Aydın Halk Oyunları

[Φ _asi_]

 

HALK OYUNLARI

 

 

Erkek zeybek oyunları:

 

Bayramlarda, kurtuluş günlerinde, düğünlerde, nişanlarda, sünnet düğünlerinde, çeşitli eğlence toplantılarında ve kutlamalarda herkesin izleyebileceği geniş mekanlarda oynanan oyunlardır.

 

Oyunlara en az iki zurna ve bir davuldan oluşan çalgı takımı eşlik eder. Oyunda tek zurna-davul kullanılmışsa usta oyuncular “ayağım dönmeyo” diyerek oyuna kalkmazlar. Erkek zeybek oyunlarında cura, bağlama, tambur, çoban düdüğü, dilsiz kaval, keman, klarnet, cümbüş gibi çalgılar da kullanılabilmektedir. Darbuka kadın çalgısı olarak kabul edildiğinden erkek zeybek oyunlarında kullanılmaz. Yiğitlik, mertlik, çeviklik, atılganlık, sağlam karakterlilik anlamına gelen zeybekliğin oyunları da aynı kavramlar üzerine kurulmuştur. Oyunlarda akılcılık hakimdir. Soğukkanlılık ve kararlılık vardır.

 

Zeybek oyunları çoğunlukla içten geldiği gibi yukarıda yansıtılan unsurları yansıtarak oynanır. Oyuncu ruhen coşmadıkça oyuna başlamaz. Oyunun güzelliği ruhundaki coşkuyla orantılıdır. Düğün ve benzeri eğlencelerde kişilerin oynama sırasını “yasakçı” denilen kişiler yönetir. Yasakçılar düğünlerde misafirlerin geliş sırasını ve oturma yerlerini göz önünde bulundurarak, oyun oynayacakların sırasını atlamaksızın sırası gelen kişinin hafifçe kolundan tutar ve oyun alanına iter. Bunu yaparken de çalgı takımına “varıyoo” diye bağırır.

 

 

Çalgı takımı oyuna kalkanın hangi oyunu oynayacağını yasakçıdan evvel öğrenmiştir. O anda baş zurna dikkat işareti olarak ilk sesleri tizden çalmaya başlar. Buna yörede “ti” denir. Davulcular tokmakları iyice kaldırarak davulları patlatacakmış gibi ritmi bozmadan indirirler. Oyuncu kuş hafifliğiyle yerinden kalkarak, oyun alanına çıkar. Ellerini toprağa sürer.Bu hareketin iki amacı vardır: Birincisi parmakların iyi şaklamasını sağlama, ikincisi ise topraktan bereket ve kuvvet alınmasıdır. Oyuncu sonra oyun alanında bir daire çizer. Bunun anlamı ise Aydın-Merkez-Yılmazköy'lü Uzun İbrahim Efe’den öğrendiğimize göre “sınırlarını çizdiğim bu topraklar, bu yer, bu yurt benimdir. Sakın ola düşmanım bu yerlere göz dikmesin, bu topraklarda benden başkası barınamaz” şeklindedir.

 

Gezinme süresince çalgıcılar coşmuş, oyuncu havaya girmiştir. Ağır ve kararlı figürlerle oyun başlar. Bu arada aynı coşkuya kendini kaptırmış olan izeleyenler kağıt para çıkarıp havada sallayarak davulcu çağırırlar. Davulcular ritmi bozmadan davullarını çalarken bu paraları toplamak için koşuşurlar. Alınlarına yapıştırılan paraları, baş zurnacının önündeki mendile atarlar. Oyuncu para basma işi bitene kadar oynamaya devam eder. Davullar, zurnalar ve oyuncu bütünleştiğinde coşkunun zirveye çıktığı noktalarda oyuncu nara atar ve bu coşkuyu daha da körükler.

 

Oyunlarda ani davranış ve atılışlardan sonra gelen duruşlarda heykelleşme açık olarak görülür. Duruş, bakış ve davranışlarda cesaret, mertlik ve kendine güven vardır. Figürlerdeki sıçrayıp atamalar düşman üzerine yapılan saldırı ve baskınları, yere diz vurmalar düşmanın nasıl ezileceğini anlatır. Oyuncu tek başına oynarken iznini almadan oyuna katılmak ayıp ve saygısızlık sayılır. Çalgıcılar her ne sebeple olursa olsun oyuncu oyunu bitirmeden susmazlar. Yörede ikili ve toplu oynanan zeybek oyunlarında açıkça bir ekip oyunu durumu vardır. Oyuna birlikte kalkılır, birlikte bitirilir.

