Brezilya

[Misafir birce]

 

Brezilya

 

Yeryüzündeki karaların asağı yukarı % 6 ' sını kaplayan Brezilya, dünyanın en geniş ülkelerinden biridir ve " kücük - kıta "

 

diye de adlandırılır.

Gercekten, Güney Amerika' nin tropikal kesiminin aşağı yukarı tümü, bu ülkenin sınırları icinde kalır ( Brezilya 33° Güney

 

enleminden 5° Kuzey enlemine kadar uzanır ) ama doğal cevre, iktisat ve kültür özellikleri öyle bir bütün oluşturmuşlardir

 

ki, burayı Kongo, Hindistan, Cinhindi gibi dünyanın öbür tropikal bölgeleriyle karsılastırma olanağı yoktur. Gerci cok geniş

 

alanların bomboş klaması ve nüfusunun sınrılı bölgelerde toplanması, büyük ülkelerin ortak özelliğidir, ama Brezilya ' da

 

böyle bir durum söz konusu olmadıgı gibi, insan toplulukları sürekli yayılma halindedir. Bir başka deyişle, susuz cöllerde

 

ya da donmuş topraklarda olduğu gibi doğal cevrenin cetinliği değil de, tarihsel koşulların agırlıgı günümüze kadar

 

Amazon bölgesinin fethine olanak vermemiştir, ama yakın bir gelecekte, bölgeye yerleşme olanağı sağlanacaktır.

 

Brezilya ' nin tarihi hep böyle büyük umutlarla doludur. Sözgelimi Portekizliler, ülkeyi nerdeyse bir rastlantı sonucu

 

bulduktan sonra büyük vaadlerde bulunmuşlar, sözlerini tutabilmek icin de cok büyük cabalar harcamışlardır. Günümüzde

de hala, ülkenin 115 milyonu aşan nüfusu umutlara bel bağlamiş olarak yaşamakta ve başdöndürücü bir sanayileşme

 

sayesinde, azgelişmişlikten kurtulmaya cabalamaktadır.

 

Ayni nedenle Kuzey Amerika ve Avrupa ülkelerine sıkı bir bağımlılık pahasın da olsa, Brezilya gelişmiı Batı ülkelerinin

 

iktisadı cevrimine katılmaya niyetlidir. Dört bucuk yüzyıl süren sömürgecilik döneminden edinilen deneyler sonucu, cesitli

 

nedenlerle ülke toprakları degişik bicimde düzenlenmiştir. Uzaklıkların büyüklügü nedeniyle yerleşme " adaları " ortaya

 

cıkmış ve bunlar henüz doğanin egemenliğinde bulunan " boş " topraklarda yayıldıkca yayılmışlardır.

 

Günümüzde Brezilya " tırmanma " dönemini yaşamakta, bunda gene, sömürgecilik cağlarından mira kalan uyarlanma

 

yeteneğinden yararlanmaktadır. ( Ülkeyi eskiden ele geciren Portekizliler, cok esnek anlayışlı, geniş bir sömürgecilik

 

deneyimi olan kişilerdi ) .Ama günümüzde Brezilya ' daki patlamayı yaratan A.B.D. modelinin secilmesi, bu tropikal

 

ülkede zaten var olan dayanılmaz celişkileri büsbütün artıracaktır. Toprağın ve toplumun bir bölümünün gelişmesini, bu

 

gelişmeler dişinda kalanlar, dişına itilenler, aşağı yukarı kendiliklerinden ödemektedirler.

 

Baştan başa azgelişmişligin egemen olduğu Güney Amerika ' da, siyasal ilişkiler acısından da Brezilya " önderlige "

 

hazırlanmaktadır ( Brezilya' nin, Ekvador ve Şili dısında, kıtanılan bütün ülkeleriyle sınır komşusu olduğu da göz önüne

 

alınmalıdır ) . 1964 ' ten bu yana ülkeyi yöneten askerler, yakında uluslararası Düzeyde birinci planda rol oynamaya

 

hazırlanmakta ic sıyasette de demokratikleşme yolunda ilk adımları atmaktadır. Cok kısa bir süre icinde " azgelişmişlik

 

cercevesi icinde gelişmiş olan bir toplumun patlayici gücü, anca böylece ortaya cıkacaktır.

