Şili

[Misafir birce]

Şili

 

Şili Güney Amerikada bir devlettir. Komsuları kuzeyde Peru, kuzeydoğuda Bolivya, doğuda Arjantin' dir. Ülkenin batıda,

 

Büyük okyanus boyunca, Horn adalarına kadar 4 828 km. uzunlukta kıyısı vardir.

 

 

 

 

 

 

 

Şili' nin ekonomik kaynakları ve ticareti öteden beri sayılı birkac ailenin elinde toplanmıştır. Fundo sahiplerinin geleneksel

 

tutuculuğu, Şili politikasının belirgin bir özelliği olmuştur. Ancak serbest secimlerle işbasına gelen Allende döneminde

 

köklü bir toprak reformu başlatılmıştır. Fakat 1973 yılında general Pinochet tarafından düzenlenen bir askeri darbe bu

 

calısmaları durdurmuş ülkede bir baskı rejimi kurulmuştur. Şili, Birleşmiş Milletler Örgütü üyesidir

 

Yer şekilleri: Şili' nin en belirgin özelliği And sıradağlarıdır. Bu daglar Şili ile komşuları Bolivya ve Arjantin arasında doğa

 

bir engel oluştururlar. Doğu Şili boyunca uzanan bu dağlar, ülkenin kuzey ve orta kesimlerinde, 5 490 m. yüksekliğe

 

kadar cıkarlar. Bati yarikürenin ikinci yüksek tepesi olan Ojaos del do tepesi ( 6 870 ) de bulunmakdadır. Güneye doğru

 

indikce dağlar bölünmeye başlar. Burada, dünyanın en güzel dağ gölleri, buzullar, foyortlar ve on binlerce kıyı adası yer

 

alır.

 

 

Şili; kuzey, orta ve güney olmak, üzere üc kesime ayrılsa, her üc bölgedeki yer şekillerinin yapısal bakımdan birbirine

 

benzediği görülür.

 

Ülkenin batında sık sıralar halinde uzanan And dagları vardır. And dağlarının batısında, Şili ' nin başlıca düzlüğü olan

 

Büyük okyanus cukuru uzanır. Puerto Montt' a kadar uzanır.

 

Puerto Montt' un güneyinde deni düzlük alanı doldurur. Cukurun batısında kıyı dağları yer alır.

 

Bu dağlar bazi yerlerde enine uzanarak And dağlarıyle birleşirler. Daha güneye inildikce dağlar yok olarak yerlerini

 

takimadalara bırakırlar.

 

Yerkabugunun iyi yerlesmemis bir yöresinde bulunan Sili ' de sık sık depremler görülür. Son dört yüzyıl icersinde ülkede

 

100 deprem olusmuştur.

 

Iklim, bitki örtüsü, hayvanlar: Şili' de beş farklı iklim görülür. Kuzeydeki Norte Grade cölü, Peru sınırındaki Arica' dan

 

Copiapo' ya kadar uzanır. Yıllarca belirli bir oranda yagış almayan ve dünyanın en kuru yöresi olan 1 200 km.

 

uzunluğundaki Atacama cölü de bu bölgededir. Kuzey Şili ekvatora fazla uzak olmamaktla birlikte, soguk Peru akıntısı

 

bölgenin sıcalıgını düşürür. En kuzeyde kalan bölgeler coraktır. Bu bölgenin güneyinde, akarsular, nem ve sis, bölgede

 

vahalar olurşmasinı, kaktüs ve kuraklığa dayanıklı fundalıklar yetismesini sağlar. Bir gecis bölgesi olan yarı cöl kuzey

 

Chico, güneye dogru, Copiapo' dan Illapel' e kadar ( 724 ) zanir. Huasco, de los Choros, Limari ve Aconcagua gibi batıya

 

yönelik akarsuların suladıgı vadilerde tahil yetistirilir. Okyanus ikliminin hüküm sürdüğü yöreye gelene kadar iklim ve bitki

 

örtüsü degişir.

