Bitlis Medreseleri

[Φ _asi_]

Bitlis Medreseleri

 

 

Bitlis Medreseleri dönemin eğitim ve kültür kurumlarıdır. Bu yapılar açık avlulu ve kapalı avlulu plan tiplerinde Bitlis de uygulanmışlardır.Yapı malzemesi olarak Bitlis’e özgü kesme taşlar kullanılmış,üzerleri de toprak damla örtülmüştür.

 

Şerefiye Medresesi (Merkez)

 

Şerefiye yapı topluluğundan olan medrese cami ile birlikte IV.Şeref Han tarafından 1529’da yaptırıldığı sanılmaktadır. Medresenin yapım kitabesi bulunmamaktadır. Caminin doğusunda yer alan medrese caminin mihrap duvarı boyunca doğu yönünde bulunmaktadır.

 

Dikdörtgen planlı medrese yöresel kırmız renkli Bitlis taşından yapılmıştır. Arazi konumuna uyularak yapılmış olan medresenin batısı kayalara dayanmaktadır. Güney cephesi de diğer binalara bitişik olup yalnızca kuzey ve doğu cepheleri mimari özelliğini ortaya koymaktadır. Doğu cephesi iki katlı olan medresenin birinci katına dükkanlar yapılmıştır. Kuzey cephesinin ortasındaki iki sütunla çerçevelenmiş bir kapıdan önce tonozlu bir eyvana ardından da avluya girilmektedir. Girişin tam karşısına tonozlu dershane eyvanı yerleştirilmiştir. Giriş ve dershane eyvanı arasında her iki tarafta uzanan revakların arkasında medrese hücreleri sıralanmıştır. Doğu yönünde ortada tonoz örtülü dikdörtgen bir mekan ile bunun bir yanında kubbeli kare bir hücre,diğer yanında da kubbeli iki kare mekan yer almaktadır. Diğer yönde ise üzerleri kubbeli kare planlı beş hücre peş peşe sıralanmıştır. Medresenin üzeri toprak bir örtü ile kapatılarak kubbeler gizlenmiştir.

 

Hacı Beğiye Medresesi (Merkez)

 

Bitlis şehir merkezinde, Hacı Beğiye Camisi’nin yanında, cami ile birlikte yapılmıştır. Camideki kitabeden öğrenildiğine göre İbrahim oğlu Emir Mehmet tarafından 1444’de yaptırılmıştır.Caminin üç kitabesi vardır ve bunların üçünde de l444 tarihli yazılıdır.Bu kitabelerden biriside bu medreseye aittir.

 

Hacı Beğiye Camisi’nin yanında bulunan medrese dikdörtgen planlı küçük bir yapıdır. Medresenin kuzey kısmı yakın tarihlerde yapılmış bir yapı ile kapatılmıştır. Medresenin giriş kuzeyde olup buradaki duvarlar ileriye doğru bir çıkıntı meydana getirerek küçük bir eyvan oluşturtmuştur. Medrese dikdörtgen planlı olmasına rağmen ortadaki kemerlerle iki kare bölüme ayrılmıştır. Bunların üzeri pandantiflerin taşıdığı ikişer kubbe ile örtülmüştür. Yakın tarihlerde bu kubbelerin yerlerini düz tavanlar almıştır. İç mekan batıdaki bir pencereden ışık almaktadır.

 

Hacı Beğiye Medresesi günümüze pek az bir kalıntısı gelebilmiştir.

 

Nuhiye Medresesi (Merkez)

 

Bitlis’in doğusunda Hersa Mahallesi’nde bulunan Nuhiye Medresesi l700 yılında yapılmıştır. Kimin tarafından yaptırıldığı kesinlik kazanamamıştır. Büyük bir bölümü yıkılan medresenin bir çok yerine ilaveler yapılmış,bir ara polis karakolu olarak kullanılmıştır.

