Honoré Daumier (1808-1879)

[Φ Legendary]

 

Honoré Daumier (1808-1879)

Ölümünün 100. yılında

Çağının toplum ve politika yaşamına tanıklık eden Daumier, Özgün taşbaskılarıyla seçkinleşir.

Kaya Özsezgin

 

Suçhkov, "Gerçekçilik Tarihi nde sanatın oldum olası, insanlığın fırtınalı gelişmesi doğrultusundaki bütün değişimleri, bir barometre duyarlığıyla kaydettiğini belirtir. Rönesans kültürünün yaşam dolu, iyimser dünyası, kentsoylu toplumsal ilişkilerin ortaya çıkmasıyla birlikte tarihe karışmış ve edebiyat alanında olduğu gibi sanatta da yoğun toplumsal çelişkiler kendini göstermeye başlamıştır Suchkov a göre. Gerçekten de ondokuzuncu yüzyıla girerken Goya ile başlayan, oradan yüzyılın sonlarına doğru toplumsal değişimlerin ve devrim hareketlerinin belirlediği bir akım haline dönüş anlayışların temelinde, Rönesans hümanist ilkelerinin çöküşü vardır. Sanatçı, o zamana kadar dayandığı ilkelerin, sanayi devriminin ortaya çıkardığı değerlerle yer değiştirdiğini görmektedir artık. Özellikle Barbizon ressamlarının bir bölümü Courbet, Millet ve Daumier, geçen yüzyılın sonunda derece derece toplumsal ilişkilerden kaynaklanan bir anlayışı yaygınlaştıracaklar, bu alanda yeni bireşimlerin temelini atacaklardır.

 

 

Daumier, bu sanatçı grubu içinde anlatım olanaklarının değişikliği ve sanatla gülmece arasındaki geçişin duyarlı noktasını iyi saptamış olmasıyla kendine özgü bir yer tutar. Gene de öteden beri sanat tarihçileri, onun sanatını sınıflamada canıtez davranmamışlardır. Bunun nedeni, Daumier nin bir yandan romantik ve simgeci, öte yandan gerçekçi eğilimleri içermiş olması, ayrıca sanatla karikatür arasında belirsiz bir noktada durmuş olmasıdır. Ona, modern karikatürün babası diyerek gülmece çizgisinde öncü niteliği verenler bulunduğu gibi, eleştirici ve toplumcu gerçekçi akını içinde yer ayıranlar da var. Bu ikinciler, kuşkusuz onun sanatını karikatürden çok, bildiğimiz anlamda sanata daha yakın görüyorlar. Bunda da hakları yok değildir. Çünkü Daumier nin çağını alaya alan, politika cambazlarını kıyasıya eleştiren, resimleri, öncelikle görsel planda özgün bir çizgi karakteri gösterir. Daumier nin yapıtlarından Sanat Üzerine Yazılar da övgüyle söz eden Baudelaire, onun geleneksel anlamda portreler yapmadığını, belli bir tipi belirleyen çizgilerin tanımlayıcı bireşiminde, o tipi somutlaştırdığını belirtiyor. Bu çapta ve nitelikte, bir başka sanatçı yoktur Baudelaire e göre. O, karikatür kadar modern sanatın da içindedir.

 

Honoré Daumier, 26 Şubat 1808 de Marsilya da Jean-Baptiste Daumier adlı bir camcı ustasının oğlu olarak dünyaya geldi. Yedi yaşına gelince, ailesiyle birlikte Paris e yerleşti. Orada önceleri bir mahkeme mübaşirinin ve çeşitli kitapçıların yanında ayak işlerinde çalıştı. Elinin, desen çizmeye yatkınlığı vardı. Bu nedenle, krallık müzesi yöneticisi Alexandre Lenoir ın yanında bir süre çalıştı. Lenoir sanatta, geleneklerden yana bir görüşe sahipti. Daumier ye David in üslubunu kabul ettirmeye kalkıştı. Fakat Daumier, daha çok antik sanata, Rubens ve Rembrandt m yapıtlarına yakınlık duyuyor, Louvre da bu sanatçıların tablolarını inceliyordu. Bir ara Boudin Akademisi ne girdi; orada halk ressamı Jeanron la birlikte çalıştı. Ertesi yıl Ricourt dergisinde ilk politik karikatürünü yayınladı. Bir yandan da Yunan heykelcilerinden ve büyük sanatçılardan kopyalar yapıyordu. Ama ekmeğini daha çok karikatürlerinden çıkarmak yanlısıydı. Ramelet adlı bir arkadaşından, o sıralar pek gözde olan taş baskı tekniğini öğrendi. Politik taşlamaların geniş bir yer aldığı Caricature dergisinde, aynı zamanda iyi bir taşbaskı sanatçısı olan Philippon un yanında çalışıyordu.

 

 

Dergi, Louis-Philippe yönetimine karşı savaş açmıştı. Orada kralı obur bir adam olarak gösteren, Gargantua adlı deseni için, Louis-Philippe ile alay ettiği gerekçesiyle kovuşturma açıldı ve Daumier, Sainte-Pélagie de altı ay hapis yattı. Dergi de 1835 te kapatıldı. Bunun üzerine, Daumier, karikatürlerini bu kez Charivari de sürdürdü. O dönemde toplumsal savaşın organı olan bu dergi için Stendhal, kitlelerin seslerini duyurdukları bir yer deyimini kullanıyordu. Daumier nin orada çizdiği karikatürler arasında La Fayette in Batışı , Yasal Karın ve Transonain Sokağı gibi yapıtları ün kazandı.