 

[Misafir birce]

Okyanus iklimin merkez bölgesi ( Zona Central ) Illapel' den Choapa ırmağı vadisi boyunca Concepcion ve Bio- Bio

ırmagına kadar 684 km. boyunca uzanır. Dünyanın en ilimli ikliminin görüldüğü bu bölede, Şili nüfusunun % 70' i oturur.

 

Sıcaklık ortalaması ocak ayında 27° C, temmuz ayında ise 10° C dir.

 

Kış aylarinda yogunlasan yılıik yagış ortalaması 762 mm. ' dir. Antartika ' dan kuzeye doğru akan soğuk Peru akıntısı,

 

kıyı bölgelerinde sıcalığı düşürür. Kıyalarda yaz sıcaklık ortalaması Orta Vadinin ortalamasından 8° C daha düşük olur.

 

Bölgenin bitki örtüsü kış yagıslarına göre uyumlanmıstır.

 

Ormanlik Şili ( Zona Sur ), Concepcion ' dan Puerto Montt' a kadar 644 km. boyunca uzanır. Bu bölgede sıcaklık

 

düzünlidir ve yagışlar daha fazladır. Kışın cok ender olarak don olayı görülür. Yaz sıcakligi 21° C nin üzerine cıkmaz.

 

Kıyıda bulunan dağlar ortalama 2 540 mm. yagış alırlar. Ic kesimlerde ise yağış ortalaması 1 283 mm. dolaylarındadır.

 

Genellikle denizden esen rüzgarların yani sıra, And daglarından kopup doğuya doğru esen ve puelches adı verilen fırtına

 

rüzgarları da vardır. Dağ yamaclarındaki sık ormanlar kayından oluşursada cam ağaclarına da rastlanır.

 

Takımadalar Şili ' nin beşinci iklim bölgesidir. Bu bölge Puerto Montt' dan Cape Horn' a kadar

 

1 931 km. boyunca uzanır. Macellan bogazını ve Tierra del Fuego' yu da iceren bu bölge dünyanın en fırtınalı yörelerinden

 

biridir. Yıllık yagış ortalaması 5 080 mm. ye cıkabilir. Kar yagısı, özellikle Patagonya bozkırlarında cok yogundur. Yıllık

 

sıcaklık ortalaması

 

- 4 ° C ile- 5° C, arasında oynar. Bu serin yagışlı ve rüzgarlı bölgede Şili' nin toplam nüfusunun

 

% 2 sinden daha da azı yaşar. Bu bölge kayınları ve cam ağaclarını iceren yoğun ormanlarla kaplıdir.

 

Her bölgede, yükseklikler iklime yön verir. Andlarda yetişen bitkiler arasın da Şili camları, cicek acan cesitli ağaclar ve

 

bodur bitkiler de vardir.

 

Şili' de yaşayan hayvanlar arasında pumalar, guanakalar, sinsilla ve pudular vardır. And dağları Şili' yi , Orta ve

 

Güneydoğu Amerikanın zengin hayvan cesitlerinden yoksun bırakmıştır.

 

Halk: Şli ' nin nüfusu karmaşık kökenlidir. XVIII. yüzyılda gelen Basklar kısa bir süre icinde ülkenin en ileri gelen topluluğu

 

olmuşlardır. Toprak dağitılması Avrupalıları bu ülkeye cekmiştir. Bunlar arasında özellikle Ingilizler yer almıstır. Diğer

 

göcmenler bu ülkeye dünya şavaşlarından sonra gelmişlerdir.

 

Ispanyollarla Kızılderililer arasında yapılan evlilikler melezlerin ortaya cıkmasına neden olmuştur. Hastalıklar ve şavaslar,

Şili' nin Araucan ve diğer Kızılderili kabilelerinin sayısını azaltmıstır. Yine de, güney Şili' de, sayılari onbinleri bulan

 

Araucan' lar vardır.

 

Bunlar, Şili' nin resmi dili olan Ispanyolcayı konuştukları gibi kendi dillerini de konuşurlar. Şililerin cogunlugu Katoliktir.

