TÜRLEŞME (5): Türleşme Nedir? Farklı Türler Nasıl Oluşur? Canlıların Evrimleşme Hızları.

[Φ GeceKuşu]

name=' ODTÜ Biyoloji ve Genetik Topluluğu' timestamp='' post=''][/b]

TÜRLEŞME: YENİ TÜRLERİN OLUŞUMU ve TÜRLER ARASI İLİŞKİLER

Türleşme Nedir? Farklı Türler Nasıl Oluşur?

Canlıların Evrimleşme Hızları...

***

Başlarken;

 

Türleşme Nedir? Farklı Türler Nasıl Oluşur? Yazı dizimizin önceki başlılarında;

TÜRLEŞME (1): Tür Nedir? Tür Tanımları Üzerine...

TÜRLEŞME (2): Türleşme Nedir? Farklı Türler Nasıl Oluşur? Allopatrik ve Simpatrik Türleşme

TÜRLEŞME (3): Türleşme Nedir? Farklı Türler Nasıl Oluşur? Parapatrik ve Peripatrik Türleşmeler

TÜRLEŞME (4): Türleşme Nedir? Farklı Türler Nasıl Oluşur? Zigot-Öncesi ve SonrasıÜreme Bariyerleri 'ni Ele almıştık.

 

Türleşme yazı dizimizin bu son yazısında;

* Canlı türleri evrim ağacında her biri ayrı kolda değişim geçirirlerken her tür farklı hızda mı evrilir?

* Şu an dünyamızda var olan canlı türlerinden biri için canlıların en ilkeli, ya da en az evrim geçirmiş olanı diye bir tanımlamaya gidilebilir mi?

* Bütün canlılar için evrimin yönü aynı mıdır?

Her biri birbirinden önemli bu soruların yanıtlarını vereceğiz...

 

***

GİRİŞ:

 

Bazı bilim-dışı kaynak ve kişilerin sürekli olarak "X milyon yıllık fosil bulundu, günümüzdekinin tıpatıp aynısı, Evrim yalan!" gibi kışkırtmalarının ve açıkçası da boş hayat emellerinin temel dayanaklarının merkezini oluşturmaktadır.

 

Bu kişi ve kurumlarca yayınlanan belgelerin çok büyük bir kısmı yanlış olmakla birlikte, bir kısmı algıda seçiciliği kullanarak benzerlikleri, sınıflandırma konusunda yetkin olmayan gözlerimize göstererek bizleri kandırma amacı gütmektedir. Çok küçük bir kısmı ise, temel doğrular içermektedir.

 

Evet, canlıların evrimleşme hızları birbirinden son derece farklıdır. Çin'de bulunan bir balık türünün, 3 nesilde atadan uzaklaşarak onlarla çiftleşemeyecek kadar farklılaştığı, yani türleştiği, yani evrim geçirdiği gözlemlenmiştir. Yani sadece 1.5 yıl gibi bir sürede, evrim gözlenebilmiştir. (tabii evrimi bir tırtılın file dönüşmesi olarak anlayan/gören ve daha üzücü olarak bu şekilde görmek ve lanse etmek isteyen zihinler, bunu anlamayacaklardır)

 

Ancak bazı canlılar ise, birkaç on hatta yüz milyon yıldır, atalarına oldukça benzer bir şekilde günümüze kadar taşınmışlardır. Bu, ne evrime karşı bir kanıt olarak gösterilebilir, ne de evrimi zor durumda bırakacak bir durumdur. Tam tersine, evrimsel kuramların bilimsel gücünü ortaya koyacak niteliktedir.

Şimdi bunlara açıklık getirelim:

 

***

[Φ GeceKuşu]

name=' ODTÜ Biyoloji ve Genetik Topluluğu' timestamp='' post=''][/b]

TÜRLEŞME: YENİ TÜRLERİN OLUŞUMU ve TÜRLER ARASI İLİŞKİLER

Türleşme Nedir? Farklı Türler Nasıl Oluşur?

Canlıların Evrimleşme Hızları...

***

Daha önce EVRİM MEKANİZMALARI konu başlığında açıkladığımız üzere, Evrim'in belirli bir yönü yoktur ve Evrim'in tüm mekanizmaları, çevresel koşulların kısıtlamalarından etkilenmektedir. Yani kurak ve sıcak bir alandaki canlılar üzerindeki çevresel baskı ile deniz ortamındaki canlılar üzerindeki çevresel baskılar kıyaslanamayacak ölçüde farklı ve çeşitlidir. Bu sebepledir ki Evrim'in bir yönünü tayin etmek mümkün olamamaktadır.

