Bilim ve Etik Sorunları

[Φ Ölü Adam]

Doğa araştırmalarının seçimi, yürütülmesi ve sonuçlarıyla, bunların toplumsal değer yargıları ışığında tartılması ve yargılanması süreci, tarihin başlangıcıyla birlikte ortaya çıkmış ve çeşitli değerlendirmelerle günümüze kadar gelmiştir.

 

Antik dönemin düşünürlerinden Sokrates, erdemin ne olduğunu anlamak için, geometrik kanıtlamanın ne olduğunu anlamak için gereken sezgisel kavrayış türünden bir yapılanmaya gereksinim olduğunu ileri sürmüştü. Sokrates ile Platona göre geometrik bilgi diye bir şey varsa, etik bilgi diye bir şey de olmalıydı. Böylece etik kavrayışı bir bilgi biçimi sayan ?etik-bilgi koşutluğu? kavramı ortaya konmuş oldu. Buna göre ahlaksızlık yapan kişi, geometride hata yapan kişi gibi eksik bilgi yüzünden böyle davranmıştır.

 

Bu kuramın öngördükleriyle, tek tanrılı dinlerin saptamış olduğu ahlak ilkeleri çok farklıdır. Kutsal kitaplarda kurallar Tanrı sözü olarak dile getirilir. Bunlar, olgusal dünyaya ilişkin önermeler değil, birer buyrukturlar. Dolayısıyla, yüzyıllarca doğa araştırmalarının yazgısı, din kurallarının izni ve oluru ile belirlenmiştir.

 

Antik dönemde ilkin Pythagorasın gizemli felsefesiyle başlayıp, Aristotelesin desteği ile süren ve Helenistik dönem bilginlerinden Hipparkus ile Ptolemaiosun ilmek kuramı katkısıyla yetkinleştirdikleri yer merkezli gökler sistemi, Musevilik ve Hristiyanlığın dokusuna uygun düştüğü için tartışılmaz bir gerçek niteliği kazanarak yüzyıllarca kabul görmüştü. Göklerin ve gökcisimlerinin yetkinliklerine ve kutsallıklarına gölge düşüren astronomi gözlemlerini ilk kez açıklayan Galilei, işlediği günahın bedelini engisizyon mahkemelerinde yargılanmakla ödemişti. Savcının suçlaması şuydu: Galileinin öğretisi yalnızca kutsal kitaba ters düşen küfür ve sapkınlıklardan oluşmuş değildir, aynı zamanda ahlaka da aykırıdır. Böylece dinsel buyruklarla moral değerler aynı kefede tartılan yargılar olmaktadır.

 

Teokratik temelli olsun ya da olmasın, her dönemde egemen olan ideolojilerin işlerine gelen ve gelmeyen araştırmalar karşısındaki tutmlarında açık ya da örtülü olarak kullandıkları araçlardan biri de etik değerlendirmeler olmuştur. 16. yüzyılla başlayan, doğa araştırmalarının bilim kurumu içinde biçimlenme süreci, her ne kadar zamanla kaba suçlama ve kısıtlamalardan sakınarak gelişmişse de, bilginlerin çoğu egemenlerin yada kamuoyunun duyarlı olacağından kuşkulandıkları alanlarda çalışmaktan çekinmişlerdir. 16. yüzyılda canlıların evrimsel gelişimini kuramlaştıran Darwinin ve ardıllarının ortaya çıkardıkları binlerce bilimsel kanıta karşın bilim dışı çevrelerce hala nasıl suçlandıklarını bilinmeyen bir gerçek değildir.

 

Tabu, günah, ideolojiye aykırılık ya da devlet çıkarı adı altında akla ve özgür araştırmaya konan yasaklamalar, günümüzde kamu vicdanı adı verilen, genelde bulanık bir kavramın etik değerlendirme aracı olarak kullanılmasıyla da desteklenmektedir. Hiroşima ve Nagazakide yüzbinlerce kişinin ölümüne ve ölümcül derecede hastalanmasına yol açan nükleer silahlar, üretildikleri ülkenin kamu vicdanını hiç rahatsız etmemiştir. Aynı kamuoyu, bu silahların yapım sırlarını bir başka ülkeye verdikleri (gerçekte kanıtlanamayan) savı ile politik bir yargılama sonucu öldürülen vatandaşlarına karşı da duyarsız kalmıştı.