 

Brezilya topraklarının özelliği, genelde ek alınırsa, ucsuz bucaksız And dağları engelinden daha cok da Büyük Okyanus' u

 

izleyen daraca kıyı seridine karşı cografi bölgelerden oluşmalarıdır. Bu bakımdan ülke toprakları Kuzey Amerika

 

topraklarının genel yapısını izler.

 

Batıda güclü bir sıradağ ile sınırlıdır, Atlas Okyanusu yanında bir bütün halinde uzanır.

 

Brezilya cok büyük boyutlu bir ülkedir ve insan eli böylesine görkemli bir doğanin karşısında gücsüz kalmıstır. Cevre

 

yapısında yer yer büyük celiskiler görülür, genellikle bölgeler arasında önemli ayrılıklar vardır, ama bu ucsuz bucaksız

 

alanlarda, sözgelimi Avrupa ülkelerinde cok raslanan kücük ayrıntı değişikliklerini beklememek gerekir.

 

Jeoloji yapısı da oldukca yalındır: Brezilya ve Guyana toprakları en eski Birinci Zaman dan kalmadırlar, değişik kosullar

 

altında oluşmuş cesitli parcaları vardır, aralarında Amazon havzasını oluşturan birikintiler yer alır, Orinoco' nun deltasından

 

Plata halicine kadar, And dağları boyunca yay biciminde yerlesmiş tortul düzlüklerden olusan dev bir koridor uzanır.

 

Kısacası, dağlık yöre Orta - Güney kesiminde Atlas Okyanusu cephesiyle sınırlıdır. Bütünüyle ele alındıgında 800 m' yi

 

aşan engebeler, ulusal toprakların % 7 sinden cogunu kaplamaz, Alp tipi sıradağlar da yoktur ( en yüksek doruk

 

Venezuela sınırında 3 010 m' lik Neblina doğruğudur, Orta - Güney kesiminde 2 700 - 3 000 m arasında başka tek tek

 

doruklar da vardir ) . Toprakların % 41' inin yükseltişi 200 m' nin altindadır. Yüzey sekillerinin böyle "acık" olması, dağların

 

engellemediği büyük su havzalarının arasında kolayca balantılar oluşmasını sağlamıstır.

 

Cassiquiare' den tekneye Orinoco' ya ve Amazon ırmagına gelebilir, hatta bir zamanlar, tekneler karadan kısa bir yoldan

 

taşınarak, Parana' nin kollarından Paraguay' nin kollarına gecirilebiliyordu.

 

[Misafir birce]

Iklim Kosulları ve nüfus

 

Brezilya' nin jeoloji yapısı yalındır, ama torpak yapısı çok daha karmaşıktır, bütün bu özellikler iklim koşullarıyla

 

birleşince, tarım alanlarının cok verimli olmasına yol acar. Tropikal özellikler bile her yerde ayni değildir. Ülkede birbirinden

 

son derece değişik iki ayrı " sıcaklık bölgesi " vardır. Tam tropikal bölgede, yıllık sıcaklık ortalaması hep 20° C ' in

 

üstünde kalır, sıcaklıklar arasında büyük iniş - cıkışlar olmadıgı gibi, mevsimler de yoktur. Oğlak dönencesinin güneyinde

 

inilip Atlas Okyanusu kıyısına doğru gidildiğinde, başka " serinletici " etmenler ( enlem farkı, yükseklik, güneyden gelen

 

soğuk hava kitlelerinin yukarı doğru cıkışı ) ise karışır, yıllık sıcaklık ortalaması 20° C ' in altına düser, az farkla da olsa iki

 

mevsim görülür. Bir tropikal yazın ardından, kış değilse bile, ser bir mevsim gelir. Isın ilgi cekici yanı, kıyılarda

 

okyanuslarıin düzenleyici etkisi olduğu halde, iklimin kiyi seridinden cok, ic kesimlerde, Amazon bölgesinde kararlı

 

olmasıdır.