 

Ancak bazı canlıların uzun yıllar göreceli olarak az evrim geçirmelerinin sebebi, çevresel ve cinsel baksının göreceli olarak sabit kalmasındandır. Bunun en iyi örnekleri, köpekbalıkları ve timsahlardır.

(hiç evrim geçirmemek gibi bir durum, bu kadar uzun zaman aralıkları için bahsedilemez bir durumdur, mutlaka çevre ya da cinsel eğilimler değişecek veya diğer mekanizmaların dinamikleri oynayacaktır ve evrim gerçekleşecektir)

 

Bu iki grup hayvan, kendi besin zincirlerinin en üst basamağında olduklarından, son birkaç milyon yıldaki sabit çevre koşullarından ötürü çevresel bir baskı hissetmediklerinden, avlanma konusunda son birkaç milyon yılda ve daha eskisinden beri çok ayrıntılı teknikler geliştirdiklerinden, cinsel seçilim konusunda bir etki yaşamadıklarından ya da çok az yaşadıklarından ve bunun gibi faktörlerden dolayı göreceli olarak az değişmişlerdir.

 

Örneğin son 10 milyon yılda tamamen kıllı ve muhtemelen dört ayak üzerinde yürüyen maymunsulardan, bizler, yani insanoğlu evrimleşmiştir. Bir grup hayvanda bu denli köklü değişimler gözlenirken, timsah ve köpekbalıkları pek fazla değişim göstermemiştir. İşte bunun sebebi, az önce açıklananlardır.

 

Diğer yanda insanoğluna "giden" kolun bu denli yoğun olarak evrimleşmesi de, üzerlerindeki baskıların çok fazla ve karmaşık olmasındandır. Bu baskılar (stresler) ayrı bir yazının konusudur.

 

Üstelik, bu göreceli olarak az evrimleşen canlılar da mutlaka ama mutlaka çeşitlenmiştir, yeni türler oluşturmasalar da. Çünkü mutlaka öyle ya da böyle çevresel bazı değişimler yaşanmıştır ve buna en çok adapte olabilen türler hayatta kalarak bu yönde bir seçilim sağlamışlardır. (directional selection - yönlü seçilim)

 

Ancak bunu, fosil kayıtlarına bakan sıradan bir göz göremezken, paleontologlar, sistematikçiler, doğa bilginleri ve biyologlar bunu kolayca ya da bazı teknikler kullanarak bilebilmektedirler.

 

Bu tıpkı iki farklı arabaya bakıp, ""Eh, aynı gözüküyorlar." dedikten sonra, birinin 1.2 motora sahip olduğunun ortaya çıkması, diğerinin 3.0 V6 motora sahip olduğunun ortaya çıkması gibidir.

 

Araştırmadan ve bilim adamlarına danışmadan bilmek mümkün değildir.

 

***

[Φ GeceKuşu]

name=' ODTÜ Biyoloji ve Genetik Topluluğu' timestamp='' post=''][/b]

TÜRLEŞME: YENİ TÜRLERİN OLUŞUMU ve TÜRLER ARASI İLİŞKİLER

Türleşme Nedir? Farklı Türler Nasıl Oluşur?

Canlıların Evrimleşme Hızları...

***

Bu noktada, bir diğer önemli açıklama, canlıların türleşme ve farklılaşma hızını neyin arttırdığıdır.

Bunu anlamak genelde çok kolaydır; çünkü aklınızda şunu tutsanız yeterli:

Daha çok kısıtlanan bireyler, hemen hemen her zaman daha çok türleşmeye meyilli olmaktadırlar.

Bu kısıtlama, beslenme biçiminden üreme imkanına kadar çok geniş bir yelpazede olabilir.

 

Bunlara birkaç örnek verelim:

 

1) Yayılma Kabiliyeti

Canlıların çoğunun belirli oranlarda alanlarını genişletme ve daha geniş alanlara yayılma şansları bulunur. Türleşme öncesinde veya sonrasında bu oran popülasyondan popülasyona fark edebilir. Ancak genel olarak, yukarıda da değindiğimiz "kural" dahilinde, daha çok kısıtlanan bireyler, daha çok ve daha hızlı türleşmeye meyilli olacaktır.

 

Bunun sebebi, daha dar alanda yaşayan ve üreyen bireyler için, en ufak bir bariyerin bile ayrılmalara sebep olabilmesidir. Bunun en güzel örneği, adalardaki canlı çeşitliliğidir.

 

Örneğin Hawaii adalarında 1000 civarında sümüklüböcek türü yaşar. Sebebi ise, açık bir şekilde, sümüklüböceklerin çok yavaş hareket etmesi ve çok sınırlı bir bölgede yaşayabilmesidir.