 

Eğitim ücretsizdir ve 7 ile 15 yaşlar arasında zorunludur. Okuma yazma bilmeyenler % 12 oranındadır. 1842 ' de kurulmuş

 

olan Şili Üniversitesi Santiago' dadir. Concepcion, Valparaiso, Valdivia ve Antofagasta kentlerinde de üniversiteler vardir.

 

 

[Misafir yersoy]

Öncelikle teşekkürler,

Küçük bir katkı:

 

"Yerkabugunun iyi yerlesmemis bir yöresinde bulunan Şili'de sık depremler görülür" demek yerine "Aktif kıta kenarında (dağ-oluşum bölgesinde) yer alan Şili'de Nazca levhasının (Doğu Pasifik Sırtı'nın doğusunda kalan okyanusal levhası) Güney Amerika levhası altına dalmasıyla meydana gelen depremler" desek daha doğru olacaktır. Çünkü yerkabuğunun iyi yada kötü yerleşmesi diye bir şey yoktur. Nitekim And dağları'da bu levhaların hareketleri sonucunda meydana gelen volkanik sırtlardır.

 

Saygılarımla efendim

[Misafir birce]

Öncelikle teşekkürler,

Küçük bir katkı:

 

bende tesekkür ederim yersoy

 

~~~

 

 

Günümüzde, nüfusun yaklaşık olarak % 68 ' i kentlerde yaşar. And dağlarının eteklerinde, geniş bir düzlük üzerinde

 

 

kurulmuş olan baskent Santiago, ülke nüfusunun ücte birinden fazlasını barındırır. Santiago baskent olduğu gibi ekonomik

 

ve külürel yaşamın da merkezidir.

 

Ülkenin ikinci büyük kenti, Büyük okyanus kıyısında kurulmuş olan Valparaiso kentidir. Bu kent Sili ve Güney Amerikanın

 

en önemli limanıdir. Ülkenin ücüncü kenti Concepcion' dur. Bu kent depremler nedeniyle beş kez yıkılmış ve yeniden

 

kurulmuştur. Bugünkü konumu, ilk kurulduğu yerden 5 km. uzaktadır. Kömür ocaklarına yakınlığı, hidroelektrik gücün

 

yeterliliği ve gücü bir ulaşım ağı bu kenti ülkenin başta gelen sanayı merkezi yapmiştır.

 

Ekonomi: Bakir, Şili ekonomisinde önemli bir rol oynar. 1971 yılında başkan Allende tüm maden yataklarını

 

devletleştirmiştır. Dünya bakır rezervlerinin % 30' unun Şili ' de bulundugu tahmin edilmektedir. Şili dünyanın dördüncü

 

bakır üreticisi ve ikinci ihracatcısıdır. Atacama cölünde bulunan Chuquicamata, dünyanın en büyük, acık bakır yatagıdır.

 

Dünyanın en büyük toprakaltı bakır yatagı ise El Teniente' dedir. Başlıca ergitme firinlari Potrerillos ve Quintero' dadır. Şili,

 

bakırı büyük bir kısmını ham olarak ihrac eder.

 

 

Şili' nin eski gelir kaynagı olan nitrat, yapay gübrelerin ortaya cıkmasıyle önemini yitirmiştir. Nitrat sanayının temelini,

 

kuzey cöllerinde yer alan kurumuş göl yataklarındaki nitrat birikintileri olusturur. Elde edilen ürünler, Şili' nin kuzey

 

kıyılarındaki dik yamacların arasında kurulmuş olan kücük limanlardan sevkedilir. Nitrat sanayiinin önemini yitirmesi

 

üzerine coğu madenler terkedilmiştir.

 

 

Şili' de az miktarda kömür cıkartılır. Yarı cöl bölge ile Copiapo' da demir yatakları vardır. Güney Sili' de petrol bulunur.

 

Kuzey Tierra del Fuego' daki petrol kuyuları, tanker limanlarına boru hattiyle balıdır.

 

Tarim: Ekili alanlar ve otlaklar 10 milyon hektarlik bir alanı kapsar. Calısan nüfusun % 29 ' u tarımla uğrasır. Kuzeyde,

 

