Yozgat coğrafyası

[Φ _asi_]

YER ŞEKİLLERİ:

Ülke topraklarının %1.82'sini oluşturan Yozgat ili, yer şekilleri bakımından genelde sade bir yapıya sahiptir. Yer şekillerinin büyük bölümünü platolar kapsamaktadır. Platolar üzerinde yüksekliği fazla olmayan dağ ve tepeler vardır. Plato yüzeyini parçalayan vadi tabanlarında ve çukur yerlerde alüvyal ovalar oluşmuştur. İl topraklarının yeryüzü şekillerine oranı aşağıda görüldüğü gibidir.

 

%54.4 Platolar

%33.7 Dağlar

%10.9 Ovalar

 

PLATOLAR:

Yozgat ili İç Anadolu Bölgesi'ndeki en geniş plato alanlarından olan "Bozok" platosu üzerinde yer almaktadır. Bozok platosu Kızılırmak yayının çevirdiği dalgalı bir arazi üzerindedir. Ortalam yüksekliği 1200-1400 metre arasında değişmektedir. Kızılırmak, Delice ırmak ve kolları tarafından derince yarılmış olan platonun yüksekliği kuzeybatı ve batıya doğru azalmakta olup, 700-800 metre yükseklikte olan kızılırmak taban ovasında sona ermektedir.

 

Platonun güneyi lavlarla örtülüdür. Akarsular bu volkanik alan içerisinde gömülerek derin vadiler oluşturmuştur. Platonun kuzeydoğu kesiminde ise kalker tabakalarının yaygın olduğu daha dalgalı arazi yapısı görülmektedir.

 

DAĞLAR:

Platolardan sonra ilde en geniş alanı kaplayan yer yüzü şekli dağlardır. İlin doğu ve kuzeydoğu kenarlarında yer alan dağlar genellikle yüksekliği fazla olmayan kıvrımlı sıradağlar ve aşınarak açılmış tepeler biçimindedir. Kızılırmak vadisi boyunca kuzeydoğu-güneybatı doğrultusunda uzanan Akdağlar ildeki en önemli sıradağlardır. Kıvrımlı sıradağlar halinde uzanan Akdağlar, Kızılırmak'ın akış yönünü belirlemiş ayrıca ilin doğu komşusu olan Sivas'a doğal bir sınır olmuştur. İç Anadolu Bölgesi'nde önemli dağ sıralarından olan Akdağlar'ın yapılarında genellikle II. zamanın kalkerleri yaygın olup, eteklerinde ise neojen tortulları yer almaktadır.

 

İlde ikinci önemli dağ sırası Deveci Dağları'dır. Bozok platosunun kuzeyi boyunca uzanan Deveci Dağları Yozgat-Tokat illeri ile İç Anadolu ve Karadeniz Bölgeleri arasında doğal bir sınır oluşturmaktadır.

 

Çorum sınırındaki Zinciri ve Akdağ, Kayseri sınırındaki Akdağların devamı olan Gevencik ve Keklicek dağları ilin diğer önemli dağlarıdır. Bozok platosu üzerinde arazinin dalgalı görünüşünü bozmayan, nisbi yükseklikleri 250-300 metre arasında değişen tepelik alanlarda çoktur. Aşınmaya uğramış bu tepeler seller tarafından parçalanarak kırgıbayrı (badlant) adı verilen keskin sırtlarla birbirinden ayrılan pürüzlü yüzeylerden oluşmuştur.

 

OVALAR:

İlde ovaların kapladığı alan azdır. Ovalar genellikle tepeler arasındaki çukur yerlere alivyonların çökmesiyle oluşmuştur. İl genelinde Boğazlıyan, Sarıkaya ve Yerköy ilçelerinde ova arazisi daha geniş yer tutmaktadır.

 

En önemli ovalar Boğazlıyan ve Yerköy ovalarıdır. Yerköy ovası, tepelikler arasında Delice Irmağı'nın taşıdığı alüvyonların çökmesiyle oluşmuş alüvyal bir düzlüktür. Boğazlıyan ovası da ilçenin batısında çevresindeki tepelerden inen dere ve çayların taşıdıkları alüvyonlarla örtülü olup; 6-7 kilometre boyunda, 5-6 kilometre enindedir.