 

2) Beslenmenin Özelleşme Miktarı

Her canlının, belirli bir diyeti mevcuttur. Yani her canlı, her bulduğunu yemez. (bunu yapan bazı canlılar olsa bile) Ancak yine, daha kısıtlı bir diyete sahip olan bir canlı, bulduğu hemen her şeyi yiyen bir türe göre daha fazla ve daha hızlı evrimleşmeye yatkın olacaktır.

 

Maryland Üniversitesi Entomoloji Bölümü'nden Prof. Charles Mitter ve ekip arkadaşları, böceklerin evrimi üzerine çalışmaktadırlar. Gerçek böceklerin (hemiptera) ortak atasının bir etçil (carnivore) olduğu bilinmektedir. Ancak daha sonradan ayrılan kladlardan (canlı grupları) bazıları otçulluğa (herbiovore) kaymıştır ve diyetlerini bazı tip bitkilerle sınırlandırmıştır.

 

İşte bu sebeple, türleşme hızı bir anda artmış ve pek çok yeni böcek türü evrimleşmiştir.

 

***

[Φ GeceKuşu]

name=' ODTÜ Biyoloji ve Genetik Topluluğu' timestamp='' post=''][/b]

TÜRLEŞME: YENİ TÜRLERİN OLUŞUMU ve TÜRLER ARASI İLİŞKİLER

Türleşme Nedir? Farklı Türler Nasıl Oluşur?

Canlıların Evrimleşme Hızları...

***

3) Tozlaşma Tipi

Bitkiler, temel olarak ya rüzgar ve su gibi cansız ve rastlantısallığın daha yüksek olduğu varlıklarla; ya da diğer hayvanların yardımıyla tozlaşırlar. Yine yukarıdaki kuralımız dahilinde, daha kısıtlanmış olanlar, daha çok evrimleşmeye yatkın olacaktır. Hayvanlarla tozlaşmak için, çok daha özelleşmiş ve kısıtlanmış yapılara sahip olmak gerekir.

 

Gerçekten de, hayvanlarla tozlaşan bitkilerin tür sayısı, hava ve su yoluyla tozlaşanların 2.4 katıdır. Örneğin hayvanlarla tozlaşan bu bitkiler arasında da, daha önceki notumuzda bahsettiğimiz Aquilegia türlerinde, tozlaşma tipi çok özelleştiği için, türleşme hızı diğer türlere göre 3 kat daha hızlı ve fazladır.

 

4) Cinsel Seçilim

Doğada, bir dişi ve erkeğe sahip olan hemen hemen tüm canlılarda cinsel seçilim gözlenmektedir.

Pek çok canlının dişisi, erkekleri belirli özelliklere göre seçmektedir.

Kimi durumda erkekler dişileri seçer; İnsanın da içinde olduğu bazı türlerde ise seçim karşılıklıdır.

 

Ancak ne olursa olursun, Evrim'in mekanizmalarından biri olan Cinsel Seçilim, her zaman önemli bir rol oynamıştır. Bu noktada da, yine yukarıdaki kuralımız dahilinde, daha kısıtlanan, yani cinsel seçilimin daha şiddetli ve etkili olarak görüldüğü canlılarda türleşme hızı, cinsel seçilimin görülmediği veya az görüldüğü canlılara göre çok daha fazladır.

 

Örneğin, cinsel seçilimin aşırı yoğun olduğu bir canlı grubu olarak kuşları örnek verebiliriz.

Örneğin cinsel iki-biçimlilik (sexual dimorphism: dişi ve erkeğin farklı bireyler olduğu) görülen cennet kuşlarının Papua Yeni Gine'de 33 farklı türü bulunmaktadır. Pek çok kuş-gözlemcisi, sırf bu kuşların çiftleşme öncesi yaptığı büyüleyici kur danslarını ve hareketlerini gözlemek için binlerce kilometre yol kat etmektedirler.

 

Ancak aynı bölgede, cinsel tek-biçimli (sexual monomorphism: bu tip canlılarda erkekler ve dişiler birbirinden morfolojik olarak ayırt edilemeyecek kadar benzerdir) olarak görülen manukot kuşlarının sadece 5 türü bulunur. Yani cinsel seçilimin olduğu çift-biçimli canlılarda türleşme hızı çok daha yüksektir.

 

Uzun lafın kısası, canlılarda türleşme ve evrimleşme hızları çok farklı olabilmektedir. Önemli olan, bilgili bir gözün canlıları incelemesi ve mümkünse genetik ve moleküler kanıtlar takip edilerek türlerin birbirinden ayırt edilmesidir.

 

***