akarsulardan yararlanılarak yarı cöl alanlarda tahil yetiştirilir. Büyük okyanus ikliminin hükum sürdügü bölgelerle ormanlık

 

bölgelerde, özellikle sulak ve verimli olan Orta Vadi' de yoğun tarım yapılır. Verimli vadilerin, büyük ciftliklerin bulunduğu

 

bu bölgelerde bilimsel yollarla verimin daha yüksek düzeye cıkarılmasına calısılmaktadır.

 

Büyük okyanus düzlüklerinde darı yetiştirilir. Orta ve güney bölgelerde ise başta seftali ve elma olmak üzere meyve

 

üretilir. Santiago' nun cevresindeki büyük bir alan sebze bahceleriyle kaplıdır, Talca' nin cevresinde ise pirinc tarlaları

 

bulunur.

 

Okyanus bölgesinin en başta gelen ürünü üzümdür. Yapilan kaliteli şaraplar ancak ic tüketimi karşilar. Burada ayrıca

 

arpa ekilir. Bunun yanı sıra ülkedeki sıgırların ücte birinden fazlası buranın sanayide en ileri gitmiş ülkelerinden biridir.

 

Huachipato' daki demir ve celik merkezlerinin yani sira, ülkede makine, taşit ve kimya sanayii, kagit, tekstil, cam,

 

cimento fabrikaları vardir Talca' da yünlü kumaş, kagit, cam selüloz ve cimento fabrikarlı vardır.

 

Güzel dag manzaraları , gölleri ve fiyortlariyle, güney takimadaları büyük ölcüde turuist cekmektedir.

 

Ulaştırma: Başlıca ulaşım deniz yoluyle yapılır, Özellikle güney yörelerin ulaşımı deniz ya da hava yoluyle saglanır. Şili'

 

deki 55 416 kilometrelik karayollarının yarısı, tüm hava kosullarına elverişli yollardır. Ancak ikincil derecedeki yollar

 

genellikle kötüdür. Bolivya' ya Arica-La Paz ve Antofagasta - Ollagüe hattiyle, Peru' ya Arica - Tacna hattıyle ve Arjantin' e

 

Antofagasta - Salta hattıyle ulaşılır. Ic ve diş hatlarda işleyen ucak seferleri vardır.

 

Dış ticaret: Calışan nüfusun yaklaşık olarak % 6' sinin madencilikle uğrasmasına ragmen, madencilik ihrac mallarinin

 

toplam değerinin % 80' ini oluşturur. Bakır en basta gelir ve dünya piyasasindaki bakır

 

fiyatları Şili ekonomisinde cok

 

önemli bir rol oynar. Diğer ihrac malları demir filizi, kımyasal ürünler, kağıt ve kağıt hamuru, sivi gaz ve az oranlarda şarap

 

ile kuru yemiştir.

 

Sili tarım ülkesi olmasına rağmen, cok az tarımsal ürün ihrac eder. Ihrac mallarindan elde ettiği kazancın ancak % 6 ' sini

 

ürünlerden sağlar. Ticaret dengesinin olumsuz olması yani ihracattan çok ithalat yapması, ithal ettiği besin maddelerinin,

 

makinelerin ve elektrikli aletlerin cok pahalı olmasından ileri gelir. Şili ' nin ticaret yaptığı başlıca ülkeler Amerika Birleşik

 

Devletleri, Ingiltere, Batı Almanya ve Japonya' dir.

 

Kaynak: Atlasli Cografya Ansikopedisi

[Misafir birce]

 

DENİZ DEĞİL, HAVUZ...

Dünyanın en büyük havuzu

 

Guinnes rekorlarına geçen dünyanın en büyük havuzu,

 

Şili'nin Algarrabo kentindeki San Alfonso Del Mar tatil köyünde bulunuyor.

 

Yaklaşık 914 m uzunluğunda olan havuz, 8 hektarlık bir alanı kaplıyor.

 

66 milyon galon (yaklaşık 250.000 metreküp) su alan havuz, yer yer 35 metre derinliğe ulasıyor.

 

Yapımı 5 yıl süren havuzun, 2 milyar dolara mal olduğu

 

ve yıllık bakım masrafının 4 milyon doları bulduğu belirtiliyor.