 

Cografi bakımdan büyük bir ülke olmasına karşın hem kusey - güney ekseni, hem doğu - batı ekseni üstünde 4 300 km

 

kadar, Brezilya' da gercek anlamda cöl yoktur. Asya' nın muson rüzgarları etkisindeki bölgeleri kadar yagış da almaz,

 

Gerci Amazon bölgesinin aşağı yukar her yanına bol yağış düsşr ( yılda 2 000 mm' nin üstünde ) hata yagışların

 

2 500 mm' yi aştığı yöreler bile vardır ( halic bölgesi, orta Amazon bölgesi, Colombiya sınır ) ama ekvator düzeyinde

 

yagışlar normaldir. Kuzeydoğu kıyısında, ekvadorun güneyinde ( Mar ve Mantiqueira dağları ) yükseklik ile kıyı cizgisinin

 

ve sıradağların yönü de, gene yağış oranı yüksek bölgelerin oluşmasına yol acmıştır.

 

Bu yağışlı alanlara bitişik yarı - kurak bir bölge, düşük enlemlerde ( 8° . 16° Güney enlemleri ) carpıcı bir celişki yaratır.

 

Kuzeydoğunun ic kesimlerini oluşturan bu yörenin balica özelliği yağışların düzensizliğidir, cünkü yağışlar ekvator ile

 

Atlas Okanusu arasındaki cephe sisteminin yer değiştirmesine bağlıdır. Kuzeydoğudan ülkenin icindeki Amazon

 

bölgesine dogru ilerlendikce düzensizlik azalır.

 

Yağışlı mevsim ülkenin güney ucunda kişken, ic Brezilya' nin büyük

 

 

bölümünde yaza kayar. Atmosferde dolaşan soğuk

 

 

 

hava akımlarıysa, tropikal bölgedeki kahve ekili büyük tarım isletmelerine zarar veren donlara ya da bazen Amazon

 

bölgesini bile etkileyen soğuk dalgalarına ( friagen ) yol acar.

 

Sıcak ve nemli iklimde, doğal olarak dev ormanlar ( mat ) gelişmiştir, bütün Amazon bölgesini kapsayan bu görkemli bitki

 

örtüsü güneye doğru " ağactan tüneller " oluşturarak ilerler. Yeryüzündeki orman varlıgının 1/3 ' ının burada toplandığı

 

hesaplanmıştır, ormanın her hektarında 200 ceşit ağac bulunur. Aynı ağac türünün bütün alana yayılmış olması,

 

bunlardan ticarette yararlanmayı büsbütün güclestirir.Mar ve Geral dağlarını kaplayan orman da çok gürdür, hatta uzun

 

süre, kıyı ile ic kesimler arasında bağlantı kurulmasını engellemiştir.

 

Orman ile otlakların ve buğdaygillerin bir arada bulunduğu ağacsız " campo" lar arasında, değişik özelliklerde bozkırlardan

 

savanalara ve ceşitli cayır tiplerine kadar bircok acık alan bulunur. Orta kesimdeki ucsuz bucaksız yüksekovalar, "

 

cerrado " denilen ve kökleri su aramak icin toprağın 20 m derinliğine kadar ulaşabilen calılıklardan ve ağaccıklardan

 

oluşan bir ormanla kaplıdırlar.

 

Yarı kurak kuzeydoğu kesiminde bitki örtüsü her yerde kurakcıldır ve tipik bir " caatınga" örnegidir: Ince yapraklı kücük,

 

kuru mevsimde yaprağını döken ağaclar ile dev kaktürslerin ve calılikların bir arada bulunması.