 

Medresenin doğu tarafındaki günümüze kadar gelebilen kalıntılardan anlaşılacağı gibi kesme taş duvarlı bir yapı olup hücrelerin üzerleri beşik tonozlarla örtülmüştür. Dış duvarlarında işçiliğe özen gösterilmiş.üzerlerine taş bezemeler yapılmıştır. Örgü ve rozet motifleri dikkat çekici güzelliktedir.

 

Medrese enine dikdörtgen bir plan gösterir. Dikdörtgen planlı bir bölümün arkasında beşik tonozlu, birbirinin eşi üç oda peş peşe sıralanmıştır.Uzun dikdörtgen bölümün önünde tam muntazam olmayan giriş eyvanı bulunmaktadır.Medrese odaları avluya birer kapı ve pencere ile açılmaktadır.

 

 

İhlasiye Medresesi (Merkez)

 

Bitlis, Gökmeydan Mahallesi’nde Hükümet Konağı’nın karşısında bulunan İhlasiye Medresesi’ni Beşinci Şeref Han 1589 tarihinde yaptırmıştır. Medrese sonraki tarihlerde Emir Şemseddin tarafından tamir ettirilmiştir.

 

Medrese oldukça geniş bir alanı kaplamaktadır.Ana planı dikdörtgen olmasına karşılık kuzey cephesinde dışarıya doğru çıkıntı oluşturan büyük bir bölümle adeta T şeklinde bir plana dönüşmüştür. Bütünüyle kesme taştan yapılan medresenin güney cephesi taş işçiliği yönünden diğer cephelerden farklı bir görünümdedir. Güney cephesinin her iki köşesine yerleştirilen köşe kuleleri görünümündeki payandalarla kale görünümünü kazanmıştır. Giriş kapısı medresenin duvarlarından 40 cm daha yüksektir ve böylece anıtsal bir giriş görünümünü kazanmıştır. Kapı yüzeyinde birbiri içerisinde daralan ve kademe kademe yükselen nişler,çevre bordürleri geometrik şekilde taş oymalarla süslenmiştir. Bunların üstleri de kufi yazılı bordürlerle bezenmiştir. Bunların ardından gelen bölümler profillerle, geometrik oymalarla bütün yüzeyi kaplamıştır.Yuvarlak kapı girişinin üzerine de yapım kitabesi yerleştirilmiştir.

 

Medresenin köşe kuleleri ile giriş kapısı arasında kalan duvarlara ikişer pencere açılmıştır. Ayrıca pencereler arasındaki duvarlara da dışa doğru çıkıntı yapan yarım piramidal çatılı kulecikler yerleştirilmiştir. Güney cephesinin böylesine görkemli oluşuna karşılık diğer cepheler daha sadedir. Bununla beraber düz yüzeyler halindeki duvarların ortasına ,doğu ve batı da altlı üstlü ikişer pencere yerleştirilmiştir. Bunlardan alt pencereler dikdörtgen olmasına karşılık üst pencereler içe doğru kavisli nişler halindedir. Medresenin doğu ve batı cephelerinde saçaklar güney cepheden farklı olarak eşit aralıklı kavisli küçük konsollar üzerine oturmuştur.

 

Medresenin iç plan düzeninde simetrik bir düzen görülmektedir. Giriş kapısın arkasında sivri beşik tonozlu küçük bir eyvan orta mekana açılmaktadır. Orta mekanın doğu ve batısı iki bölümlü beşik tonoz örtülü yan mekanlarla çevrilidir. Bu mekanlar birbirlerine ve orta mekana birer kapı ile açılmaktadır.

 

Orta mekan dört kenar ile bağlantılı büyük sivri kemerlerin taşıdığı kesme taştan,pandantifle bir kubbe ile örtülmüştür.Sekizgen kasnak üzerine oturan bu kubbenin her bir kenarında yuvarlak pencereler sıralanmıştır.