 

Bu yapıtlar, Daumier nin çizgi yeteneğini ortaya serecek düzeyde idi. Hacim anlayışına yol açan işlek bir çizgi, heykeltraş içgüdüsünün yol açtığı cisimleştirme eğilimi, onun çizgilerini karikatürden çok, resme yaklaştırmaktaydı. Sertlikten uzak grotesque bir zekânın ürünleriydi bu işler.

 

Ne var ki Daumier nin cumhuriyetçi görüşleri, 1835 te çıkarılan sansür yasasıyla iyice baskı altına alınmıştı: 1860 67 yılları dışında, 36 yıl çalıştığı Charivari de, taşbaskı desenlerine oldukça geniş bir yer verdi. Aslında 1830 Devrimi, Fransa da genel bir karikatür tutkusu yaratmıştı. Baudelaire bu dönemi, karikatür sanatçıları için bir belle époque sayıyor haklı olarak. Krallık yönetimine karşı, sert bir saldırı görevini yüklenmişti karikatür. Transnonain Sokağı kırımını konu alan Daumier nin deseni, bu işlevi yerine getirdiği gibi, gerçekten büyük bir sanatçı olduğunu da kanıtlamıştı. Açıkça, bir karikatür değildi bu; seyrek rastlanan bir çizgi gücü taşıyordu. Belki de bir tarih ve -gene Baudelaire in deyimiyle- basit ve korkunç bir gerçeklik ti. Bunu iyice anlayabilmek için, Daumier nin sanatçı görüşüyle sağtöre görüşünü birbirinden ayırmak gerekiyordu. Büyük ustalar düzeyinde çizen bir sanatçıydı Daumier. Deseni basit, verimli, içten geldiği gibiydi ama, gene de zarif değildi. Sağtöre yönündense, doğal bir renklilik ağır basar. Tahta ve taş- baskı resimleridir bu renklilik izlenimini veren. Oysa, renkçi bir sanatçı değildir Daumier. Yaşamın büyük bir bölümünü desenler kaplar. Ancak son yıllarına doğru yağlıboya resme dönmüştür.

 

 

1848 Devrimi nde Louis Philippe düşünce, Daumier bu kez de Bonapartçı görüşe karşı çıkan karikatürler çizdi. Polemik ve yergi yapması yasaklandığı için, bir ara gazetelere hafif desenler çizmekle yetindi. Actualités ve Paris l Eté için çizdiği bu desenler genellikle suya sabuna dokunmaz cinstendir. Önemli bir bölümü daha önce Charivari de basılan taşbaskı resimlerinin sayısı dört bini bulur.

 

Aralarında Banyo Yapanlar (1839), Olympe Tanrıları (1841), Adalet Adamları (1845- 1848), Kiracılar ve Ev- sahipleri (1848) gibi ünlü diziler vardır. Bağımsız desenleri ise Güncellikler ve İstenecek Olanların Tümü başlıkları altında toplanmıştır. Bu ve başka desenlerinde, genellikle düzenbazları ve kentsoylu kişileri kıyasıya, acımasızca eleştirir. Fakat bunu, şefkate yakın bir saflık, alçakgönüllü bir takılma havasına dönüştürmekten de geri kalmaz. 1848 Devrimi nden sonra bu tür desenlerini daha çok La République de çizdi. Şimdi Louvre da bulunan 1848 tarihli ilk yağlıboya tablosu Cumhuriyet , yeni yönetim tarafından düzenlenen bir yarışmaya aday gösterilmişti.

 

Daumier nin yapıtlarında, Paris yaşamının güncel sahneleri, demiryolu ve sokak görünümleri, soytarılar, amatörler, avukatlar, sanatçılar, kentsoylular, iş adamları, çocuk ve kadınlar önemli bir yer tutar. 1840 da çizdiği Paris Tipleri ve 1845 48 yıllarını içeren Adalet Adamları dizileri, bu tür yapıtları arasında ön sırayı tutar. 1833 den başlayarak tahta üzerine bin kadar gravür oydu. Aynı yıllarda Ortanın Ortası diye bilinen ünlü politika adamlarından kırka yakınının kilden büstlerini yaptı. Sonradan bronza da dökülen bu büstleri, kimi yazarlar Rodin in yapıtlarıyla eş düzeyde tutarlar. Louvre da bulunan 1850 tarihli Ratopoil heykeli ve Göçmenler adlı kabartma, onun bu daldaki önemli yapıtlarıdır.

 

 

Zaman zaman dinsel konuları denedi. Gene 1850 tarihini taşıyan ve şimdi Essen Müzesi nde yer alan Biz Barabbas ı İstiyoruz adlı yapıt bu türdedir. Cervantes in ünlü kahramanı Don Quijote üzerine çizdiği bir dizi desen, kimi kaynaklarda Daumier nin başyapıtı olarak gösterilir. Venturi bu nedenle, onu Goya dan sonra on- dokuzuncu yüzyılın en büyük illüstratörü olarak tanımlıyor.

 

Daumier nin halktan kişileri kendi yaşam koşulları içinde gerçekçi bir üslupla gösterdiği yapıtları arasında, şimdi New York Metropolitan Müzesi nde yer alan Üçüncü Mevki Vagonu ile Lyon Müzesi ndeki Garda Bekleyiş , Peit Palais deki Satranç Oyuncuları tanınmıştır. Bir ara da Rubens in mirasçısı olarak Barok sanata döndü. Karşıt ışık - gölge değerlerini yaygın biçimde kullandığı bu tür resimlerinden " Kovalayan Nymphe ler (1848), Değirmenci, Oğlu ve Eşeği (1849) ön sırada gelir.

 

Milliyet Sanat, 1979