 

Tropikal ülkelerin tipik toprak sorunu bu ülkede de kendini gösterir. Brezilya topraklarının büyük bölümü ( Afrika toprakları

 

kadar değilse bile ) , kimyasal acıdan gücsüz, hatta yetersizdir, cünkü killi topraklar coğunluktadır. Bu tür topraklar suyu

 

tuttuklarından, ormanın büyümesine olanak verirler, ama koruyucu bitki örtüsü kalkar kalkmaz, eğimli kesimler " aşınma "

 

ya, ekilen ve yeterince gübrelenmeyen yatay yerler de kıraclasmaya ( toprağı sertlestirerek killi bir kabuğa dönüştüren bir

 

biyokimyasal yozlaşma süreci ) uğrar. Kiraclaşma Sao Paulo bölgesinin kahve üretimine ayrilmış en iyi topraklarının

 

bomboş kalmasına neden olmuştur. Ülkenin tropikal ve ekvator, kesimlerinde, iyi nitelikli topraklar daha da enderdir,

 

kuzeydoğunun nemli kıyılarında " massape " denilen, kalker bakımından zengin bir kara toprak seridi yer alır, orman

 

havzaları ve alüvyon topraklarının birleşmesiyle, Bahia ve Espirito Santo ( kakao bölgesi ) eyaletlerinin kıyılarında ve

 

Paraiba do Sul ırmagının agzında ( şekerkamışı bölgesi ) başka verimli " adalar " oluşmustur. Toprağa kendine özgü

 

morumsu rengini veren ( terra roxa ) bazaltın ayrısmasından da, cok iyi nitelikli topraklar oluşmuş, bunların verimliliği

 

Grande do Sul ırmaği ile Amazon bölgesi arasında kalan geniş alana, göcmen dalğaları cekmiştir

 

[Misafir birce]

Yöre halkının tarım alanındakı uzun deneyimler, dağlarla engellenmeyen büyük alanlar, karmaşık iklim özellikleri ormanlar

ile ciliz topraklariı bir araya gelmesi, yer yer degişik sonuclarin ortaya cıkmasina yol acmıştir. Avrupalıların bölgeye

 

özellikle XVII. yy' da yoğunlaşan göcleri, kızılderili kabilelerinin tarım geleneklerini değistirmemiştir.

 

 

Günümüzde sağ kalan kızılderililer, hala " galeri ormanlarin " koruntulu yerlerinde sebze yetistiriler. Savanadaysa hem

 

avlanır, hem de hayvanlarıni otlatırlar. Göcmenler ormanları keserek tarim alanları acmıştır, " campo" larda ve " cerrado "

 

larda hayvancılıği geliştirmişlerdir. Sonucta, teknik bakımdan karsit olmakla birlikte, orman ile savanalar, iktisadi acıdan

 

uzun süre birbirlerini bütünlemişlerdir.

 

 

Ama tarımin sömürge ticaretinin cevrimine girmesiyle, kısa sürede önemli sounuclar almak amacıyla,

 

topraklar yoğun bicimde islenmeye başlanmıştır. Işte bu nedenle Brezilya köylüsü eskiden beri ormanları

 

yok etmektedir, cünkü ilk

 

ekildikleri yıllarda, bu topraklardan cok güclük cekmeden ve gelişmemiş yönlemlerle bile iyi ürün

 

alınabilmiştir.

 

Espinhaco dağlaından Diamantina capadasına ( kumtaslı, tabla bicimi engebe ) kadar uzanan ve doğu

 

havzalarını Sao Francisco ırmağindan ayıran engebeler de önemlidir.

 

 

Ne var ki bunun sonucu olarak, daha önce sözünü ettiğimiz, kendi iclerinde bir biyokimyasal denge kurmayı

başarabilmiş olan büyük doğal cevre sistemlerinde önemli kopukluklar görülmüştür.

 

 

Bu işlemin doğal cevreye etkisi, sözgelimi Atlas Okyanusu' na bakan güneydoğu bölgesinde, tam bir orman

kıyimi olmuştur. Portekizlilerin burayi sömürgelstirmekteki en büyük iktisadı amacları, ormanlardan

 

yararlanmaktı. Özellikle günümüzde aşağı yukarı ortadan kalkmış olan ve tahtası boya sanayisinde

 

kullanılan " apu- brasil" ağacınin kesimini ve ticaretini tekellerine almıslardı.

