Türkiye'de ve dünyada kadının yeri........

Φ Yayamaz Kayımca · 4 Şubat , 2008

Kadınların yasal hakları neler?

Ankara Barosu Kadın Hakları Kurulu'nun broşürü yol gösteriyor

Ankara Barosu Kadın Hakları Kurulu, kadınların yasal hakları konusunda yol göstereci 'Yurttaşım!, Kadınım!, Haklarım Var!' adlı bir broşür hazırladı.

8 Mart Dünya Emekçi Kadınlar Günü nedeniyle yayımlanan broşürde, kadınların aile içinde ya da toplumsal yaşamda karşılaştıkları sorunlar karşısında yapabilecekleri anlatılıyor.

Ailenin Korunmasına Dair Yasa

Fiziksel, duygusal, ekonomik ve cinsel şiddete uğrayan kadınların kapsamında yapması gerekenler:

"En yakın karakola başvurup olayla ilgili şikayette bulunun ve bir tutanağa geçmesini sağlayın. Adli Tıp Kurumu'ndan rapor almak isteğinizi karakola bildirin. Cumhuriyet Başsavcılığı'na da başvurabilirsiniz. Başsavcılığa mutlaka Adli Tıp Kurumu'ndan rapor almak istediğinizi belirtin"

"Ailenin Korunmasına Dair Yasa'dan yararlanmak için bir dilekçe ile Cumhuriyet Savcılığı'na başvurup aile içi şiddete uğradığınızı bildirin. Savcı, yasanın uygulanması için talebiniz olmasa dahi gereken tedbirlerin alınması amacıyla kendiliğinden Aile Mahkemesi'ne bildirecektir"

"Cumhuriyet Savcılığı'na başvurmaksızın nöbetçi aile mahkemesine vereceğiniz bir dilekçeyle de yasanın korumasından yararlanabilirsiniz"

"Ailenin Korunmasına Dair Yasa ile ilgili olarak yapılacak her işlemlerden hiçbir harç ve masraf alınamaz''

Türk Ceza Kanunu

Broşürde, aile içinde ve toplumsal yaşamda karşılaşılan fiziksel, psikolojik ve cinsel şiddetin Türk Ceza Yasası'na göre suç olduğunun altı çizildi. Buna göre:

"Eş veya diğer aile bireylerinden biri bu şiddet türlerinden herhangi birine maruz kalırsa, hem Ailenin Korunmasına Dair Yasa hükümleri uyarınca ailenin korunmasını isteyebilecek, hem de TCK'ya göre Cumhuriyet Savcılığı'na suç duyurusunda bulunulabilecek"

Cinsel şiddete uğrayan kadının, uğradığı eylemi yasal takibi:

''Olay anında en yakın polis veya jandarma karakoluna başvurun ve eylemde bulunandan şikayetçi olun. Adli Tıp Kurumu'na gönderilmenizi, tecavüzün ve varsa yaralanmanın doktor raporu ile tespit edilmesini isteyin. Olaydan sonra Cumhuriyet Savcılığı'na bir dilekçe ile de başvuruda bulunabilirsiniz. Tecavüz sırasında failin sperm ve kanının bulaştığı eşya var ise, tecavüz bir araç yardımı ile işlenmiş ise bu eşyaları saklayın ve Cumhuriyet Savcılığı'na bildirin.''

Türk Medeni Kanunu

Evlilik içinde kadın - erkek eşitliğini sağlayan yeni Türk Medeni Yasası'na göre kadınlara sağlanan haklardan bazıları şunlar:

''Kadın ve erkekler 17 yaşını doldurmadan evlenemezler. Ancak önemli bir neden varsa ve 16 yaşını doldurduysanız, hakim kararı ile evlenmenize izin verilebilir. Herkes evleneceği kişiyi seçme hakkına sahip. Eğer evlenmeye zorlanıyorsanız Cumhuriyet Savcılığı'na şikayet edilebilirsiniz"

"Yaşadığınız aile konutunu eşiniz sizin rızanız olmadan satamaz, kira sözleşmesini sona erdiremez. Bunu önlemek için tapu kütüğüne 'aile konutu' şerhi verilmesini isteyebilirsiniz"

"Meslek ve iş seçiminde kocanızın iznini almak zorunda değilsiniz. Çocuğunuzun velayetini kullanırken, kocanızla ortak ve eşit haklara sahipsiniz. Eşinizle birlikte yaşarken, ayrı yaşarken ve boşanma davası sırasında nafaka isteyebilirsiniz. Nafaka davasının Türkiye'nin her yerinde açabilirsiniz"

"Ortak hayat nedeniyle kişiliğiniz, ekonomik güvenliğiniz veya ailenin huzuru ciddi biçimde tehlikeye düşmüşse ayrı yaşama hakkına sahipsiniz. Ailenin ekonomik varlığının korunmasını isteyebilirsiniz. Bu durumda kocanızın malları üzerindeki tasarruf yetkisinin sınırlandırılmasını hakimden isteyebilirsiniz."

Boşanma davası ve sonrası

"Kocanız size kötü muamele ediyorsa, hayatınıza kast veya onur kırıcı davranışlarda bulunuyorsa, küçük düşürücü suç işlemişse veya haysiyetsiz bir hayat sürüyorsa, evlilik dışı bir başka ilişki varsa, evi terk ettiyse, tedavisi imkansız akıl hastasıysa ve şiddetli geçimsizlik sebeplerinden birine veya birkaçına dayanarak boşanma davası açabilirsiniz"

"Eşinizden maddi ve-manevi tazminat isteme hakkına sahipsiz. Boşanma ile süresiz olarak nafaka yani yoksulluk nafakası isteyebilirsiniz. Boşanma kararı verilmesi durumunda çocukların velayetinin size verilmesini ve onlar için her zaman nafaka isteyebilirsiniz. Eşinizde kalan çeyiz ve ev eşyanız ile ziynet eşyanızın iadesini veya bedelinin ödenmesini isteyebilirsiniz"

"Boşanma davası açıldıktan sonra nasıl geçinirim, nerede yaşarım endişesi taşımayın. Davaya bakan aile mahkemesi hakimi gerekli tedbirleri alacaktır."

Evlat edinme

"Evlat edinmek artık daha kolay. 30 yaşındaysanız ve en az 5 yıllık evliyseniz ve küçük bir çocuğu evlat edinmek istiyorsanız, en az bir yıl ona bakmış ve eğitimini sağlamış olmak koşuluyla onu evlat edinebilirsiniz"

"Eşinizin önceki evliliğinden doğan çocuğunu iki yıllık evli olduğunuz takdirde evlat edinebilirsiniz. Medeni Yasa'nın korumasından yararlanmak istiyorsanız resmi nikah yaptırın. Evlilik birliği dışında doğan çocuğun velayeti anneye aittir ve bunun için bir mahkeme kararı gerekmez. Evlilik birliği dışında doğan çocuk baba nüfusuna kayıt edilmişse evlilik içinde doğan çocukla aynı miras haklarına sahip olur''

İş Kanunu

Kadınların İş Kanunu kapsamındaki hakları şöyle:

''İş ilişkisinde dil, ırk, cinsiyet, siyasal düşünce, felsefi inanç, din ve mezhep ve benzeri nedenlere dayalı ayrım yapılamaz. Cinsiyet, medeni hal, aile yükümlülükleri, hamilelik, doğum ve süt izinlerini kullanmak iş akdinin feshi için geçerli sebepler değildir. Geçerli olmayan bir sebeple iş akdiniz feshedildiğinde işe iadenizi isteyebilirsiniz"

"Geçerli olmayan bir sebeple iş akdiniz feshedildiğinde veya fesih bildiriminde sebep gösterilmemiş ise tazminat ve diğer işçilik haklarınızı isteyebilirsiniz. Eğer ödemez ise 1 ay içinde iş mahkemesine dava açabilirsiniz"

"Çalışırken evlendiğiniz takdirde evlilik tarihinden itibaren bir yıl içinde isterseniz kıdem tazminatını alarak işten ayrılma hakkınız var. İşe başladığınız gün, yasa gereği sigortalı sayılırsınız. İşven çalışmanızı Sosyal Sigortalar Kurumu'na bildirmez ise işe giriş bildirgenizi siz verin.''

Φ Yayamaz Kayımca · 4 Şubat , 2008

Kadına yönelik şiddet..................

Son olarak İstanbul Beyazıt Meydanı’nda, 8 Mart Dünya Kadınlar Günü sebebiyle düzenlenen gösteride polisin kadın göstericilere uyguladığı şiddet, Türkiye’de kadına yönelik şiddet tartışmalarını alevlendirdi.

7 martta Ankara’da Avrupa Birliği Troyka toplantısı öncesinde meydana gelen olaylar, AB liderlerinin de tepkisine neden oldu.

Türkiye-AB Troykası'nın gündemine ilk sıradan yerleşen olaylarla ilgili, göstericilere karşı orantısız şekilde şiddet kulllanılmasını eleştiren liderler, "Türk yetkililerden böyle olaylarının yaşanmamasına yönelik bir soruşturma başlatmasını talep ettik" açıklamasında bulundu.

Açıklamalarında, ''İstanbul'daki gösteriler sırasında kadınlara ve gençlere vuran polis görüntülerinden şoke olduk'' ifadelerini kullanan AB’li yetkililer, Türk polisine de kınama gelmesini talep etti.

BEYAZIT EYLEMLERİ

8 Mart Dünya Emekçi Kadınlar Günü öncesinde İstanbul'da yapılan gösterilere 500 kişilik bir gruba polis müdahale etti. İzinsiz yürüyüş yapmak isteyen gruba biber gazı ve copla müdahale eden polis, yaklaşık 50 kişiyi gözaltına aldı.

Olayın ardından 7 martta başkent Ankara'da toplanan AB Troykası, polisin göstericilere uyguladığı şiddeti kınadı. Her türlü şiddete karşı olduklarını vurgulayan AB heyeti, olaylarla ilgili soruşturma açılmasını talep etti.

AP, Türk polisini kınadı

Avrupa Parlamentosu Genel Kurulu, Kadınlar Günü nedeniyle İstanbul'da düzenlenen gösterilerde çıkan olaylara ilişkin olarak, Türk polisini kınayan bir tasarıyı kabul etti.

Kınama ifadeleri, AP'nin düzenleyeceği 'Dünya Kadınlar Konferansı' çerçevesinde daha önce hazırlanan bir karar tasarısına son anda eklendi. Tasarıda şu ifadeler yer aldı.

· AP, 6 mart 2005 tarihinde İstanbul'da gerçekleşen ve Dünya Emekçi Kadınlar Günü dolayısıyla yapılan gösteride, Türk polisinin 'aşırı kaba' tavrını şiddetle kınar.

· AP, en kısa zamanda Avrupa Birliği Komisyonu'ndan söz konusu olaylarla ilgili daha ayrıntılı bilgi talep eder.

· AP, Türkiye'de kadın haklarının da içinde bulunduğu son reformlardan duyduğu memnuniyeti dile getirir, ancak buna rağmen, kadınların hedef alındığı töre cinayetleri ve şiddetin devam etmesinden duyduğu endişeyi de hatırlatır.

Türkiye'deki kadın haklarına yakından takip

Türkiye'de yapılan yasal reformların memnuniyetle karşılandığı ifade edilen tasarıda, 'bununla birlikte kadınların hala şiddete ve töre cinayetlerine hedef olmasının endişeyle karşılandığı' belirtiliyor.

Tasarıda, AB Komisyonu ve Konseyi'ne çağrıda bulunularak, Türk yetkililerle işbirliği içinde Türkiye'deki kadın haklarının yakından takip edilmesi isteniyor.