 

Sarıkaya ovası ise ilçesinin 5-6 kilometre kuzeyinde yine aynı şekilde oluşan verimli bir ovadır. Bu ovanın kenarlarında Karayakup, Hasbek ve Çıkrıkçı köy ve kasabaları bulunmaktadır. Ayrıca çıplak yüzeylerden inen seller vadi diplerinde taban ovaları oluşturmuştur. Çekerek Suyu Vadisi ve Karanlık Dere'de yer alan bağ-bahçe arazileri bu özelliktedir. Bu verimli topraklarda vadilerdeki ılık ikliminde etkisiyle üzüm, ayva gibi çeşitli meyveler yetişmektedir. Vadi kenarları ve dağ eteklerinde sellerin bıraktığı materyallerden birikinti konileri oluşmuştur. Bu birikinti alanlarına Karamağra Deresi'nin tabanlı vadisi kenarlarında belirgin olarak rastlanmaktadır.

 

AKARSULAR:

Kızılırmak'ın İç Anadolu Bölgesi'ndeki en büyük kolu olan Delice Irmağı, Yeşilırmak'ın önemli kollarından biri olan Çekerek Suyu ile bunlara bağlı küçük dere ve özler ilin başlıca akarsu ağını oluşturmaktadır. Bu akarsuların tümü yağmur, kar, erime ve kaynak suları ile beslenmektedir. Rejimleri ilde görülen yarı kurak iklimden dolayı düzensizdir. Yaz mevsiminde sular iyice çekilmekte hatta bazı küçük dereler kurumaktadır. İlkbaharda da ise kar erimesi ve ani sağnak yağmurlar ile kabarmaktadırlar. Akarsu yatakları çoğu yerde sulama amaçlı baraj ve göletlerin yapımına elverişlidir. Bunlar değerlendirildikçe bölgede sulu tarım yaygınlaşacaktır.

 

İKLİM:

İlde İç Anadolu Bölgesi'nin karasal iklimi egemendir. İl alanının önemli bir bölümünü kaplayan bozok platosu, güney ve kuzey Anadolu dağ sistemleriyle deniz etkilerine kapatılmıştır. Bu nedenle yazla kış ve geceyle gündüz arasındaki ısı farkları yüksektir. Bu sert iklim koşulları Yeşilırmak havzasına giren Çekerek Vadisinde biraz yumuşamaktadır. Bu kesimlerde az da olsa Karadeniz ardı iklim etkisi görülür.

 

BİTKİ ÖRTÜSÜ:

İl yüzeyinin %9'u ormanla kaplıdır. Kurak iklimin sonucu tabii bitki örtüsü bozkır halindedir. İlin ormanlık yöreleri daha çok Akdağmadeni ve Çekerek ilçelerinde bulunmaktadır.

 

SICAKLIK:

Yozgat ilinde en sıcak geçen aylar Temmuz ve Ağustos, en soğuk geçen aylar ise Ocak ve Şubat'tır. İlde yıllık ortalama sıcaklık 8.8 derecedir. Ortalama güneşleme süresi açısından Temmuz ve Ağustos ayları en yüksek değerlere sahiptir.

 

YAĞIŞ:

İl karasal iklim kuşağında yer aldığından az yağış alır. İlde yıllık yağış ortalaması 538.5 mm3'dür. En çok yağış Aralık ve Ocak aylarında, en az yağış ise Temmuz ve Ağustos aylarında olmaktadır.

 

RÜZGAR:

İlde hakim rüzgar Kuzeydoğu rüzgarlarıdır. Daha çok sohbahar mevsiminde Kuzeydoğudan esen Poyraz rüzgarları çok etkilidir. Güneybatıdan esen ılık rüzgarlar hem kar eritici, hem de ilkbaharda yağmur getirici rüzgarlardır.

 

NİSPİ NEM:

Yozgat ilinde ortalama nispi nem %66'dır. En yüksek değer 5.78 ile Aralık ve Ocak aylarında, en düşük değer ise %55 ve %54 ile Temmuz ve Ağustos aylarıdır.

 

BASINÇ:

İlde ortalama basınç 869.0 mb'dır. Basınç ortalamasının en yüksek olduğu ay 870.9 ile Eylül ayıdır.