[Çıkarmak mı, Çıkartmak mı?]

Tarih ‎13‎.‎10‎.‎2018 at 13:51 , Misafir konuk dedi:

ara+mak-> ara+t+tır+mak  ( aramak eyleminin ettirgen hali ara+t+mak'tır, arat+tır+mak ise aratmak eyleminin ettirgen halidir,yani ettirgen olmuş sözcüğün ettirgen hali )

çıkar+mak-> çıkar+t+tır+mak  (üsteki örneğin aynısı çıkarmak eyleminin ettirgen hali çıkartmak'tır. )

kes+mek-> kes+tir+mek    ( burda ise ettirgen yaparken kes+t+mek şeklinde değil kes+tir+mek şeklinde sebebi ise sözcüğün bittiği sesten ötürü)

yukarıda verdiğim örneklerden anladağım kadarıyla eylemi ettirgen hale getirirken 't' sesinin türediği eylemlerde o eylemin ettirgen hali olan başka bir sözcük ortaya çıkmış oluyor örneklerde olduğu gibi aratmak, çıkartmak eyleminin ortaya çıkması gibi. 't' sesinin türemediği kelimelerde başka bir sözcük ortaya çıkmıyor sanırsam kest+mek gibi bir eylemin ortaya çıkmaması gibi.

TDK AÇIKLAMALARI: aratmak :Arama işini bir başkasına yaptırmak

arattırmak :Aratma işini yaptırmak

ama çıkarmak eylemine baktığımızda ise çıkartmayı çıkarma eylemini başkasına yaptırma olarak değilde şöyle açıklıyor;

çıkartmak : Çıkartma işini yapmak

çıkarttırmak: Çıkartma işini yaptırmak

 TDK Açıklamaları dediğimi çürütüyor gibi görünüyor aratmada olduğu gibi çıkartmayı çıkarma işini başkasına yaptırmak anlamında değil başka bir eylem gibi yazılmış. Bunun nedeni olarak ise çıkartma kelimesinin zaman içinde kendine özgü bir durum kazanmasından olacağını düşünüyorum (başka bir eylemmiş gibi kanıksanmasından dolayı olabilir). Bu yüzden çıkartma sözcüğünü çıkar+t+mak olarak çıkar+mak eyleminin ettirgen hali olarak oluştuğunu düşünüyorum vede ettirgen anlamını hala koruduğuda görülebiliyor ama bazen çıkarmak eyleminin yerine kullanıldığıda görülüyor. Bu kullanımın  bar-mak eyleminin b-v ses değişiminden dolayı var-mak haline gelmesine rağmen barış sözcüğünün varış haline gelmemesi gibi kural dışı olduğunun kanısındayım.

Hocam aramak sözcüğüyle ilgili yazdıklarınızdan sonra şüpheye düşüp bir araştırma yaptım ve kendi düşündüğümün doğru olduğuna yeniden karar verdim, ettirgen fiilin ettirgeni olmaz.

Aramak sözcüğünden yola çıkalım. Onu aramak diyelim. Onu arıyorum. Onu aratıyorum. Onu arattırıyorum. Başka bir sözcükle deneyelim. Yukarı çıkmak diyelim. Yukarı çıkıyorum. Yukarı çıkartıyorum. Yukarı çıkarttırıyorum. Son olarak onu kesmek diyelim. Onu kesiyorum. Onu kestiriyorum. Onu kestirtiyorum.

Bir arkadaş da benimle aynı fikri düşünerek ettirgen fiilin tekrar ettirgenleştirilemeyeceğini söylüyor.

http://www.dilforum.com/forum/showthread.php/57339-Yaptırtıyor-musunuz-yaptırıyor-musunuz?p=623611#post623611

Konunun tamamını okumak isteyebilirsiniz, sonlara doğru tartışmaya ağırlık verilmiş olsa da.

[Çıkarmak mı, Çıkartmak mı?]