İstanbul'da 8 Mart Dünya Emekçi Kadınlar Günü öncesinde geçtiğimiz pazar günü Beyazıt'ta izinsiz yürüyüş yapmak isteyen gruba polis müdahale etmişti. Polisin biber gazı ve cop kullandığı olayda yaklaşık 50 kişiyi gözaltına alınmıştı.

Orantısız güç kullanımına müdahale

İstanbul Valisi Muammer Güler, dün yaptığı açıklamada Beyazıt Meydanı'nda yapılan izinsiz gösteride polisin güç kullanımına ilişkin idari soruşturma başlatıldığını belirterek, ''eğer orantısız güç kullanımı varsa, onunla ilgili kanunun gereği yapılacaktır'' dedi.

Olayın gerisindeki gerçeklerin de kamuoyu tarafından bilinmesini istediğini belirten Güler, Beyazıt ve Saraçhane'de gerçekleştirilmek istenen toplantı ve yürüyüş için, göstericilere bu alanlarda gösteri yürüyüşü yapılamayacağı konusunda kanuni tebligat yapıldığını açıkladı.

Göstericilere aynı gün için Kadıköy Meydanı, Kazlıçeşme ve Çağlayan'ı önerdiklerini vurgulayan Güler, hak ve özgürlükleri en iyi şekilde kullandırtmaktan yana olduklarını belirtti.

Polisin müdahale ettiği gündemdeki yerini korurken Emniyet Genel Müdürlüğü de, pazar günü yaşanan olayları soruşturmak amacıyla iki polis başmüfettişi görevlendirmişti

Emniyet yetkilileri, Beyazıt Meydanı'nda ve Saraçhane Parkı'nda 8 Mart Dünya Kadınlar Günü nedeniyle düzenlenen gösterinin 'izinsiz' gerçekleştirildiğini belirterek, olayların ardından iki polis başmüfettişinin soruşturma amacıyla İstanbul'a gönderildiğini açıklamıştı.

İstanbul valisinden polis savunması

İstanbul Valisi Muammer Güler, Beyazıt Meydanı'nda yapılan izinsiz gösteride polisin güç kullanımına ilişkin idari soruşturma başlatıldığını belirterek, ''eğer orantısız güç kullanımı varsa, onunla ilgili kanunun gereği yapılacaktır'' dedi.

Olayın gerisindeki gerçeklerin de kamuoyu tarafından bilinmesini istediğini belirten Güler, geçtiğimiz pazar Beyazıt ve Saraçhane'de gerçekleştirilmek istenen toplantı ve yürüyüş için, göstericilere bu alanlarda gösteri yürüyüşü yapılamayacağı konusunda kanuni tebligat yapıldığını açıkladı.

Göstericilere aynı gün için Kadıköy Meydanı, Kazlıçeşme ve Çağlayan'ı önerdiklerini vurgulayan Güler, hak ve özgürlükleri en iyi şekilde kullandırtmaktan yana olduklarını belirtti.

"Herkes gösteri yerini tayin edemez"

Eylemci gruba 25 dakika boyunca ihtarda bulunulduklarını hatırlatan Güler, "Beyazıt Meydanı'nda da basın açıklaması yapılmasına izin verilmiş, ancak topluluğun gösteri yürüyüşü için anayolu işgal etmesiyle yeniden müdahalede bulunulmuştur. Bu bizim kanuni zorunluluğumuzdur. Herkes kendi bildiği gibi toplantı ve gösteri yürüyüşü yeri tayin edemez. Bu, yasalarla öngörülmüş bir tespittir" diye konuştu.

Olaylarda bir polis aracı ile motosikletinin tahrip edildiğini belirten Güler, "özellikle belirtiyorum, burada bir provokasyon vardır. Altı polis memuru yaralanmıştır, taşlarla saldırılmıştır. Bunun da bir provokasyon olduğunu açıkça belirtmek istiyorum" dedi.

Zor kullanmaya teşvik

Gözaltına alınan kişilerin 17'sinin daha önce çeşitli terör örgütleriyle ilgili suçlardan dolayı kayıtlarının bulunduğunu kaydeden İstanbul Valisi Güler, "6 kişinin çeşitli suçlardan, 1 kişinin de terör örgütlerine yardım ve yataklık suçlarından arandığı tespit edilmiştir. Burada güvenlik güçlerinin zor kullanmaya adeta teşvik edildiği, tahrik edildiği belirlenmiştir" dedi.

Polisin zor kullanırken, orantılı güç kullanma konusundaki hassasiyetinin devam etmesi için her türlü uyarı ve eğitim çalışmasının devam ettirileceğini vurgulayan Güler, "varsa bu konuda kanuni bir eksiklik, gereği yerine getirilecektir. Ancak polise de bu konuda anlayışlı davranılması, hak ve özgürlüklerin dilendiği gibi kötüyü kullanılmak amacıyla yerine getirilmemesini istiyorum" diye konuştu.

Vali Güler, bir gazetecinin 'polisin uzun süredir güç kullanmadığı, ancak o gün yaşanan manzaraların da hiç iç açıcı olmadığını' söylemesi üzerine, polisin dağıtma yetkisinin kanunda bulunduğunu hatırlattı.

"Polisin jop kullanma yetkisi vardır"

Polise bir mukavemet söz konusuysa polisin jop kullanma yetkisinin olduğunu dile getiren Güler, ''Ancak bunun orantısını iyi hesap etmek lazım. Polise taşlarla, sopalarla saldırılması, ikazlara uyulmaması konusunda amirler ve polis, gerekli kuvvet kullanımını kendileri takdir edecekler. Elbette bunun ölçülü olması lazım'' diye konuştu.

Güler, İstanbul'da geçtiğimiz yıl 1836 açık, kapalı yer toplantısı ve basın açıklaması yapıldığını bunların 1788'ine hiçbir müdahalede bulunulmadığını kaydetti.

Kanunsuz olan sadece 48 gösteriye müdahalede bulunulduğunu belirten İstanbul Valisi, "bu da yüzde 97'lik bir oranı ifade etmektedir. Yani sadece yüzde 3'lük olaya polis müdahale etmiştir. Özgürlüklerin en iyi şekilde kullanılmasında polisin aldığı tedbirlerle de yardımcı olunmuştur'' diye konuştu.

Başbakan'dan üstü kapalı uyarı

AKP grubunda konuşan Başbakan Recep Tayyip Erdoğan da üstü kapalı bir biçimde polisleri uyardı ve "kamu görevlileri kadınlara daha hassas davranmalı ve toplumsal sorumluluğu olduğunu unutmamalı. Provokasyonlara dikkat etmek zorundalar. Kamu görevlilerinin hassasiyeti çok önemli" diye konuştu.

Bütün gözlerin çevrildiği İçişleri Bakanı Abdülkadir Aksu ise olayla ilgili soruları yanıtlamadı. Başbakan Yardımcısı Mehmet Ali Şahin de 'ölçü biraz kaçmış' yorumunda bulundu ve "Avrupa ülkelerinde de benzer görüntüler olduğunda bizde yadırgadık ve şoke olduk" dedi.

Φ Yayamaz Kayımca · 4 Şubat , 2008

İşsizlik, Türkiye'nin en önemli sorunlarından biri. Ancak işin içine kadınlar girince işsizlik çok daha ağır bir hal alıyor.

Türkiye'de kadınların iş gücüne katılım oranları son derece düşük. Erkeklerin yüzde 69.5'i, kadınların ise sadece yüzde 25.1'i işgücüne katılıyor.

16 milyar 966 bin erkek iş gücüne katılırken, sadece 6 milyon 240 bin kadın çalışıyor ya da çalışmak istiyor. Yani kadınların işgücüne katılımı erkeklerin 3'te 1'i seviyesinde kalıyor.

Devlet İstatistik Enstitüsü (DİE) verilerine göre, 2004 sonu itibariyle 5 milyon 652 bin kadın çalışırken, 588 bin kadın işsiz.

Kadınlardaki işsizlik oranı yüzde 9.4 iken, erkeklerde işsizlik oranının yüzde 10.7 olması kadın işsizliğinin daha düşük olduğu kanısı yaratıyor. Ancak bunun nedeni, kadınların işgücüne daha az katılması.

DÜNYADA KADIN

•Dünya'nın yüzde 49.7'si kadın. Yani kadın nüfusu 3 milyardan fazla.

•Her yıl, yarım milyondan fazla kadın, gebelik ya da doğum sırasında yaşamını yitiriyor.

•Kadın cinayet kurbanlarının yüzde 70'i eşleri ya da sevgilileri tarafından öldürülüyor.

•Dünyada her 3 kadından 1'i hayatının bir döneminde şiddete maruz kalıyor.

•Her 5 kadından 1'i hayatının bir döneminde tecavüz veya tecavüz girişimi kurbanı oluyor.

•ABD'de her 90 saniyede 1 kadın tecavüze uğrarken, Irak'ta nisan 2003'ten bu yana savaş sırasında ve sonrasında, en az 400 kadının tecavüze uğradığı İnsan Hakları İzleme Örgütü'nün raporlarında yer alıyor.

•Dünyada, ağırlıklı olarak Afrika kıtasında 135 milyondan fazla kadın sünnet ediliyor.

•Dünya genelinde mültecilerin yüzde 80'i kadın.

•Gelişmekte olan ülkelerde okur-yazar olmayan her 3 kişiden 2'si kadın.

•280 milyonluk Arap dünyasında her 2 kadından 1'i okuma yazma bilmiyor.

•Suudi Arabistan'da kadının oy hakkı yok, araba kullanması yasak.

•Dünyada 54 ülkede kadınlara yönelik ayrımcı yasalar bulunurken, 'namus savunması' Peru, Bangladeş, Arjantin, Ekvator, Mısır, Guatemala, İran, İsrail, Ürdün, Suriye, Lübnan ve Venezuella'nın ceza yasalarında yer alıyor.

•İran'da çok istisnai durumlar haricinde kadının boşanma hakkı yok.

•Şeriat'la idare edilen ülkelerde zina yapan kadının cezası Recm yani taşlanarak ölüm.

•Tüm dünyada sağlık çalışanlarının yüzde 75'i kadın.

•Siyasette ve iş dünyasında da kadınların oranı gelişmiş ülkelerde bile epey düşük.

Eğitim seviyesi arttıkça, işsizlik de artıyor

Kadınlar açısından en çok dikkat çeken durum ise, eğitim seviyesi arttıkça kadınların işsizlik oranının keskin bir şekilde artması.

Örneğin, okur - yazar olmayan 1 milyon 46 bin kadından sadece 53 bini işsiz, yani okuma yazma bilmeyen kadınlarda işsizlik oranı yüzde 1. Buna karşın, lise altı eğitim alan kadınlarda işsizlik oranı yüzde 5.8'e çıkıyor.

Lise mezunu erkeklerde işsizlik yüzde 12.2'yken, aynı oran kadınlarda yüzde 25.3. Üniversite mezunu erkeklerin sadece yüzde 9.3'ü işsizken, üniversite mezunu kadınlarda işsizlik oranı yüzde 18.1'e ulaşıyor. Kadın emeği daha ziyade 'ucuz işgücü' olarak tercih ediliyor.

Dikkat çeken bir diğer gelişme ise, kadınların büyük bir süratle işgücü piyasasına girmeleri. İşsiz erkekler arasında ilk kez iş arayanların oranı yüzde 19.9 olurken, işsiz kadınlar arasında ilk kez iş arayanların oranı yüzde 39.9. Bu veriler, kadınların giderek daha fazla oranda çalışma hayatında yeraldığını ortaya koyuyor.