 

Ağır zeybek oyunları genellikle gezinmelidir. Gezinme yorucu nitelikte olan zeybek oyunlarında oyuncunun dinlenmesini soluklanmasını sağladığı gibi havaya girmesini de sağlar. Karaali Koşması, Çine İki Parmak Zeybeği, Koca Arap zeybeği, Ataköy Zeybeği gezinme başlarında veya ortalarında gezinme görülen oyunlardan bazılarıdır.

 

1- Aydın Zeybeği

2- Yörük Ali Zeybeği

3- Gerali Zeybeği

4- Harmandalı Zeybeği

5- Ortaklar Zeybeği

6- Nazilli Zeybeği

7- Germencik İnova Zeybeği

8- Çine İki Parmak Zeybeği

9- Bayındır Koşması Zeybeği

10- Abdal Havası Zeybeği

11- Karaali Koşması Zeybeği

12- Soğukkuyu Zeybeği

13- Ataköy ( Damderesi) Zeybeği

14- Sabah Namazı Zeybeği

15- Kocaarap Zeybeği

16- Yağmur Yağdı

17- Kuruoğlu Zeybeği

18- Kerimoğlu Zeybeği

19- Kadıoğlu Zeybeği

20- Elifoğlu Zeybeği

21- Tahtacıoğlu Zeybeği

22- Hataboğlu (Hatipoğlu) Zeybeği

23- Sinanoğlu Zeybeği

24- Ödemiş Zeybeği

25- Muğla Zeybeği

26- Ağır Melas(Milas) Zeybeği

27- Eski Tavas Zeybeği

28- Yeni Tavas Zeybeği

29- Köroğlu Zeybeği

30- Ege Çiftetellisi (Kadın/Erkek)

31- Mevlana (Kadın/Erkek)

32- Sepetçioğlu (Kadın/Erkek

 

 

Aydın Yöresinde Oynanan Kadın Oyunları:

 

Düğün, nişan, sünnet düğünü, hıdrellez ve çeşitli eğlence toplantılarında oynanan oyunlardır. Kadın oyunlarına öncelikle cümbüş, darbuka, tef bazen de kemandan oluşan “çengi” adı verilen çalgı gurubu eşlik eder. Yöre kadın oyunları imkan bulunduğunda bağlama ailesi, kabak kemane, dilsiz kaval gibi sazlar eşliğinde de oynanır.

 

Yörede kadın oyunları erkek oyunlarına kıyasla daha zarif, daha kıvraktır. Erkek oyununun yumuşatılmış şekli olarak olarak oynanan Harmandalı, Aydın Zeybeği, Muğla Zeybeği, Kerimoğlu Zeybeği ağır zeybek türü oyunlar tek kişi tarafından ritme bağlı kalınarak oynanır.

 

İnce Memed, Şu Dalma, Eğil Kavak oyunları da tek kişi tarafından oynanmaktadır. Güdüşlünün Çeşmesi, Çine Çayı, Siyah Makarada İpliğim, Et Aldım oyunları daha ziyade ikili veya toplu olarak karşılama ve halka biçimlerinde oynanmaktadır.

 

Kadın oyunlarımızın ezgilerinin geneli sözlüdür. Sözler genellikle izleyiciler tarafından söylenir. Oyunlarda parmaklar şıklatılıp, ritm aracı olarak oyuna katılır. Kollar çoğu zaman eller kulak hizasında olacak biçimde yanlardadır. Ayak brunlarına bir kuş hafifliğiyle bilinçli olarak basılır. Oyunlar 360 derecelik tam dönüşlerle süslenir. Bu dönüşler etrafa bereket saçma anlamındadır.

 

1- Harmandalı Zeybeği

2- Aydın Zeybeği

3- Muğla Zeybeği

4- Kerimoğlu Zeybeği

5- İnce Memed

6- Eğil kavağım

7- Çine Çayı (Ah Olaydım)

8- Et Aldım Elim Yağlı

9- Hergün Sarhoş

10- Çıtır Çıtır Basmalar

11- Fatma Gelin

12- Siyah Makarada İpliğim

13- Yandım Ayşem

14- Altı Kızlar

15- Ayşem

16- Şu Dalmanın Dağını Duman Bürüdü

17- Güdüşlünün Çeşmesi (Pembe Grebimin Oyası

18- Dam Ardına Dolaştım

19- Eklemedir Koca Konak

33- Ege Çiftetellisi (Kadın/Erkek)

34- Mevlana (Kadın/Erkek)

20- Sepetçioğlu (Kadın/Erkek)