 

Kuzeyde orta mekanın büyük kemeri arkasında beşik tonozlu bir eyvan ve ardında da üç kenarı dışa doğru çıkıntılı bir bölüm yer almıştır. İhsaniye Medresesinin üzeri diğer yapılarda olduğu gibi toprak bir damla örtülmüştür.

 

Medresenin bahçesinde Şerefhan oğullarının türbeleri bulunmaktadır. Bu türbeler Veli Şemseddin’e, Ziyaeddin Han’a ve II.Şerefhan’a aittir. Ayrıca Üçbacılar Türbesi de burada bulunmaktadır.

Medrese Kültür Bakanlığı tarafında müze olarak restore edilmiştir.Bugün Bitlis İl Kültür Müdürlüğü burada görev yapmaktadır.

 

 

Hatibiye Medresesi (Merkez)

 

Bitlis Zeydan Mahallesi’nde Memi Dede Türbe ve zaviyesinin karşısında bulunan Hatibiye Medresesinin kitabesi olmadığından kimin tarafından ve ne zaman yapıldığı bilinmemektedir. Medrese yapı üslubuna göre XVI. yüzyılda yapılmıştır. Günümüzde harap bir durumdadır.

 

Hatibiye Medresesi blok kesme taştan yapılmıştır. Osmanlı mimarisindeki bilinen medrese planlarından çok farklı bir düzendedir. Dikdörtgen planlı medresenin güney batı köşesi bir platform üzerinde olup, buradaki giriş kapısına on iki merdivenle çıkılmaktadır. Bu bölümde büyük bir dershane bulunmaktadır. Medresenin yan ve arkası kayalıklara dayanmıştır. Bu nedenle de aydınlatma orta kısmın üzerini örten tonoz ve yanlardan sağlanmaktadır. Medresenin batı kenarında beşik tonozla örtülü bir eyvanla birleşen bir bölüm bulunmaktadır. Batı kenarından beşik tonozla örtülü dikdörtgen hücrelere geçilmektedir. Bu hücreden, günümüze gelemeyen,ancak izlerinden anlaşılan bir diğer hücreye geçilmektedir. Bu bölüm, 5.10 X 5.05 m. ölçüsünde dikdörtgen plan düzenindedir.

 

Kalıntılarından medresenin güney batı yönünün bezemeli olduğu sanılmaktadır.Buradan yalnızca güney batı köşesindeki duvarlar günümüze gelebilmiştir. Bu bölümde nişler, örgü motifleri ve silmelerin izleri görülebilmektedir.

 

 

Yusufiye Medresesi (Merkez)

 

Bitlis, İnönü Mahallesi, Girik Düzü Mevkiinde bulunan bu medresenin kitabesi günümüze gelmediğinden kimin tarafından ve ne zaman yaptırıldığı bilinmemektedir. Yapı üslubundan XVII-XIX. yüzyıllarda yapıldığı sanılmaktadır.

 

Yusufiye Medresesi yüksek duvarlarla çevrili bir avlunun kenarında düzgün olmayan dikdörtgen planlı bir yapıdır. Kesme taştan yapılmış medresenin planı L şeklini andırmaktadır. İki sütun ve üç yuvarlak kemerli bir revağın arkasında dört medrese hücresi sıralanmıştır. Bu hücrelerden girişin sağında bulunan hücre diğerlerinden farklıdır.Diğer hücreler dikdörtgen ve beşik tonozlu olmasına karşılık burası kare planlı ve kubbe ile üzeri örtülüdür. Bu hücrenin dershane olması kuvvetle muhtemeldir. Hücreler dışarıya açılan birer pencere ile aydınlanmaktadır. Ayrıca doğu kenarında L planının ucunu meydana getiren bir hücre daha bulunmaktadır.

 

Medresenin tümünün üzeri toprak damlıdır.Ancak dershane hücresinin üzeri konik taş külahlı olarak dikkati çekmektedir.

 

Medrese bir ara ceza evi olarak kullanılmış olup, günümüzde restore edilmektedir.