'Türkiye'de Kadın Bilgi Ağı'

DİE'nin internet sitesindeki 'Türkiye'de Kadın Bilgi Ağı' bölümünde, Türk kadınının geçtiğimiz yüzyılın ortalarından bugüne sosyal ve siyasal yaşamdaki kazanımlarına yer verildi.

Buna göre, Türk kadınları ilk kez, 1843 tarihinde Tıbbiye Mektebi bünyesinde aldıkları ebelik eğitimi ile sosyal yaşamda yerlerini almaya başladı.

1847 yılında kız ve erkek çocuklara eşit miras hakkı tanıyan İrade-i Seniye'nin yayımlanmasının ardından 1856 yılında Osmanlı topraklarında kadınların köle ve cariye olarak alınıp satılmaları yasaklandı.

1858 yılında yayımlanan 'Arazi Kanunnamesi'nde mirasın kız ve erkekler arasında eşit olarak paylaştırılacağı hükmü yer alırken, kadınlar miras yoluyla mülkiyet hakkını kazandı. Aynı yıl Kız Rüştiyeleri açıldı.

1869: İlk kadın dergisi piyasada

8 MART TARİHÇE

•1857 yılında, ABD'de dokuma işçisi kadınların daha insanca bir yaşam isteğiyle, eşitsizliğe ve ayrımcılığa, uzun ve insanlık dışı çalışma koşullarına karşı mücadeleye başladıkları 8 Mart, ilerleyen süreçte, tüm dünya kadınlarının kutladığı bir gün haline geldi.

•1857’den beri dünyanın birçok ülkesinde kutlanan bu gün 1977 yılındaki Birleşmiş Milletler genel toplantısında Kadın Hakları ve Uluslararası Barış günü olarak kararlaştırılmış ve kadınların haklarının verilmesinin dünya barışını güçlendireceği kabul edildi.

•Böylece 8 mart Birleşmiş Milletler'e üye ülkelerde 'Uluslararası Kadın Günü' olarak kutlanmaya başladı.

•8 mart, 19'uncu yüzyılın sonlarından bu yana kadınların talep ve özlemlerini dile getirmedeki kararlılıklarını sergiledikleri ve bu güne dek hiç de küçümsenmeyecek haklar elde ettikleri bir gün oldu.

•Kadınların daha eşit ve daha yaşanılır dünya için başlattığı mücadele, toplumların her kesiminde yankısını bulbuldu ve destek gördü.

•Günümüzde uluslararası insan hakları belgelerinde her insanın eşit ve özgür doğduğu, herkesin insan haklarına ve temel özgürlüklerine hiçbir ayrım gözetilmeksizin fırsat eşitliği çerçevesinde sahip olduğu ve cinsiyete dayalı ayrımcılığın kabul edilemezliği ilkeleri benimsendi.

Kadınlar ilk dergilerine 1869 yılında kavuştu. Kadınlar için ilk sürekli yayın olarak nitelenen haftalık 'Terakk-i Muhadderat' dergisi yayımlanmaya başlandı.

Kızların eğitimine ilk kez yasal zorunluluk getiren 'Maarif-i Umumiye Nizamnamesi' ise 1869 yılında yayımlandı. Bundan bir yıl sonra da kız öğretmen okulu 'Dar-ül Muallimat' açıldı.

Evlilik sözleşmesinin resmi memur önünde yapılması, evlenme yaşının erkeklerde 18, kadınlarda 17 olması ve zorla evlendirmelerin geçersiz sayılmasını düzenleyen Hukuk-ı Aile Kararnamesi 1871'de çıkarıldı. 1876'da ise ilk anayasa olan Kanun-i Esasi ile kız ve erkekler için ilköğretim zorunlu hale getirildi.

1897: İş hayatına atılan işçi kadınlar

Giderek sosyal yaşamda daha çok yer almaya başlayan kadınlar, iş hayatına ilk olarak 1897 yılında 'ücretli işçi' olarak atıldı. Kadınların devlet memuru olmak içinse bu tarihten itibaren 16 yıl beklemeleri gerekti.

Kadınlar ilk kez 1913 yılında devlet memuru olarak çalışmaya başladı. Bunun ardından bir yıl sonra kadınlar, tüccar ve esnaf olarak da iş hayatına girişti.

Kızlar için ilk yüksek öğretim kurumu, 1914 yılında 'İnas Darülfünunu' adı altında açıldı. Kadınlar bilim dünyasıyla ilk kez 1922 yılında tanıştı. Bu tarihte yedi cesur kız öğrenci, Tıp Fakültesine kayıt yaptırarak eğitime başladı.

1923: Türk Kadını siyasete atılıyor

Kadınlar siyasi hayatta da var olma mücadelesine ilk kez 1923 yılında başladı. Kadınlar ilk kadın partisi 'Kadınlar Halk Fırkası'nı, Nezihe Muhittin'in başkanlığında 1923 yılında kurmak istedi.

Ancak partinin kuruluşuna, kadınlara oy hakkı tanımayan 1909 tarihli Seçim Kanunu gereğince valilikçe izin verilmediği için parti girişimi dernekleşme ile sonuçlandı.

'29 Ekim 1923'te Cumhuriyet'in ilanıyla birlikte kadınların kamusal alana girmesini sağlayan yasal ve yapısal reformlar hızlandı. Tevhid-i Tedrisat Kanunu'nun 3 mart 1924'te çıkarılmasıyla tüm eğitim kurumları Milli Eğitim Bakanlığı'na bağlanırken, kızlar da erkeklerle eşit haklarla eğitim görmeye başladı.

Erkeğin çokeşliliği ve tek taraflı boşanmasına ilişkin düzenlemelerin kaldırıldığı, kadınlara boşanma hakkı, velayet hakkı vemalları üzerinde tasarruf hakkı tanıyan Türk Medeni Kanunu, 17 şubat 1926'da kabul edildi.

1930: Kadınlara seçme ve seçilme hakkı

Kadınlara siyasetin kapısını aralayan Belediye Yasası, 1930 yılında çıkarıldı. Böylece artık kadınlar belediye seçimlerinde seçme ve seçilme hakkı kazandı.

Kadınların en önemli sorunlarından olan doğum izni, ilk kez 1930 yılında düzenlendi. Kız çocuklarına mesleki eğitim vermek amacıyla Kız Teknik Öğretim Müdürlüğü 1933 yılında kuruldu.

Kadınlara köylerde muhtar olma ve ihtiyaç meclisine seçilme hakları ise 1933 yılında Köy Kanunu'nda değişiklik yapılarak verildi. Kadınlara siyasetin kapısı 1934'te yapılan Anayasa değişikliği ile seçme ve seçilme hakkı tanınmasıyla tam olarak açıldı ve ilk kadın milletvekilleri TBMM'de yerlerini aldı.

1935: 17 kadın milletvekili Meclis'te

8 şubat 1935'te TBMM Beşinci Dönem seçimleri sonucunda 17 kadın milletvekili, ilk kez Meclis'e girdi. 1936'da yürürlüğe giren İş Kanunu ile kadınların çalışma hayatına düzenleme getirildi.

Bir yıl sonra da kadınların yeraltında ağır ve tehlikeli işlerde çalıştırılması, ILO sözleşmesi ile yasaklandı.

1945: Doğum yardımı, yaşlılık sigortası

Kadınlara doğum yardımı ilk kez 1945 yılında 4772 sayılı yasa ile düzenlendi. Yaşlılık sigortasının kadın ve erkekler için eşit esaslara göre düzenlenmesi ise 1949 yılında çıkarılan yasa ile gerçekleşti.

1950 yılında ilk kadın belediye başkanı Müfide İlhan Mersin'den seçildi.

Sağlık Bakanlığı bünyesinde ana çocuk sağlığı hizmetleri verilmesine 1952 yılında başlanırken, gebeliği önleyici araçların satış ve dağıtımının serbest bırakılmasını ve tıbbi zorunluluk halinde kürtaj hakkı tanınmasını düzenleyen 'Nüfus Planlaması Hakkında Kanun' 1965 yılında çıkarıldı.

Eşit değerde iş için kadın ve erkek işçiler arasında ücret eşitliğini sağlayan ILO sözleşmesi 1966 yılında onaylandı.

1971: İlk kadın bakan

İlk kadın bakan Türkan Akyol, 1971 yılında göreve atandı. Yasal değişiklikle, 10 haftaya kadar olan gebeliklerin kürtajla sona erdirilmesi ve gönüllü cerrahi sterilizasyon yöntemlerine izin verilirken, kürtaj için evli kadınlara kocadan izin alma koşulu getirildi.

Türkiye, Birleşmiş Milletler Kadınlara Karşı Her Türlü Ayrımcılığın Önlenmesi Sözleşmesi'ni 1985 yılında imzaladı. Sözleşme bir yıl sonra yürürlüğe girdi. 1985 yılında 'Beşinci Beş Yıllık Kalkınma Planı'nda kadın konusu, ilk kez bir sektör olarak yer aldı ve bu konuda politikalar belirlendi.

İlk 'Kadın Sorunları Araştırma ve Uygulama Merkezi', 1989 yılında İstanbul Üniversitesi'nde kuruldu. Bugün üniversiteler bünyesinde kurulan bu merkezlerin sayısı 13'e ulaştı.

1989: İlk kadın kaymakam

1989 yılında kadınlara da kaymakamlık yolu açıldı. İçişleri Bakanlığı, kaymakamlık sınavlarına kadınların da alınacağını açıkladı. Kadının çalışmasını kocanın iznine bağlayan Medeni Kanun'un 159'uncu maddesi, Anayasa Mahkemesi'nce 1990 tarihinde iptal edildi.

Tecavüz mağdurunun hayat kadını olması halinde cezanın indirilmesini öngören Türk Ceza Kanunu'nun 438'inci maddesi, TBMM tarafından 1990 yılında yürürlükten kaldırıldı.

Yerel yönetimler özellikle şiddete uğrayan kadınlara yönelik hizmet vermeye başlarken, Türkiye'de ilk kadın sığınma evi, Bakırköy Belediyesi tarafından 1990 yılında açıldı.

1991: İlk kadın vali

Türkiye Cumhuriyeti tarihinde ilk kadın vali Lale Aytaman, 1991 yılında Muğla'ya atandı. 1993'te İstanbul Üniversitesi'nde ilk Kadın Araştırmaları Ana Bilim Dalı açıldı ve yüksek lisans programı vermeye başladı. Aynı yıl Kadın Dayanışma Vakfı, Altındağ Belediyesinin desteğiyle kadın danışma merkezi ve kadın sığınma evini açtı.

1993: Başbakan koltuğunda ilk kez bir kadın

Türkiye Cumhuriyeti tarihinde Başbakan koltuğuna ilk kez bir kadın oturdu. Türkiye'nin ilk kadın başbakanı Tansu Çiller, 25 haziran 1993 tarihinde hükümeti kurdu.

Nüfusun yarısını oluşturan kadınların Meclis'teki temsil oranı ise yok denecek kadar az seviyede bulunuyor. Kadın milletvekili sayısı erkek milletvekillerinin sadece yüzde 4.2'sinde kalıyor.

1995: 'Mor Çatı' kapılarını kadınlara açtı

Açtığı kadın danışma merkezi ile şiddete uğrayan kadınlara danışmanlık hizmeti veren 'Mor Çatı' Kadın Sığınağı Vakfı, 1995 yılında kadın sığınağını açtı.

Bu arada, DİE'nin projeksiyonlarına göre, bu yıl ortasında kadın nüfusunun 36 milyon 101 bini bulacağı, erkek nüfusunun ise 36 milyon 743 bin kişi olacağı tahmin ediliyor.

