Afyon Halk Edebiyatı

[Φ _asi_]

Afyon'da Dil ve Edebiyat

 

DİL-EDEBİYAT

 

 

HALK ŞAİRLERİ:

 

Harabi, Turabi, Hicazi, Salih Dehşetî, Aşık Zülali, Kalaycıklı Hakkı, Figri, Yoksul Derviş (Şemsettin Kubat), Aslı Bacı (Münevver Tolun), Fakı Eder gibi ozanlarıyla Afyonkarahisar Halk Edebiyatı çok zengin bir yapıya sahiptir.

 

 

ANLATMALAR

 

 

DESTANLAR :

 

Destanların Afyon edebiyatında ayrı bir yeri vardır. Afyonkarahisar Kalesi, tarihe damgasını vurmuş çeşme, kervansaray, köprü gibi tarihi eserleri, tarihte geçirdiği deprem, yangın, kaza gibi doğal afetler, Afyon şehri, Afyon’un kurtuluşu, haşhaşı ve diğer bazı ürünlerin üzerine söylenmiş ve yazılmış bir çok destan vardır. Bunlardan en ünlüsü ise Çizmeci Zade’nin 1318 (1902) yılında Afyonkarahisar’da vuku bulan yangını anlatan yangın destanıdır.

 

EFSANELER :

 

Afyonkarahisar efsane ve menkıbelerinde işlenen konular ağırlıklı olarak Anadolu, Ay ve Güneş, hayvan, taş kesilme, yalancılık, rüya, gaipten duyulan ses, tükenmeyen yiyecek, ağaç-kuru ağaç, su motiflerinin işlendiği görülür. Afyon efsaneler bakımından çok zengindir. Ancak bunlardan bir kısmı henüz derlenmemiştir. Kadınana efsanesi, Hüdai (Hüzai) efsanesi, Erenler pınarı efsanesi, Karakuyu efsanesi, Şahitler kayası efsanesi derlenen efsanelerin en ünlüleridir.

 

 

MASALLAR :

 

Genelde bütün yörelerimizde anlatılan masallar benzerlik arz etsede anlatıcının yaşadığı çevreden ilave ettiği unsurlar sebebiyle küçük farklılıklar gösterebilir. Bir kısmı derlenmiş ve üzerinde çalışma yapılmış olan Afyonkarahisar masalları, bölgesel özelliklerinin yanı sıra genelde Dede Korkut hikayelerindeki anlatışları ve temaları taşır.

 

 

ŞİİRLER :

 

Afyonkarahisar’lı onlarca şairin yüzlerce şiirinde ağırlıklı olarak işlenen temalar, aşk, sevgi, tabiat, vatan, yurt, kahramanlık, zafer, kurtuluştur. Şiirlerde mahalli ifadelerin çok yer alışı da dikkat çeker.

 

 

 

TÜRKÜLER :

 

Afyonkarahisar’da türküler bakımından çok zengin yörelerimizden biridir. Karahisar kalesi, Al Fadimem, Allı Gelin, Taş Başını Yol Eder, Dam Başına Asagoymuş Galbırı, Hatçem Çıkmış Gül Dalına, Çemberim Dalda Kaldı, Su Gelir Güldür Güldür gibi Afyonkarahisar Türküleri yurdun dört bir yanında söylenmektedir.

 

 

NİNNİLER:

 

Ninnilerin hoş geliyor

Koyun ile koç geliyor

Sen ağlama gülüm

Baban seni çok seviyor ninni...

 

Ninni deyip bellediğin

Al bağında doladığın

Seni Hak’tan dilediğim

Uyusunda büyüsün ninni...

 

 

MANİLER :

 

Kalden iniş m’olur?

Ham demir gümüş m’olur?

Yar dedim de bir öptüm

Sonradan dönüş m’olur?

 

Maniye maraz derler

Güzele kiraz derler

Senin gibi kaynanaya

Küllükteki horoz derler

 

Afyon’un çarşısına

Gün doğar karşısına

Hiç insan aşık mı olur

Kapı bir komşusuna

 

 

TEKERLEMELER :

 

Allı kiraz

Ballı kiraz

Bana gel biraz

Kiraz vakti geçti

Gel beraber oynayalım

Eşim seni seçti

Kalem kaşlar

Kalbur kulak

Bitli çanak

 

 

AĞITLAR :

 

Anadolu’da çok yaygın olan ağıt geleneği zengin bir kültüre sahip olan Afyonkarahisar’da özellikle Emirdağ Türkmenleri arasında çok yaygındır. Bu ağıtlarda halkın çektiği çileyi, yaşadığı ızdırabı, akıttığı gözyaşını, gönlünün derinliklerindeki ateşi, bütün samimiyetiyle görmek mümkündür.

 

 

 

KALIPLAŞMIŞ SÖZLER

 

 

DEYİM:

 

Afakanı kalkmak,

 

ahı tutmak,

 

burnu kaf dağında olmak,

 

fikir tası delik olmak,

 

hatır yıkmak, hatır yapmak,

 

 

ATASÖZÜ :

 

İki çıplak bir hamama yakışır,

 

yılanlar öldü kurbağalar bey oldu,

 

zenginin delisi garibin ölüsü bilinmez,

 

kilitleme hırsız olur söyleme arsız olur,

 

ölüye gidince ağla düğüne gidince oyna.

 

 

BİLMECELER:

 

Gelir bir bir

Gider bir bir

Gelen gider

Giden gelmez (Doğum-ölüm)