 

 

 

Günümüde bazı büyük cok uluslu şirketler, devletten aldıkları işletme ayrıcalıklarını kullanarak, amazon

 

bölgesinde kitle halinde bir tarimsal yerleşme düzeni kurmaya haziılanmaktadırlar, böyle bir harektin

 

sonuclarıysa henüz hesaplanmamıştır. Bazı uzmanlar, geniş bir alanda ormanlar yok edilirse ekvatorda

 

ancak basınc alanları oluşmasının engellenebileceğini, dolayısiyle tropikal yağmur rejimin değişebileceğini,

 

bunun da bütün dünyadaki teteoroloji düzenini etkileyebilecegini ileri sürmektedirler.

 

 

Bazi uzmanlar da yogun yerleşme sonucunda sıcak

 

bölgelerde görülen tropik

 

bulasıcı hastalıkların artabileceğini düşünmektedirler. Bunların en yaygini olan ilharziya hastalıgı günümüzde

Brezilya' da görülmektedir, ama işlenmemiş gübreden, oradan da insan karaciğerine gecebilen ve

 

organizmayi gücsüz kilan kurtcuklardan kaynaklandığından, yöreye kolayca yerleşebilir

 

 

Her sey bir yana, bu yeni düzen, oturmuş bir doğal dengeyi ( orman topragin yüzünde yemi tutar,

 

hümüsün olusmasını sağlar ) altüsüt edecek, topragin asınmasına ve doğal yoldan Biokimyasal yozlaşmaya

yol acacak, ilkel ve üstünkörü bicimde toprağı iyilestirme yöntemlerine başvurulmasına ( tarim

 

yapılabilmesinin ağaclar yakılarak yok edilecektir ) neden

 

olacak ve büyük bir işgücü maliyeti gerektirecektir. Üstelik insanlarin birkac gün uğraşarak temizledikleri bir

alanı, orman birkac saatlik yağışla geri alabilir. Btütün bu nedenler hesaba katılinca, söz konusu girişimin

 

iktisadı acıdan başarılı sonuclar verebilmesi kuşkuludur.

[Misafir birce]

Bölgelerin yapısal özellikleri

 

Ülke toprakları, genel morfoloji özelliklerine göre birbirinden ayrı bölgelere ayrılabilir, bu bölgelerin birbirleriyle olan ilişkileri,

 

 

ucsuz bucaksız Brezilya topraklarının yeni bir acıdan ele alınmasına olanak verecektir.

 

Doğu, yani Atlas Okyanusu yaylası, billurlu yapılardan oluşmustur, bunlar kıyıya paralel uzanan ve yamacları girintili

 

cikintilı olan Mar ve Mantiqueira dağlarında ( bicimleri yuvarlaklaşmış bu dağlar, ülkede " serra " diye nitelenir)

 

yüksekovanın güney kıysında toplanarak görkemli bir küme oluştururlar. Ic kesimlerde, 1 000 km' lik bir kesimde düzenli

 

olarak kani bicimli yükseltiler ve dar ovalar cevreye egemendir.

 

Espinhaco dağlarğndan Diamantiana capadasğna ( kumtaslğ, tabla bicimi engebe ) kadar uzanan ve doğu havzalarinğ

 

Sao Francisco ırmağından ayıran engebeler de önemlidir.

 

Kuzeydoğudaki yüksek ovalar , kurak ve yari kurak bir cevrede doğu yaylasının bir uzantısıdır. Paraguaco ırmağının

 

kuzeyinden yükselen düzenli yüzeyler, Borborema yüksekovasını ( 500.1 000 m ) oluştururlar. Bu yüksekovada özellikle

 

de ic kesimlerde yer yer dağınık " inselberge" ler ( tam karsiligı " adadağlar, bunlar değişik direncli maddelerin

 

asınmasindan oluşmuslardır ) yükselir. Güney ovasında Parana hazasi yer alır. Altındaki daha eski kayac kütlesi,

 

tortullarla kaplanmıştır. Parana' nin yatağına doğru eğilen vadi, kuzeyde yelpaze gibi acılir

 

( Minas Gerais ve Goias ) . Daha dayanıkli olan bazaltı topraklar, büyük basamaklar halinde alcalırlar ve Brezilya

 

kahvesinin tarihinde büyük rol oynamıs olan kirmizi toprakları( terra roxa ) olurtururlar.