Bu yıl için kadınların doğuşta yaşam beklentisi 71.3 yıl olarak hesaplanırken, 2030 yılında ortalama yaşam beklentisinin 76 yıla çıkacağı öngörülüyor. Bu tarihte Türkiye'deki kadın sayısının erkek sayısının önüne geçmesi bekleniyor.

2030 yılında Türkiye'deki kadın sayısının 46 milyon 854 bin, erkek sayısının da 46 milyon 841 bin olacağı tahmin ediliyor.

1997: Kocasının soyadı yanında kendi soyadı

Kadının evlendikten sonra kocasının soyadını almakla birlikte, kendi soyadını da kullanabilmesi, 1997 yılında Medeni Kanun'da yapılan değişiklikle sağlandı.

Zorunlu temel eğitimi beş yıldan sekiz yıla çıkaran kanun, 1997 yılında yürürlüğe girdi. Aile içi şiddete uğrayan kişilerin korunması için gerekli tedbirlerin alınmasını düzenleyen 'Ailenin Korunmasına Dair Kanun', 1998'de yürürlüğe girdi.

İstatistiklerle kadının eğitim düzeyi

Türkiye'de 1975-2000 döneminde üniversite mezunu kadın sayısı 56 binlerden 910 bine kadar yükselirken, okuma yazma bilmeyen kadın sayısı, hala yüksek seviyede bulunuyor.

2000 yılı itibariyle Türkiye'de 25 yaşın üzerinde okuma yazma bilmeyen kadın sayısı 4 milyon 625 bini buluyor. Bu rakam erkeklerde 1 milyon 176 bin kişide kalıyor.

Buna karşılık, 1975-2000 döneminde kadınların eğitimde büyük mesafe kaydettikleri de görülüyor. Nitekim dönem başında:

· 1 milyon 920 bin seviyesinde olan ilkokul mezunu kadınların sayısı 7 milyon 644 bine,

· 167 bin olan ortaokul mezunu sayısı 896 bine,

· 199 bin olan lise mezunu sayısı da 1 milyon 539 bine çıktı.

· Üniversite mezunu kadın sayısı da 56 binlerden 910 bine kadar yükseldi.

Yıl 2000: Çalışma hayatında kadın

2000 yılı sayımında nüfusun 33.4 milyonluk bölümünü oluşturan kadınların işgücüne katılım oranı yüzde 39.6 seviyesinde kalırken, 9.4 milyon kadın çalışıyor.

Buna karşılık kadınlar işsizlik oranı açısından erkeklere göre daha şanslı görünüyor. Erkeklerde 2000 yılı için yüzde 9.9 olan işsizlik oranı kadınlarda yüzde 7.2 seviyesinde kalıyor.

Tarım dışı kadın çalışanların oranı da hızla artıyor. 1997 yılındayüzde 17.7 olan bu oran 2003 yılına gelindiğinde yüzde 20.6'ya çıktı. Tüm bunlara rağmen, kadın ve erkek çalışanların ücret dengesizliği ise devam ediyor.

Φ Yayamaz Kayımca · 5 Şubat , 2008

Birleşmiş Milletler Ortak Programı çerçevesinde Türkiye'nin altı ilinde yapılan 'kadın sorunları' konulu kamuoyu araştırması, bilinen bir gerçeği gün yüzüne çıkardı.

Birleşmiş Milletler Ortak Programı çerçevesinde Türkiye'nin altı ilinde yapılan 'kadın sorunları' konulu kamuoyu araştırması, 'kadının yeri evidir' görüşünün birçok kadın tarafından desteklendiğini ortaya koydu.

Araştırmaya katılan her üç kadından biri, 'erkek kadını aldatırsa hoş karşılanabilir' önergesini doğru bulduğunu belirtirken, töre gereği cezalandırılmayı meşru görenlerin sayısının da oldukça fazla olduğu görüldü.

Birleşmiş Milletler Türkiye Temsilciliği'nin Van, Nevşehir, Kars, İzmir, Trabzon ve Şanlıurfa'da yaptırdığı kamuoyu araştırması sonuçlandı.

Kadın ve kız çocuklarının insan haklarıın korunması ve geliştirilmesi ortak programı çerçevesinde Hacı Ömer Sabancı Vakfı'nın da katkılarıyla yürütülen çalışma çarpıcı sonuçları ortaya çıkardı.

Araştırmaya göre kadına karşı şiddet uygulayanların oranları ise şöyle:

Eşi - yüzde 73

Anne ve babası - yüzde 27

Ağabey ve kardeşleri - yüzde 8. 5

Araştırmaya katılan kadınlar en çok şiddeti kocalarından gördüklerini belirtirken, kadına karşı şiddeti onaylama yaklaşımının üniversite mezunu erkekler arasında da yüksek oranda olduğu ortaya çıktı.

'Kadınlar töre gereği cezalandırılmalı' diyenlerin oranları ise şöyle:

Kadınlar:

Şanlıurfa - yüzde 26.8

Van - yüzde 13.7

Erkekler

Şanlıurfa - yüzde 30.5

Van - yüzde 23.1

Trabzon - yüzde 17.3

'Kadının yeri evidir' görüşüne katılan kadınların oranları ise:

Şanlıurfa - yüzde 62.4

Van - yüzde 41.4

Nevşehir - yüzde 40. 6

İzmir - yüzde 35.7

Kars - yüzde 33.6

Trabzon - yüzde 30.3

Araştırmanın dikkat çeken sonuçlarından biri de 'kadının yeri evidir' görüşünün kadınlar arasında yaygın olarak kabul edilmesi. Altı ilde yaşayan kadınlar yüzde 30 ile yüzde 62 arasında arasında değişen yüksek oranlarda kadının evde oturması gerektiğini düşünüyor.

Birleşmiş Milletler'in araştırması bazı durumlarda kadının şiddeti hak ettiklerini düşünürüm' görüşünün de bazı illerde yüzde kırklara varan oranlarda desteklendiği ortaya çıkardı.

Araştırmada 'erkek eşini aldatırsa hoş karşılanabilir' önergesine destek veren kadınların şanlıurfa'da yüzde 50'ye yakın olduğu sonucu çıkarken, diğer illerde de yüzde 30'lara varan oranlar tespit edildi. 'Erkek eşini aldatırsa hoş karşılanabilir' diyen erkeklerin oranıysa bazı illerde yüzde 67.2'ye kadar çıktı.

Araştırmaya göre 'erkek eşini aldatırsa hoş karşılanabilir' diyenlerin kadınların oranları:

Şanlıurfa - yüzde 49.5

Kars - yüzde 33.9

İzmir - yüzde 31.3

Van - yüzde 25.4

Nevşehir - yüzde 14.2

Trabzon - yüzde 30.3

BM ortak programı bu araştırmanın sonuçlarından yola çıkarak sözkonusu altı ilde kadın haklarını geliştirme çalışmalarına başlayacak. Devlet özel sektör ve sivil toplum kuruluşlarının birlikte çalışacağı programın bütçe ise 1.5 milyon ABD doları.

Φ Yayamaz Kayımca · 5 Şubat , 2008

kadın ve medya...

Metalaşma, kadın, medya üçlüsüne ilk anda bakıldığında birbirinden çok bağımsızmış gibi dursalar da post modern dünyada her türlü kavramın birbirine eklenmesi sonucu birbirlerinden aslında çok uzak olmadıkları görülebilir. Metalaşma süreci içindeki kadınlık rolleri ile, erkek egemen dünyanın kendisini tekrar üretebilmesi için medyayı kullanması arasındaki bağlantı bu ödevin temel esaslarını oluşturmaktadır. Her üç kavramın ilk olarak birbirlerinden bağımsız daha sonra da birbirleriyle ilişkili olarak değerlendirilmesi yapılacaktır.

METALAŞMA VE META FETİŞİZMİ

Meta kavramın ilk olarak iyice anlaşılması için popüler kültür üzerinden bir değerlendirme yapılması faydalı olacağı düşünülmüştür. Bu değerlendirme yapılırken popüler kültür “endüstrisi”ne atıfta bulunulmaktadır…

Popüler kültür

Popüler kültür yeni bir kavram. 19. yüzyılın son çeyreği öncesinde dünyanın hiçbir yerinde ondan söz edilmiyordu. Kavramı yaratan olgu kapitalist üretim ilişkilerinin kültür alanını biçimleyen ana etmen haline gelmesi olmalıdır. Bunun anlamı, kapitalizmin iki temel unsurunun, sürekli tırmanan üretkenliğin ve tüm üretimleri metaya dönüştüren mekanizmaların kültür alanında da geçerli olmasıdır. Sonuç, kültür ürününün ve kültürel üretimin diğer ekonomik gerçekliklerden özerkleşmeyişi, aksine onlara sağlamca eklemlenişidir. Ekonomik rasyonalitenin Rönesans’tan beri yaratılan yüceltilmiş sanat imgesini altüst etmeye koyulmasıdır bu. Dolayısıyla, ilk popüler kültür ürünlerinin resimli magazin dergisi ve popüler roman oluşu şaşırtıcı sayılmaz. Onu popüler müzik, popüler gösteri sanatları, popüler görsel sanatlar ve sayısız türevleri izleyecektir.

Popüler kültürün 20. yüzyıldaki serüveni ise, onun en kapsamlı ve insafsız analizlerini yapan Adorno’dan başlıyor. Adorno, tüm estetik ifade alanının yüksek kültür (ve sanat) ile popüler kültür ikiye yarılmasından muzdarip olduğunu öne sürer ve bugüne dek uzanan tartışmaları başlatır. Ona göre, popüler kültür ile kültür endüstrisi özdeş kavramlardır. Kültürel ürünler artık endüstri uygarlığının tanımladığı araç ve ölçeklerde üretilmektedir. Böyle olunca tüm endüstriyel ürünlerin kimlik özelliklerini oluşturan standartlaşma, normlaşma, kitlesel üretim, tüketmek adına tüketmek gibi kavramlar kültür endüstrisi için de geçerli olmaktadır.

Türkiye’nin popüler kültür tarihi Merkez’e göre geç başlar. En iyimser bir analiz bile Türkiye’de 1950’ler öncesinde gerçek bir popüler kültür etkinliği gösterildiğini ileri süremez. Kuşkusuz, bu ülkede yaşayanlar Merkez’de üretilen popüler kültür ürünlerinin farkına daha 19. yüzyılda bile varmışlar ve onları kullanmışlardır. Ancak, genellikle onları Merkez’de ortaya çıkan ikiye yarılma içinde kavramak yerine, Merkez üretiminin tek temsilcisi olduklarını düşünmüşlerdir. Merkez’de popüler olan burada bu nedenle popülerliğinden sıyrılmış, hatta neredeyse aydın seçkinlerin kültürünün bir bileşenine dönüşmüştür. İronik olan şu ki, 20. yüzyılın ikinci yarısında popüler yerli üretimler başladığında, bunlar aynı aydın seçkinlerce aşağılanacaktır. Merkez’in popülerinin popülerliğini kavrayamayanlar, yerli popülere lanet ederler. On yıllar boyunca, arabesk müzik ve Yeşilçam sineması bu yüzden birer kültürel sapkınlık olarak nitelenecektir.(1)

Kapitalist toplumda genelde ürünler satılmak için üretilir. İnsanlar arasındaki ilişkiler, metalar aracılığıyla sürdürülür. Hemen her şeyin parayla ifade edilen bir değişim değerine sahip olarak üretildiği bu toplumda, ürünler, insanların ihtiyaçlarını karşılamanın bir aracı olmaktan çıkarak bir amaç haline gelirler. Buna meta fetişizmi diyoruz. Ve kapitalist toplumun “ahlakı” gereği en yüce meta olan para, insanların yegane amacı haline gelmeye başlar. Kapitalist toplumun değer yargılarına göre, para sahibi olmak bir insanı sahip olmadığı özelliklere sahip hale getirebilir; para artık güzelliktir, sağlıktır, yakışıklılıktır, kısacası her şeydir. Çünkü para bunların hepsini satın alabilir.(2)

Marx’ın meta fetişizmi çözümlemesi hemen hemen Kapital 1(1. bölüm, 4. kesim)’de toplanmıştır. Marx meta üretiminin, üreticiler arasında, farklı türde, nitelikte ve miktarda emeği birbiriyle değerler olarak eşdeğer kılan bir toplumsal ilişki oluşturduğunu belirledikten sonra, bu ilişkinin üreticilere ya da daha genelde topluma nasıl göründüğünü inceler. Bu, üreticilere, “kendi aralarında bir ilişki olarak değil de emek ürünleri arasında kurulan toplumsal bir ilişki olarak görünür.” Terzi ve marangoz arasındaki toplumsal ilişki, elbise ve masada cisimlenmiş emek olarak değil de, bunların birbiriyle değiştirildikleri oran biçiminde ifade edilmiş bir ilişki olarak görünür. Fakat Marx bu meta ilişkileri görüntüsünün şeyler arasında bir ilişki gibi görünmesinin yanlış olmadığına hemen işaret eder. Böyle bir ilişki vardır, fakat üreticiler arasındaki ilişkiyi gizler: “bireyin emeğini öteki üreticilerin emeklerine bağlayan ilişkiler, üreticilere, aslında olduğu gibi, çalışan bireyler arasında doğrudan toplumsal bir ilişki olarak değil, tersine, kişiler arasında maddi ilişkiler ve şeyler arasında toplumsal ilişkiler olarak görünür”.

