Manisa Kilise ve Sinagogları

[Φ _asi_]

KİLİSE VE SİNAGOGLAR

 

THYATEİRA KİLİSESİ (Akhisar)

 

 

Manisa Akhisar ilçesi merkezinde bulunan ve Tepemezarı olarak isimlendirilen alanda 1962 yılında başlayan araştırmalar, 1968-1971 yılında yoğunlaşmıştır. Burada MS.II-IV.yüzyıla tarihlendirilen bir portik (sütunlu cadde), MS.V-VI.yüzyıla ait bazı kalıntılar ortaya çıkarılmıştır. Bu yapı kuzey-güney doğrultusunda uzanan 40.00x10.00 m. genişliğinde bir yapıdır. Kesin olmamakla beraber bunun bir kilise olduğu sanılmaktadır.

 

Aziz Yuhanna’nın vahiylerinde yedi kutsal kilise arasında Thyateria kilisesinin de ismi geçmektedir. Bu yapıdan günümüze moloz taş ve tuğla duvarları gelebilmiştir.

 

Hıristiyanlık döneminde Aziz Yuhannes’in Anadolu’daki yedi kutsal kilisesi arasında Thyatreia da vardır. Gerçekte Aziz Yuhannes’in yazmış olduğu mektuplar, orada bulunan kiliselere değil, cemaatlere hitabendir. Bu bakımdan Thyatreia’daki Hıristiyan cemaatine mektubunda şöyle demiştir:

 

“Thyatreia’da olan kilisenin meleğine yaz. Ateş alevi gibi gözleri olan ve ayakları parlak tunça benzeyen Allah’ın oğlu şu şeyleri diyor:

 

 

Senin işlerini ve sevgini ve imanını ve hizmetini ve sabrını son işlerinin evvelkilerden daha çok olduğunu bilirim. Fakat sana karşı bir şeyim var: Kendisine Peygamber diyen Jesebel kadını bırakıyorsun: ve o kullarınız zina etmeyi ve put kurbanları yemeyi talim edip saptırıyor. Ve tövbe etsin diye kendisine vakit verdim ve kendi zinasından tövbe etmek istemiyor. İşte, onu bir yatağa ve onun işlerinden tövbe etmezlerse kendisiyle zina edenleri büyük sıkıntıya atacağım. Ve onun çocuklarını ölümle öldüreceğim: ve bütün kiliseler bilecekler ki gönülleri ve yürekleri araştıran benim: Ve her birinize işlerinize göre vereceğim. Fakat size, Thyatreia olan diğerlerine, kendilerinde bu talim olmayanlarına hepsine, onların dediği gibi Şeytanın derin şeyleri bilmeyenlere diyorum: Üzerinize başka yük koymam. Fakat ben gelinceye kadar sizde olanı sıkı tutun. Ve galip olun. Sonuna kadar işlerimi tutana, ben de babamdan nasıl aldımsa, onu milletler üzerine hâkimiyet vereceğim. Kulağı olan işitsin Ruh kiliselere ne diyor”.

 

Hz.İsa’nın Allah’ın oğlu sözcüğünü kullandığı tek yer Thyatreia’dır. Vahiy’deki “Oğlun ateş alevi gibi gözleri” ifadesiyle burada kötü işlerin yapıldığı zaman, şiddetin ortaya çıkacağı uyarısında bulunulmuştur. Thyatreialılar diğer Hıristiyan cemaatlerine göre imanları çok kuvvetli bir toplumdu. Ayrıca Vahiyde sözü edilen Jesebel’in MÖ.900’lerde yaşadığı sanılan Kral Ahap’ın kâhin karısı olduğu bilinmektedir.

 

 

 

PHİLADEPHİA (St.Jean) KİLİSESİ (Alaşehir)

 

 

Manisa Alaşehir ilçesinin bulunduğu yerde Neo Caesarea isimli bir yerleşim bulunuyordu. Roma döneminden sonra Bizans’ın önemli bir yerleşim alanı olan Alaşehir’de Hıristiyanlığın Anadolu’da yayılması sırasında önde gelen şehirlerinden birisi idi. Buradaki Toptepe’de mabet kalıntıları, Roma dönemine ait tiyatro kalıntıları, surlar ve St.Jean Kilisesi bulunuyordu

 

Aziz Yuhanna’nın yedi kutsal kilise cemaatine yazdığı mektuplarından birisini de buraya göndermiştir.

 

Hıristiyanlığın ilk yıllarında burada zengin bir Yahudi topluluğu da yaşıyordu. Burada yapılmış olan kiliseden günümüze yalnızca moloz taş ve tuğladan örülmüş duvar ve temel kalıntıları ile kütlevi kesme taştan üç paye gelebilmiştir.

Günümüzde bu alan koruma altına alınmış ve park olarak düzenlenmiştir.

 

 

 

 

SARDEİS (Sard) SİNAGOGU (Salihli)

 

 

Manisa Sardes (Sard) antik kentinde Roma dönemi anıtsal yapılarından Gymnasium, Anadolu’daki benzerleri arasında en büyük ölçüde yapılmış olanıdır.

 

Sardeis Gymnasium’unun yapımına MS.II.yüzyılda Severius Simplicinius’un emri ile başlanmış, iki yüz yılı aşkın çalışmadan sonra M.S.IV.yüzyılda tamamlanmıştır. Yapının bulunduğu yerde Geç Helenistik dönemde yapılmış bazı yapılar, Roma döneminde de bir nekropol bulunuyordu. M.S.17’de büyük bir deprem tüm bu yapıları yıkmıştır.

 

Gymnasium üç ayrı bölümden oluşmuştur. İlk bölümde; üstü örtülü olan bölüm, 8x12 ölçülerindeki hamam, ikici bölümde; hamam kısmına açılan, törenlerin yapıldığı mermer avlu. Ayrıca bu avlu 15x33 boyutlarındaki iki katlı sütun sıraları ile görkemli hale getirilmiş, büyük bir portal de bunu tamamlamıştır. Üçüncü bölüm ise; Doğudaki 80 m2’lik bir alanı kapsayan Palaestra (antrenman alanı) ile kuzey ve güney duvarına bitişik, birbirlerine simetrik iki holden oluşmaktadır. Özellikle buradaki sütunlar Erken Bizans üslubu başlıkları ile dikkat çekmektedir. Sardeis’de 1962’de yapılan çalışmalarda Palestranın güneyinde, mermerli caddenin kuzeyinde MS.III.yüzyıla ait bir sinagog daha çıkarılmıştır.

 

Sinagogun ilk defa MS.17 depreminde yıkılan Gymnasion’un bir bölümü olarak sonradan yapıldığı anlaşılmaktadır. Ayrıca kare planlı palestranın batısındaki kemerli uzun koridordan sinagog da yararlanmıştır. Burada ele geçen İbranice bir yazıttan İmparator Licinius Valerianus’un ismi geçmektedir. Arkeoloji kazılarında ele geçen yazıttan, döşeme ve mimari parçaları da yapının MS.IV.yüzyılda Yahudiler tarafından kullanılmış olduğunu göstermektedir.