 

En güneyde, pek büyük olmayan bir yüksekova ( Sudeste dağları ) ile Campanha' nin neredey se Plata topraklarını

 

yalayan daha alcak masa bicimi yükseltileri yer alır.

 

 

 

Orta kesimdeki yüksekovanın sınırları pek belirgin değildir, ama

 

 

merkezi, kıtanin üc büyük ırmak havzasının birleştiği

 

bölgededir ( Amazon ırmagi, Plata ırmağı, Sao Fransisco ırmatı ) . Yöreyi ülkeyle bütünleştirmek icin büyük cabalar

 

harcanmıştır. Özel bir yönetim birimi olarak Federal Idare Bölümü' nün onun orta yerinde de başkent Brasilia' mom

 

kurulması.

 

Orta kesimdeki yüksekova, kuzeydoğu kesimi ve Amazon bölgesi arasında bir başka tortul havza daha yer alır, tipik "

 

tabuleir" lar ve " capada" lar ile yani Orta - Kuzey kesimi oluşturan üstü düz engebelerle kaplıdir ( tabulerio lar " capada"

 

lardan daha alcaktır). Orta - Kuzey' in doğu sınırları son derece belirgin, birkac akarsu, yüksekovayi yarım daire biciminde

 

kestikten sonra büyük Paraiba ırmağı kavuşur. Batıdaki sınırlarıysa pek belirgin değildir, Amazon havzasına yavaş yavaş

 

gecilir ( Maranhao eyaletinin ic kesiminde ). Guyanalar kütlesi, kıtanin büyük doğal yapi birimlerinden birini oluşturur,

 

Essequibo ve Branco ırmağının vadileriyle iki kesime ayrılır, doğuda Tumucumaque - Acarai tepesine tırmanan yamacları,

 

batıdaysa görkemli Pacaraima ve Parim yükseltileri ( Neblina dorugu 3 014 m )Brezilya sınırları icinde kalır.

 

Amazon bölgesi, iki büyük billurlu kütlenin ( Guyanalar kütlesi ve Brezilya kütlesi ) kıyılarından , taşkınlar sonucu zaman

 

zaman büyük ırmağın suları altında kalan ovaya kadar uzanan karmaşık bir bütündür. Gür orman örtüsü altındaki arazi,

 

göründüğünden daha da engebelidir, Rio ırmağının kolları sık sık cavlanlarla kesintiye uğrar.

 

Amazon bölgesinin dışında, su baskınına uğrayan bir başka ova da Güney Amerkika kıtasının tam ortasında yer alan

 

Mato Grosso ' dur. Öte yandan kıyı ovalarının kuzeyde yer alanları daha geniştir, daha bol yağış alan batı kesimindekiler

 

kesintili , yari kurak doğu kesimindekilerse hem düz, hem de kum tepeleriyle kaplıdir. Sao Roque burnunun güneyinde

 

dar bir seride dönüşen doğu kesimin ovaları, yer yer akarsularla ve taşkınlarla kesilir. Frio burnunun güneyinde, tabuleiro'

 

lar sona erer ve dağların yamacları kıyıya yaklaşır.

 

 

 

 

 

Nüfus

 

 

 

Brezilya 8 511.965 km lik bir alana yayılmis 115 milyonluk nüfusuyla, aslında seyrek nüfuslu bir ülke sayılır. Ne var ki

 

henüz isletilmeyen büyük gelir kaynaklarına karşın, halkın toplumsal ve iktisadı durumu oldukca acıklıdır. Aclık korkusu,

 

ancak, ulusal toprakların tüm işlenebilirse ortadan kalkacaktır.