Marx meta fetişizmi kuramını bir daha açık ve geniş bir biçimde ne Kapital’de ne de başka bir yerde ele almıştır. Bununla birlikte, kuramın etkisi, klasik politik iktisada ilişkin eleştirilerinde açıkça fark edilebilir. Meta fetişizmi, kapitalizmin iktisadi biçimlerinin, bunların altında yatan toplumsal ilişkileri gizlemesinin en basit ve genel örneğidir; örneğin ürün kaynağı olarak artık değer’in değil de, ne şekilde anlaşılırsa anlaşılsın sermayenin görülmesinde olduğu gibi. Meta fetişizminin basitliği, onu, iktisat dışı ilişkilerin çözümlenmesinde bir başlangıç noktası ve bir örnek durumuna getirir. Bu, ideoloji çözümlemesinde ele alınabilecek, görüntü ve gizli gerçeklik (birincisinin yanlış olması gerekmese bile) arasında bir ikilik yaratır. Gerçekleşen toplumsal ilişkileri metalar ya da şeyler arasındaki ilişkiler olarak ve bu biçimde ele alır ve bu, şeyleşme ve yabancılaşma kuramına uygulanır .

İmgelerin Metalaşması: Modern Röntgenciliğin Popüler Biçimleri.

Görüntünün, imgenin metaya dönüşmesi,modern insanın her tür görüntüyü sadece

görmek isteyerek, üstelik bu görme ediminden de haz duyarak satın almaya

koyulmasıdır. Televizyonlar hiç tanımadığımız manken-ünlülerin

maceralarını duyurur. Paparazzi gazeteciler resimli dedikodu sütunlarında

hiç karşılaşmayacağımız pseudo-ünlüleri fotoğraflar. Dekorasyon dergisi hiç

edinmeyeceğimiz, hatta görmeyeceğımiz ev iç mekanlarını röntgenlememize olanak

verir.

1 Başkalarının yaşamına “dikiz”: Dedikodu sayfası.

2 Başkasının mekanına “dikiz”: Dekorasyon dergisi.

3. Dekore ettirenin görüntüsü bile metadır:

“Bay White Manhattan’daki dairesini anlatıyor”. Röntgenleyen özneler olması için, röntgenlenen nesneler de olmalıdır.

Cinselliğin Metalaşması: Pornografi

Geleneksel toplumlar erotik olanı üretir ve tanırlar; pornografi ise, cinselliğin sadece bir görüntü olarak alınır satılır kılınmasıdır. Bunu yalnızca modern insan üretir, satar, satın alır. Popüler kültürün en verimli bölgesini tanımlayan pornografi, nesnesi olmayan cinselliktir.

Göstergelerin Metalaşması

Geleneksel dünyanın anlamlı göstergeleri içerikleri boşaltılarak alınır satılırlık kazanırlar. Örneğin, o dünyada bir hat sanatı yapıtı, bir besmele levhası sadece üzerindeki dinsel mesaj dan ötürü anlamlı ve değerli değildir. Popüler kültür dünyası fabrikada üretilmiş besmele levhalarını piyasaya sürünce, artık o levhanın üzerinde besmele yazılı olmasının dışında,

yani düz anlam dışında, anlamlılık bulunmaz. Dinsel alanın dışında, bu kadar bile anlamlılık söz konusu değildir artık.

Fetişler, Kültler

Gerçek kişilikler marifetlerinin ne olduğundan ve kullanım nesneleri de ne işe yaradıklarından bağımsız olarak peşinde koşulurluk, özlenirlik, hatta sevgi duyulurluk nitelikleri kazanırlar. Elvis Presley hangi kalitede müzik yaptığından bağımsız olarak milyonları etkileyen bir figüre dönüşür. Olağan bir branda benzeri pantolon kumaşı “blue jean” adıyla edinilmesi için fedakarlıklara katlanılan bir fetiş nesne olur. Otomobil ulaştırma işlevinin ötesinde, sadece fotoğrafı bile tapınmak için kullanılan bir külttür.

Anlatının Metalaşması

Edebi anlatı pre-modern dünyada ekonomik bir anlam taşımaz. Onu metaya dönüştüren popüler sinema, popüler roman, çizgi roman gibi araçlar belirince, artık anlatının neyi anlattığının önemi kalmaz; ama, her anlatılışında bir ekonomik değer üretilmiş olur yine de. Tüm Muazzez Tahsin Berkant romanları aynı öyküyü yineler; tüm popüler Hollywood filmlerinde sonuç baştan bellidir. Ancak, bu arz ve talebin niteliğini değiştirmez.

Gezinin Metalaşması: Turizm

Gezmek için gezmek bir popüler kültür etkinliğidir. Turist bir mekan tüketicisidir sadece. Ona parasının karşılığında belirli bir zaman aralığı ve belirli kullanım tarifesiyle kullanması için mekan pazarlanır. Turistik hizmet ise özünde bir mekan pazarlama etkinliğidir.

Estetik Mesajın Metalaşması

İlk üretildiklerinde meta niteliğinde olmayan sanat ürünleri mekanik çoğaltım olanaklarıyla kitlesel ölçüde üretilerek popüler kültür nesneleri haline getirilirler. Tüm reprodüksiyon piyasası bu hizmeti verir. Kökende tekil olana potansiyel olarak sonsuz ölçüde çoğaltılabilme olanağı bahşeder. Ya da geleneksel yöntemlerle üretilen resim ne söylediği hiç önemsenmeyen, bir şey söylemesi de beklenmeyen bir “yüzeyi boş bırakmama pratiği”ne dönüşür.

Mekanın metalaşması

Popüler kültürün varlık kazandığı ilk alan mekanın metalaşmasına yol açan rant olgusunun sahneye egemen oluşuyla kenttir. Ancak, burada popüler kültür gerçeğini yaratan şey, sadece toprağın alınır satılırlık kazanması ve spekülasyon yapma aracı haline gelmesiyle sınırlı değil. Alınır satılırlık kazanan yalnızca toprağın kendisi değildir; kent mekanı ve bileşenleri de birer görsel gerçeklik olarak metalaşırlar. Bir banliyö evini satanlar artık sadece metrekare satmazlar; fiyata onun eski İstanbul evi, ya da koloni dönemi Amerikan evi replikası oluşu da dahildir.

Mekanın Disneylandlaşması

Lunapark disneylandlaşan mekanın prototipidir. Gerçek dünyaya alternatif bir başka mekan tanımlar. Disneylandlaştırılan mekanda sadece giriş ücretini ödediğimiz kadar kalırız. Ancak, giderek bu fiyatını ödeme edimi bir gişeden bilet alma biçiminde olmaz. Las Vegas (hatta, Bodrum) gibi tüm bir kent yalnızca belirli bir zaman aralığında fiyatını ödediğimiz için kaldığımız bir disneyland haline gelir.

MEDYA ve KADIN

Bu başlık altında medyanın toplum üzerindeki etkisi, toplumsal yapıları nasıl yeniden ürettiği ve onları nasıl dönüştürdüğü; bu yapılar içinde erkek egemen dünyada kadının statüleri ve rolleri bu rollerin yansımaları açıklanmaya çalışılacaktır.

Medya Üzerine Genel Bir Değerlendirme:

Kitle iletişim araçlarının, içinde yapılandıkları sistemin yapısal özelliklerini taşımaları, dolayısıyla da o sistemin bir parçası, bir alt sistemi olarak işlev görmeleri kaçınılmaz olmaktadır. Bu noktadan bakılacak olursa mevcut sistem, düzen yada toplumsal yapı içerisindeki her tür ilişki biçimi ve ortamı söz konusu araçların örgütsel, üretimsel ve tüketimsel dayanağını oluşturmaktadır. Bu nedenle de kitle iletişim araçlarının üretimsel ortamı, başka bir deyişle içeriği içinde, yer aldıkları, yapılandıkları ve işlevsellik kazandıkları toplumun büyük ölçüde temsilinden ibarettir. Yani bir toplumdaki egemen değerler yaşam biçimleri, gelenekler, görenekler, üretim ilişkileri, tüketim biçimleri, kısaca her tür ilişki düzeyi ve biçimi o toplum içerisinde yapısallık ve işlevsellik kazanan kitle iletişim araçlarının hem içeriksel ortamında, hem de söz konusu araçların alımlanması aşamasında temsilini ya da başka bir deyişle yansımasını bulabilmektedir.(4)

Toplumsal Cinsiyetçilik Açısından Medya:

Medya cinsiyetçi ve eşitsiz toplumsal ilişkileri yeniden üreterek bunu yaygın bir biçimde dolaşıma sokar. Bundan ötürü, medya topluma ilişkin ipuçları sağlayabilen bir harita olarak okunabilir. Aynı zamanda medya sadece kendisini öncelediği savunulan ekonomik, siyasal ve sosyal dinamikler tarafından belirlenmeyip bu dinamikleri değiştirebilecek bir potansiyele de sahiptir. Yani, medya, toplumdaki güç ilişkilerini yansıtır, ama aynı zamanda bunları yeniden üretir, değiştirir, başka biçimlerde kurar. Bundan ötürü medya, kadın bakış açısından ve kadınlar için üretim şeklinde somut müdahalelerin gerçekleştirilebileceği bir alan olarak ele alınarak, kadınların hayatlarını değiştirme çabasında önemli bir araç olabilir.

Medyanın kadınlık durumuna ilişkin kurgulamasının ne şekilde işlediği ve bu kurgular aracılığıyla egemen tanımlamaların, yani kadınların eşitsiz konumlarının nasıl yeniden üretildiği bilinen bir gerçektir: Medya kadınları öncelikle “bedene” indirgemekte ve kadınları bedenleri üzerinden sömürmektedir. Farklı kadınlık durumu ve yaşamları medya metinlerinde temsil edilmemekte, medya metinlerinde kadın çoğu zaman basmakalıp iki tipleme içerisine sıkıştırılmaktadır: ya fettan ve kötü kadın ya da anne ve iyi eş olarak kadın. Toplumsal dinamiklere koşut olarak kadının yaşamındaki değişmeler ve yeni sorunlar medya metinlerinde ihmal edilmektedir. Kadınların çalışma yaşamına dahil olmaları da kadınlara uygun iş tanımları temelinde sunulmakta, bu tanımların dışına çıkan kadınlar marjinalleştirilmektedir. Medya kadına yönelik her türlü şiddeti dayaktan, cinsel tacize ve tecavüze değin, genellikle ya kadınlara atfedilen “kışkırtma” ya da erkeklere atfedilen “cinsel dürtülerini gemleyememe” açıklamaları ile sunarak, cinsiyetçi bakış açısını meşrulaştırmaktadır.(5)

Medyada Kadının Temsili:

Kadının kitle iletişim araçlarındaki temsili için de aynı durum söz konusudur. Ancak günümüzde kadının kitle iletişim araçları dünyasındaki temsil biçimini gereği gibi anlamlandırabilmek için yüzyıllar, hatta bin yıllar gerisine, mülkiyetin özelleşme sürecinin başlangıcına kadar gitmek gerekmektedir. Mülkiyetin erkek egemen bir yapılanma içerisinde özelleşme süreci, cinsiyetin de bu egemenlik ve bağımlılık yapısı içerisinde özelleştirilmesi sürecini doğurmuştur. Maddi değerlerin mülkiyetini ele geçiren erkek, karşı cinsi de o değerlerin bir kesiti olarak kabul edip onu da kendi mülkiyet alanına dahil etmiştir. Bu durum bir bakıma kadının toplumsal yaşamdaki konumunun de erkeğe göre ikincil kalması sürecinin başlaması anlamına gelmektedir. Kadının bu ikincil konumu toplumsal yaşamın her düzeyinde geçerlilik kazanarak giderek de genel kabul görmüştür. Bu genel kabul zaman içerisinde öylesine yerleşiklik kazanmıştır ki kadının öncelikli konumda bulunduğu, baskın etkiye ve role sahip olduğu üretim ilişkilerinde (ev işleri, kırsal kesimde tarlada ya da çiftlikte yapılan işler, çocuk doğurma ve yetiştirme vb.) bile onun konumlandırılması ikinci planda tutulmuştur. Daha da ilginci bu konumlandırmayı kadının kendisinin zaman içerisinde doğal karşılaması ve kabullenmesidir. Durumun kadın tarafından kabullenilmesi ise onun, söz konusu erkek - egemen ilişkiye dayalı düzen içerisinde kendisinin bağımlı, yani ikincil konumda kalma durumuna karşı çıkmaması, bu durumdan kurtulmak için herhangi bir direnç gösterme gereği duymamasına, zaman zaman gösterilen dirençlerin ise marjinal kalmasına, dolayısıyla da genel yapının bozulmasına herhangi bir etkide bulunmamasına zemin oluşturmuştur.

Erkeğin özne kadının ise nesne olarak konumlandığı egemenlik ve bağımlılık ilişkisine dayanan bu cinsiyet konumlandırılması geleneksel toplumdan modern topluma geçiş sürecinde ve sonrasında da devam etmiştir. Üstelik de kadının, ev ortamının dışına çıkmaya, kamusal alanda yer almaya başladığı modern toplumsal ortamda da bu ikili ilişki, daha doğrusu iki cins arasındaki egemenlik ve bağımlılık ilişkisi çok daha belirgin biçimde hissedilmeye başlanmıştır. Kadın, erkeğin egemen olduğu, dolayısıyla da erkeğin belirlediği kamusal alanın ilişkiler ortamında kendi başına varlık göstermekten çok erkek yanında, onun varlığını ve gücünü pekiştirici rol almaya başlamıştır. Sözgelimi iş ortamında kadın, erkeğin yardımcısı, işteki başarısının pekiştiricisi olurken iş dışı ortamda erkeğin eğlence alanında onu eğlendiren, yaşamdan zevk almasına yardımcı olan vb. konularda erkeğin yanında yer alan, onun yaşamının yardımcısı unsuru rolüyle konumlandırılmıştır. Hem zaten kamusal alan erkek egemen değerlerle yapılanan bir ortam olduğu için söz konusu alana kadının daha etkin katılımı, bu alanda başarılı olması da beklenmemekteydi. Dolayısıyla da kadın kamusal alanda ancak mülkiyetinde bulunduğu erkekle birlikte varlık gösterebilmekteydi. Dolayısıyla da onun, başarı ve etkin katılım adına özel bir çaba göstermesi gerekmemekteydi.

Ancak buna rağmen, temelini kapitalist ilişkilerin oluşturduğu modern toplumsal ortamda kadının kamusal alana çıkışı, iş ve eğlence yaşamında kendisini göstermeye başlaması bir yandan da onun, modern yaşamın gereklerine uygun bir yaşam biçimi geliştirmesi gereğini doğurmuştur. Başka bir deyişle modern toplumun, modern olmak adına kadına, yani modern kadına önerdiği ya da sunduğu birtakım davranış giyim kuşam, eğlence vb. belli bir yaşam biçimi vardı. Modern toplumun kamusal alanında yer almak isteyen kadının öncelikle kendisine sunulan bu yaşam biçimine uygun davranması gerekmekteydi. Modern yaşamın gerektirdiği gibi giyinmek, süslenmek, eğlenmek vb. istek ve beklentiler giderek kapitalist ortam içerisinde kadına yönelik bir endüstrinin de gelişmesine zemin hazırladı. Moda, kozmetik, eğlence vb. endüstrilerin gelişmesiyle kadın bir yandan modern toplumsal ortamda hem kendisi için daha çekici ve geniş etkinlik, dolayısıyla da temsil alanları yaratma olanağı bulurken hem de söz konusu endüstri ortamlarında üretilen ürünleri alabildiğine tüketerek de kapitalist sistemin güçlenmesine katkıda bulunmaya başladı. Kadının kamusal alana dolayısıyla da kapitalizmin Pazar ortamına katılımı ve orada etkinlik göstermeye başlamasının çoğunlukla erkeğin gözetimi ve denetimi altında gerçekleştiği düşünülürse burada da erkeğin talep ve beklentilerinin belirleyici olması kaçınılmaz bir durumdur. Dolayısıyla da kadının kamusal alandaki ya da çalışma yaşamındaki etkinlik alanı ve üretime katılımı erkeğin, onun için sağladığı koşullar ve sınırlılıklar içinde gerçekleşmesi söz konusu olmaktaydı. Öte yandan kadının kapitalist Pazar ortamına katılımı ise daha çok tüketime katkıda bulunmaktan ibaret kalmıştır. Onun pazarda tüketici olarak yer alma yönünün de yine erkek tarafından belirlendiği gözlemlenmektedir. Nitekim kadının, erkek-egemen dünyada kendisine kanıtlamak, gücünü göstermek, kendisi için daha geniş bir yaşam ve etkinlik alanı yaratmak için tüketime yönelmesi doğaldı. Moda ve kozmetik alanında gözlemlenen alabildiğine tüketim bunun somut göstergesi olarak görülebilir. Kadının tüketim etkinliğinin sözü edilen bu iki alanda yoğunluk kazanmasının ise kadının erkek-egemen dünyada kendisini daha çok cinselliği ile ön plana çıkarmak kaygısı ile bağlantısı olabilir. İş yaşamının başka alanlarında ona, kendisini kanıtlama olanağı verilmemesi, onun için sunulan olanakların ve etkinlik alanlarını daha çok erkeğin gözetiminde ve denetiminde olması, kadının kendi bireyliği ile varlık göstermekten çok erkeğin yanında ona eklemli bir birey olarak kendisini ifade etme olanağı bulması doğal olarak kadını belki de elinde kalan ve erkeğe karşı kullanabileceği tek güç olan cinselliğini ön plana alma çabasına yönlendirdi. Nitekim her şeyin, bütün değerlerin hiç düşünülmeden pazara sunulduğu kapitalist ortamda kadın cinselliği de çok geçmeden pazarın kuralları içerisinde sergilenmeye başlandı. Çünkü kadın, cinselliğinin kadının kendisini erkek dünyasında kanıtlamanın önemli bir yolu olmanın ötesinde kapitalist için pazarda başarı sağlamanın önemli bir aracı olacağı anlaşılmıştı. Nitekim kısa süre içinde kadın cinselliğinin de kapitalist pazarın meta fetişizmine dayalı tecimsel ortamının öncelikli ve hatta belki de en çekici ürünü haline getirildiği gözlenmektedir.

Kadın ve medya ilişkisini de bu noktada, yani ticari kapitalizmin tecimsel kaygısı bağlamında ele almak gerekmektedir. Kapitalist sistemin bir türevi olarak doğan ve gelişen kitle iletişim araçlarının, modern yaşamın çeşitli boyutlarında çoklu katkılarla ve rollerle yer alan kadını öncelikli konuları ve hedefleri arasına koymasından doğal ne olabilirdi.? Kitle iletişim araçlarının üretimsel ortamı için kadın hem ham mamul, yani içeriği zenginleştiren malzeme, hem de üretilen ürünün öncelikli alıcısı, yani, tüketimsel ortamdaki söz konusu araçların işleyişlerini sürdürmesine yardımcı olan bir konumda bulunmaktadır. Modern dünyada kadının, kamusal alanın özellikle de eğlence ortamının nesnesi olarak rol alması aynı rolün kitle iletişim araçlarının içeriğini oluşturulmasında da geçerliliğini ortaya koymaktadır. Kitle iletişim ortamında özellikle eğlence nitelikli programların malzemesi çoğunlukla kadınların oluşturması da bunu göstermektedir. Dahası günümüzde moda, podyum ve eğlence dünyasında kadının rolünün ağırlıklı olmasının önce özendirilmesi, ardında da bunun medyanın eğlence programlarının içeriğinin oluşturulmasında malzeme olarak kullanılması kadının medyadaki temsilinin niteliğini ve amacını açıkça ortaya koymaktadır. Öyle ki günümüzde ticari kazancı hemen hemen tek kaygı olarak gören medyanın bu kaygıya dönük üretim ortamının merkezine kadını koyması da aslında erkek egemen ilişki ortamında kadının ikincil konumunu, başka bir deyişle nesne olma özelliğini pekiştirmektedir.

Kadının kitle iletişim araçlarındaki temsil biçimi yalnızca onun ikincil ya da nesne konumunu ortaya koymakla ve pekiştirmekle kalmamakta yanı sıra söz konusu araçların, yani, medyanın içinde işlerliğini sürdürdüğü kapitalist ortamın pekişmesine katkıda bulunmaktadır. Şöyle ki kadının çeşitli programlarda (reklamlar, diziler, haberler, talk showlar, yarışma programları vb.) sunuluşu sırasında beraberinde belli giyim biçimleri dolayısıyla tekstil endüstrisi, makyaj biçimleri dolayısıyla kozmetik endüstrisi, vb. birtakım ürünlerin tüketiminin de teşvik edildiği anlaşılmaktadır. Başka bir deyişle kadının kitle iletişim araçlarındaki sunumunun yanı sıra kapitalist yapının, onun içerisindeki güç ilişkilerinin, üretim ve tüketim ilişkilerinin de temsili, dolayısıyla pekiştirilmesi kaygısı dikkati çekmektedir. Burada vahim olan şey bütün bunların, kadının cinselliğinin medya aracılığıyla pazarlanması çabalarıyla birlikte gerçekleştirilmeye çalışılmasıdır. Başka bir deyişle kadının, medyanın içeriğine malzeme olan yani daha çok onunun cinselliğidir. Nitekim medyada gördüğümüz çoğu örnekler be bunu göstermektedir. Dizilerden , reklamlara, haber programlarından yarışma programlarına hemen tüm sunum alanlarında kadın cinselliği çarpıcı biçimde sunulmaktadır. Barlarda, diskolarda, pavyonlarda, podyumlarda yapılan çekimlerin ciddi olarak nitelenen haber programlarının öncelikli konuları arasında yer almaya başlamaları, hemen bütün ürünlerin reklamlarında kadın cinselliğinin kullanılması, dizilerin, alabildiğine sığ, basit olarak yansıttığı kadının duygu dünyası vb. bu yöndeki eğilimin en çarpıcı kanıtları değil de nedir. ? Ticari kaygının temel alındığı medyanın tecimsel ortamında bundan başka bir şey de beklenemezdi. Öyle ya mademki temel kaygı para kazanmak, o zaman bu parayı en kolay kazanmanın yoları da aranmalı ve bulunmalı. Yani en az çabayla en çok kazanca ulaşmaksa temel ilke medyadan da bundan öte bir şey beklenemezdi. Kadın ve onun cinselliği de sanırım bu toplumsal ve kültürel ilişki ortamında en çok rağbet gören şey. O halde medya da ticari ortamda başarısını en çoklaştırmak için bu uygun alanı ya da malzemeyi kullanmaktan kendisini alamaz.

Kadınlık rolleri:

a) Anne ve İyi Eş Rolü

Medya, var olan değerleri olduğu gibi kabul ederek sorgulamadan dolaşıma sokar ve yeniden üretir. Erkek egemen ideolojinin kadına biçtiği roller ise annelik ve eşliktir. Toplumsal yaşamın her alanına hakim olan bu ideoloji medyada da hiç kuşkusuz karşımıza çıkar. Her gün izlediğimiz reklamlarda, dizilerde, filmlerde, magazin programlarında, haberlerde bunun pek çok örneğini görmekteyiz. Medyada kadının anne ve eş olarak rolü üç biçimde karşımıza çıkar: Temizlik, yemek ve çocuk bakımı. Bununla üretilen ise bu şekilde aile içindeki sorunların, çatışmaların ve eşitsiz iş bölümünün tamamen görmezden gelinerek onun yerine, kadının ezilmesi pahasına, ailenin uyumu, mutluluğu ve birlikteliğinin öne çıkarılmasıdır.

Cinsel nesne olarak kadın:

Erkek egemen toplumun kadına yüklediği anlamlardan biri de cinselliktir. Bunu medya ürünleriyle de destekler. Gazetelerin arka sayfa güzelleri, reklamlarda kadın bedeninin teşhiri, spor haberlerinin özellikle kadınlara sundurulması gibi örnekler verilebilir.

c) Kadının Şiddet Eyleminin Hedefi Olarak Sunulması:

Türkiye’deki kadınların yoğun biçimde en başta ev içinde olmak üzere şiddete maruz kalmaları medya içeriğinde de uzantısını bulur. Haberlerde şiddete maruz kalanların öyküsü yazılırken bu kadınların kimliklerine, işlerine vs. gönderme yapmak yerine yine onların güzelliği, gençliği, eş ve anne olmaları, ‘kadersizliği’ vurgulanır. Şiddete maruz kalma nedenleri zaman zaman ön plana çıkarılarak şiddet haklılaştırılır. Şiddet eyleminin aktörü erkek ve erkeğin içinde yetiştiği toplumun erkek egemen değerleri sorgulanmaz. Medya haberleri bu olayları ev içinde yaşanabilecek küçük tatsızlıklar şeklinde, ailenin iç işleri olarak kavrayarak kadınların özel hayatlarının politik olduğunu görmezden gelir. Şiddet aile içinde değilse de bu sefer medya kadını kurbanlaştırmaya, şiddet uygulayanı ise canavarlaştırmaya, sapkınlaştırmaya çalışır. Bu da okuyucuyu/izleyiciyi kadına yönelik şiddetin kökenlerini ve yaygınlığını sorgulamaktan alıkoyar. Haberlerdeki kadına yönelik şiddet film ve dizilerde de sürer gider. Örneğin pek çok Türk filminde ve dizilerde olduğu gibi, örneklerimizde de kocanın otoritesinde simgelenen kutsal ‘aile ocağı’ kadınların bireysel var oluş haklarını siler. Öte yandan filmlerde bize anlatılan daha çok erkek karakterlerin şiddet eylemlerinin haklılığıdır: Filmlerde ev kadınlığı ve annelik ‘görev’lerini yerine getirmeyen kadınların cezayı ‘hak ettikleri’, ya da dik başlı küstah davranışlarıyla erkekleri ‘kışkırttıkları’ mesajı verilir . Kadının kendisine çizilen rol ve görevlere karşı çıkmayı denemesi durumunda koca ya da babanın şiddeti devreye girer. Kadınlar her tür davranışlarının hesabını vermek zorunda bırakılırlar. Böylece ekranlarımızı ağlayan, acı çeken, dövülen ve öldürülen kadınlar doldurur.

Yazılı basında kadına yönelik şiddet haberleri, gazetelerin üçüncü sayfalarında yoğunlaşır. Özel olanın politik olarak görülmediği, bir toplumsal olgu olan şiddetin kişisel bir sorun olarak ele alınarak bir polis-adliye vakası olarak nitelendirildiği bu haberlerde olay magazinleştirilir ve haber verme açısından klasikleşmiş kurallara bile uyulmaz. Kadına yönelik şiddet biçimlerinden öldürme, basında en çok karşımıza çıkan şiddet türüdür. Bunun nedeni de öldürmenin diğer şiddet türlerinden daha çok meydana gelmesi değil, ama dayak ve cinsel taciz gibi daha yaygın şiddet türlerinin olağan olaylar olarak görülüp gazetelere yansımamasıdır.

d) Farklı Kadın Tiplerinin “Dişilik” Temelinde Ortaklanması:

Medyada kadının temsili en çok anne, eş ve cinsel nesne olarak karşımıza çıkar. Ancak, az olmakla birlikte kadının medyada meslek sahibi olarak farklı yaşantılarla temsil edildiği durumlar da vardır. Bu durumlarda bile genellikle medya farklı kadın tiplerini ve farklı kadın yaşamlarını “dişilik” paydası altında ortaklayarak, erkek egemen ideolojinin “ideal” kadın imgesini yeniden üretir. Bu kadının en önemli özelliği, dış görünüşüdür. Kadınların iş yaşamlarındaki başarıları “sıradışı” “olağanüstü” örnekler olarak, kadının kendisi de “süper kadın” olarak sunulur. Bu kadınlara bir yandan “hiperaktif” “otoriter” “çabuk” “titiz” çalışkan” “ilkeli” “girişken” “yürekli” gibi erkeklere özgü görülen nitelikler atfedilirken, bir yandan da “son derece bakımlı” “göz alıcı” “canlı” “özenli” “ama her şeyden önce dost” “içi sevgi dolu” gibi kadınlara özgü görülen nitelikler atfedilir. Medyadaki kadın başarılı olma statüsüne ancak bu iki konumu dengelediğinde ulaşır. Meslek sahibi başarılı kadınlar aynı zamanda kameraların önünde çay yaparlar, bahçeyle uğraşırlar, hayvanlarını severler. Hatta anne ve eş olarak da “dört dörtlük kadın” oldukları gösterilir. Böylelikle, başarılı kadınların toplumdaki görünürlülüğü nerdeyse bir istisna olarak, başarı ise elde edilmesi güç bir şekilde sunulur.

SONUÇ:

Kadın ile erkek arasındaki eşitsizlikler giderilmedikçe medyada kadın ikincil özeliğini koruyacaktır. Bu eşitsizliğin temeli de üretim araçlarına sahip olup olmamakla alakalıdır. Kadınların medya eşitçe temsilin sağlanması için kadın iletişimcilere çok fazla yük düşmektedir. Ancak medya alanındaki sendikasızlaştırma ve tekelleşme hareketi kendini ağırlıkla hissettirmektedir. Kadın hareketlerinin birlik içinde davranması kadının toplum içindeki statüsünün yükselmesini sağlayacaktır

Φ Yayamaz Kayımca · 5 Şubat , 2008

Tecavüze uğrayacak kadınlar için elkitabı

Türkiye çok değişti, bürokrasi azaldı.

Eski bir hayalimdi, ‘VATANDAŞIN EL KİTABI’ diye bir rehber hazırlayacaktım. Bu rehberde Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı olarak yaşayabilmek / sağ kalabilmek için gerekenler yer alacaktı.

Mesela rüştünü ispat etmiş Türk gençlerine şöyle bir tavsiyede bulunacaktım:

- Artık hukukî açıdan sorumluluk sahibi, rüştünü ispat etmiş bir Türkiye Cumhuriyeti vatandaşısın. (Türkiye’de bir yerlere gelmek için rüştünü değil puştunu ispat etmen gerekir, diye yazamazdım herhalde.) Allah başka dert vermesin, n’edelim. Bu yaşta hepimizin başına gelmiştir bu; üzülme. Bundan böyle sokağa çıkarken yanında bulundurman gereken şeyler:

- Gereğinde dilekçe yazmak üzere bir iki adet çizgisiz A4 dosya kağıdı

- İki adet 50 liralık damga pulu

- Bir adet nüfus cüzdanı fotokopisi (önlü arkalı)

- Mahalle muhtarından alınmış fotoğraflı nüfus cüzdanı örneği

- Mahalle muhtarından alınmış ikametgâh senedi

- Bir elektrik, su, havagazi faturası fotokopisi

- Savcılıktan sabıka kaydı (o zaman ‘iyi hal kağıdı’ derlerdi)

- Askerlik belgesi

- İlkokul diplomasının sureti (ortaokul, lise, üniversite olmaz, illa ilkokul)

- İki adet cepheden çekilmiş vesikalık fotoğraf

Ve tabii ki, olmazsa olmaz, askerliğini yapmış, iyi hali bilinen İKİ ŞAHİT!

*

Zaman geçti, Türkiye eeeee-Devlet’ten ağır ağır e-Devlet’e geçerken bu söylediklerimin pek çoğu unutuldu. Ama sağ olsunlar bürokraklarımız koydukları yeni kurallarla, yargıçlarımız kafalarına göre yarattıkları içtihatla bize yeni malzeme buldular.

Hayvan (lardan özür diliyorum), komşu evin camını kırarak içeri girmiş ve kadına tecavüz etmiş. Bu fiili iki kere tekrarlamış. Kadın, içerideki çocukları duymasın diye bağırmadığını ve ailesinin tepkisinden korktuğu için tecavüze uğradığını kimseye söyleyemediğini iddia ediyor. Hayvanın iddiası ise, kadının rızası ve zorlamasıyla ilişkiye girdikleri.

Yargıtay, 15 yıl hapis cezasını bozarken şöyle bir gerekçe açıkladı:

“Mağdurenin ırza geçme eylemi sırasında bağırıp çevreden yardım istememiş olması, eylemin değişik zamanlarda tekrarlanmasına rağmen hiç kimseye anlatmaması ve mağdurenin anlatımı dışında delil elde edilememesi nedeniyle eylemin rızaya dayalı işlendiğinin kabulü yerine, uygun düşmeyen gerekçelerle hüküm kurulması bozmayı gerektirmiştir”. (Gazeteler, 8 haziran)

Daire, bu gerekçeyle de yetinmeyip kadının olayı bir tecavüz gibi aktararak ‘durumunu çevresine mazur göstermeye çalıştığını’ da savundu. Yani dava yeniden görülürse, tecavüze uğradığını iddia eden kadın hapse bile girebilir.

*

Türkiye’de Yaşama ve Sağ Kalma Kılavuzu’ndan (A Guidebook of Surviving in Turkey - Manuel de Survie en Turquie) ‘Türkiye’de tecavüze uğrayacak kadınlara öneriler’ :

1- Tecavüz fiili sırasında mutlaka herkesin duyacağı şekilde bağırın

2- Bağırmanız yetmez, bağırdığınızı yargıça ispat etmeniz de gerekeceğinden tecavüz esnasında

a- Ya sözüne güvenilir, sabıkasız ve askerliğini yapmış iki şahit bulundurun

b- Ya da tecavüz fiilini bizzat filme alın

3- Ve her tecavüz fiilinden sonra mutlaka beş dakika ara verin ve en yakın karakola giderek tecavüzünüzü kaydettirin.

4- Bu arada tecavüz edilirken blucin giymemeniz de tavsiye edilir. Malum, bir aralar yargıçlar ‘tecavüz eden erkeğin kadının rızası olmadan dar blucini çakırması mümkün olmadığından...’ gerekçesiyle, blucinli kadına tecavüzü suç saymamışlardı.

Diyeceksiniz ki ‘Bu karara üzüleceğine sevinmen gerekir Serdar. ‘********* YALANMAZSA KÖPEK DOLANMAZ’ diye bir atasözü icat etmiş bir milletin mensubuyuz.!’

Bu da bir teselli tabii ki…

Serdar Devrim

Φ mavi olmayan gökyüzü · 12 Şubat , 2008

20 yıl önce, hepi topu bin kadın, İstanbul Kadıköy’deki Yoğurtçu Parkı’nda toplandı.

O güne dek kimsenin duymadığı, duymak istemediği, hatta, aile içinde gizli kalması gerektiğini öğrendiği şeyler söylüyorlardı: Koca dayağını lanetliyor, dayağın çıktığı cenneti istemiyor, "Dayak aileden çıkmadır, cennetten filan değil" diyorlardı. Bu ufak miting, bir anlamda Türkiye’de feminist hareketin miladı. Arkası çorap söküğü gibi geldi. O zamanlar bu kadınların savunduğu ve herkesin tuhaf tuhaf bakıp dudak büktüğü kadın haklarına dair sözler, giderek toplumsal dili, işleyişi, yasaları, uygulamaları, politikaları, her şeyi inanılmaz bir hızla değiştirdi. En çok da kadınları ve evlerin içini. Bugün, Yoğurtçu Parkı mitinginin 20. yıldönümü. 20 yıl önce "Bağır herkes duysun" diyen kadınlar yine orada olacak, geçmişi yadedecekler. Haftaya da Maçka Parkı’nda şenlik var. Çünkü bağırdılar, herkes, -erkekler bile- duydu!

1981 ile 1984 arasında, İstanbul Cağaloğlu’nda Yazko bünyesinde küçük bir grup kadının tartıştığı, öğrendiği, o zamanlar yayınlanan Somut gazetesinin bir sayfasında dile getirdiği bir şeydi feminizm. Birkaç yıl sonra (1983) o kadınların kurduğu Kadın Çevresi şirketi, dünyadan feminist yazarların kitaplarını Türkçe’ye kazandırdı, Türkiye’deki kadınlar, bu kitapları okuyarak hayatlarını başka bir gözle görmeye başladı. 1986’da BM’nin Kadınlara Karşı Her Türlü Ayrımcılığın Önlenmesi Sözleşmesi’nin Türkiye tarafından imzalanması için kampanya başlatıldı.

Ancak asıl, 1987’de Çankırı’da bir kadın, dayak yediği kocasından boşanmak için hakimin karşısına çıktığında, bütün hayat değişti. Hakim Mustafa Durmuş kadının talebini reddederken tutanağa şu tarihi cümleyi yazdıracaktı: "Kadının sırtından sopayı, karnından sıpayı eksik etmemek gerekir!" Her şey bu cümleyle alevlendi. Bir kısım kadın ayaklandı: Protesto telgrafları, açıklamalar, kınamalardan sonra 17 Mayıs’ta İstanbul Kadıköy’deki Yoğurtçu Parkı’nda bir miting yaptılar. Türkiye’de kadın hareketinin ilk kitlesel eylemiydi bu.

MOR DÜDÜK ÇALDILAR

Sonra arkası geldi. O zamanlar, "Bu çirkin, sivilceli, hiçbir erkek yüzlerine bakmadığı için kendilerini sokağa atmış kadınlar da ne diyor, ha ha ha" diye gülenler, kısa süre sonra hepsi birbirinden güzel yüzlerce kadının üniversitelerde, derneklerde, işyerlerinde ve evlerinde hayatı dönüştürmesine, kadına yönelik ayrımcı yasaların, uygulamaların bir bir değişmesine, giderek iktidardaki politikacı erkeklerin bile onların söylemiyle konuşmasına tanıklık etti.

Mesela 1989-1990’da vapurlarda, otobüslerde, sokaklarda, "cinsel tacize karşı" mor iğnelerin dağıtıldığı, "Bedenimiz Bizimdir" kampanyasını düzenlediler. Erkek mekanı olan birahaneleri, kahveleri "bastılar", "Biz de buralara girebiliriz. Niye karınızı, nişanlınızı, sevgilinizi getirmiyorsunuz?" diye sordular. "Eğer aile kadının bunca ezildiği bir kurumsa, ben istemiyorum" diyerek toplu halde boşanma davası açtılar. "Geceleri de sokakları da istiyoruz" yürüyüşleri yaptılar. O zamanlar Devlet Bakanı olan Cemil Çiçek, "Flört fahişeliktir" gibi acayip bir laf ettiğinde, "Bu lafa ancak düdük çalınır" diyerek düdük çalma eylemi gerçekleştirdiler.

Bütün bu eylemler giderek daha çok ses getirdi. Yasalar, işyerlerindeki uygulamalar, sokaklardaki davranışlar bir bir değişmeye başladı. Mesela önce, tecavüz edilen kadın fahişeyse cezayı indiren yasa maddesi yok oldu. Ardından kadının çalışmasını kocasının iznine bağlayan yasa maddesi. Sonra koskoca Medeni Yasa’nın çoğu maddesi ve Türk Ceza Yasası’nın çok önemli maddeleri...

Yoğurtçu’daki ilk yürüşle başlayan Dayağa Karşı Kampanya’nın sonucu, Mor Çatı Kadın Sığınağı Vakfı’nın kurulması oldu (1990). Türkiye, Mor Çatı’yla evdeki şiddetin vahametini, şiddet gören kadınlara hukuki, psikolojik destek vermenin ve sığınma evlerinin önemini kavradı. Kadın Eserleri Kütüphanesi kuruldu ve Osmanlı’dan bugüne, saklanmış kadın eserleri ortaya çıkarıldı. Başta İstanbul Üniversitesi Kadın Sorunları Araştırma ve Uygulama Merkezi olmak üzere birçok üniversitede kadın araştırma merkezleri kuruldu, tez üzerine tez yazıldı, kampanya üzerine kampanya düzenlendi.

Başlangıçta çoğunluğunu akademisyenler, meslek sahibi kadınlar, gazeteciler ve öğrencilerin oluşturduğu 1980 sonrası feminist hareket giderek büyüdü, Türkiye çapında, kimi töre cinayetinden kadınları kurtaran, kimi meclise daha çok kadın girmesi için uğraşan yüzlerce örgütle zenginleşti. Türkiye’de sivil toplumun gücü kadın örgütleriyle daha da gürleşti. Kadınlar en zor değişecek şeyi, sol örgüt ve partilerin dilini, yaklaşımını bile değiştirdi. Medyanın duyarlılığını artırdı.

Artık kadınlar daha çok sokakta, yönetici koltuğunda, hep erkeklere yakıştırılan işlerdeydi. Uluslararası savaş politikalarından "namus" cinayetlerine, çevrenin korunmasından Ceza Yasası’nın değiştirilmesine her konuda söz söylüyorlardı. Erkek artık "ailenin reisi" değildi. Bundan başlayarak Türk hukuku öyle bir yol kat etti ki, bir adamın karısına tecavüz etmesini normal karşılayıp cezalandırmaya gerek görmezken, "evlilik içi tecavüz"ü bir suç olarak tanıdı; küçücük kızların kendilerine tecavüz edenlerle evlendirilmesini yasakladı; "töremiz böyle" diye en sudan sebeplerle küçücük kadınların öldürülmesi vahşetine hoşgörüyle bakmaktan vazgeçmek zorunda kaldı.

20 yıl önce hiçbiri akıllardan bile geçmezdi. Eğer bazı kadınlar erkek şiddetine hayır diye yollara düşmeseler, mor iğneleriyle ortalığa dökülmeseler, bakana düdük çalmasalardı, geçmeyecekti de. Bütün bunların sadece mağdur olan kadınların sorunu olduğu sanılacak, devletin, etkili, yetkili ve sorumlu tüm kurumların, kendini toplumsal hayata dahil hisseden kadın-erkek herkesin ilgilenmesi ve değiştirmesi gereken durumlar olduğu anlaşılmayacaktı. Türkiye’nin Başbakanı bile televizyonlarda "aile içi şiddete son" demeyecek, İstanbul Valisi "medya cinsiyetçi dilini değiştirmeli" konuşmaları yapmayacaktı. Bütün medeni devletler, feminizmin yıllardır söylediklerini anayasalarına, yasalarına geçirir, toplumsal hayatlarını buna göre düzenlerken, Türkiye onları takip etmeyecekti.

Onlar şimdi, "Öyle bir bağırdık ki, erkekler bile duydu" diyorlar. Ancak, yasaların değişmesiyle, genelgelerin çıkmasıyla, erkek ve kadınlara yönelik eğitim kampanyalarıyla yetinmeyeceklerini de ekliyorlar. "Şiddetin kökeninde yatan patriyarka ve erkeklerin bundan sağladıkları maddi çıkarları ortadan kaldırana dek mücadelemize devam edeceğiz" diyorlar. Yaparlar valla, yaptıkları yapacaklarının teminatı.

Kadın örgütleri, 20 yıl sonra yeniden Yoğurtçu’ya çağırıyor kadınları. Saat 13.00’te bir basın açıklaması yapacaklar. Ankaralı feministler de Yüksel Caddesi’nde saat 11.00’de toplanacak.

Tam 20 yıl önce. Anne ya da değil, dayak yemiş ya da (henüz) yememiş tüm kadınların ezilmesine karşı Anneler Günü’nde biraraya gelmek istemişler, 12 Eylül sürecinden henüz çıkılmadığı için izin alamamışlardı. Bir hafta sonra yapabildiler. 17 Mayıs 1987, hem kadınların dayağa karşı ilk mitingi hem de 12 Eylül sonrasının ilk yasal gösterisi oldu.

Geçmişte kadınları "iffetli" ve "iffetsiz" diye ayıran yaklaşıma karşı "İffetli Kadın Vesikası" çıkaran feministler, bugün de namus bahane edilerek işlenen cinayetlere böyle karşı çıkıyor.

1989’da Türkiye’nin cezaevlerindeki ölüm oruçları nedeniyle insanlar ölünce, "biz şiddetin her türlüsüne karşıyız" diye siyahlar giyerek yürüdüler. Bu eylem nedeniyle 11 "siyahlı kadın" tutuklandı ve Türkiye’nin tutuklanan ilk feministleri oldular.

Türkiye’nin ilk Kadın Kurultayı, geniş bir katılımla İstanbul’da düzenlendi. "Kadınlar vardır/Her yerde" marşı da o günlerde söylenmeye başlandı.

Türkiye’de kadın hareketi oluşmasına neden olan hakim Mustafa Durmuş acaba yaşıyor ve kadınlara nasıl bir iyilik yaptığını fark ediyor mudur?