Özet olarak çıkarmak sözcüğünün ve bu sözcükten türeyen çıkarır, çıkardı, çıkarmış, çıkarıyor, çıkaracak, çıkarırdı, çıkarırmış, çıkarırsa, çıkardıydı, çıkardıymış, çıkardıysa, çıkarmıştı, çıkarmışmış, çıkarmışsa, çıkarıyordu, çıkarıyormuş, çıkarıyorsa, çıkaracaktı, çıkaracakmış, çıkaracaksa sözcüklerinin hiçbir anlamı yoktur. Hepsi çıkartmak sözcüğüne ve çıkartmak sözcüğüne gelen kiplere benzerlik göstermesinden ötürü söylenegelmiş sözcüklerdir. Buna galat-ı meşhur denir. Doğrusu çıkartmaktır. Kipleri de şu şekildedir: Çıkartır, çıkarttı, çıkartmış, çıkartıyor, çıkartacak, çıkartırdı, çıkartırmış, çıkartırsa, çıkarttıydı, çıkarttıymış, çıkarttıysa, çıkartmıştı, çıkartmışmış, çıkartmışsa, çıkartıyordu, çıkartıyormuş, çıkartıyorsa, çıkartacaktı, çıkartacakmış, çıkartacaksa.

 

Çıkarttı sözcüğü de çıkarttırdı sözcüğü ile karıştırılmamalıdır. Biri çıkartma işini kendi yaptı anlamında iken diğeri çıkartma işini başkasına yaptırdı anlamı taşımaktadır. Zaten bu örnekte çıkartmak yerine çıkarmak sözcüğünü kullanmayı denersek çıkardı sözcüğü çıkartırdı sözcüğüne dönüşecekti ki çıkardı sözcüğü çıkmak fiilinin geniş zamanının hikayesi iken çıkartırdı sözcüğü çıkartmak fiilinin geniş zamanının hikayesidir. Fiilin kökü değiştiği için yaptırmak anlamının oluşması yerine kelimenin anlamı değişmektedir.

 

Son kez özet olarak: Çıkarmak diye bir sözcük yoktur. Çıkmak vardır çıkartmak vardır. Çıkarmak sözcüğü dediğim gibi yaparmak, koşarmak gibi manasızca bir kelimedir. Aksini düşünen varsa buradayım, tartışalım.

[Çıkarmak mı, Çıkartmak mı?]

Bir şey keşfettim yanlışsam düzeltin:

 

Çıkarmak ve çıkartmak sözcüklerini geçmiş zaman kipiyle çekimleyip (çıkardı ve çıkarttı) anlamını incelediğimizde şöyle bir tablo ortaya çıkıyor:

 

"Çıkardı" bu sözcük bir şeyi bir yerden çıkartmak anlamında kullanılamaz. Mesela "Eşyaları odasından dışarı çıkardı.". Bu bence yanlış bir cümle. Çünkü "çıkardı" sözcüğü meydana gelmesi olası bir durumun meydana gelmediğini ifade eden bir sözcük. Mesela: "Dün gece barda bir kızla tanıştım. Allahtan sevgilisi yoktu yoksa sıkıntı çıkardı." Bu cümlede "çıkardı" sözcüğü cümlede, meydana gelmesi olası bir durumun meydana gelmediğini ifade ediyor. Yani "çıkardı, çıkabilirdi ama çıkmadı." gibi.

 

"Çıkarttı" sözcüğünü inceleyelim. Aynı örnekle ilerleyelim: "Eşyaları odasından dışarı çıkarttı." cümlesi, kişinin eşyalarını odasından alıp götürdüğünü ifade ediyor. Yani meydana gelmesi olası bir durum söz konusu değil. "Eşyaları odasından çıkartabilirdi ama çıkartmadı." anlamı yok bu cümlede.

 

(O, üçüncü tekil şahıs üzerinden) Geniş Zaman - Geçmiş Zaman - Şimdiki Zaman - Gelecek Zaman
Çıkmak Çıkarır Çıktı-çıkmış Çıkıyor Çıkacak
Çıkarmak Çıkarır Çıkardı-çıkarmış Çıkarıyor Çıkaracak
Çıkartmak Çıkartır Çıkarttı-çıkartmış Çıkartıyor Çıkartacak

 

Bence çıkarmak diye bir fiil, sözcük yok. Bu sözcük çıkmak fiilinin geniş zaman kipiyle çekimlenerek bir sözcük kılığına bürünmüş. Çünkü "çıkmak" sözcüğü geniş zaman kipiyle çekimlenince "çıkarmak" sözcüğü meydana geliyor. Çıkmak ile çıkarmak sözcüklerinin geçmiş zaman, şimdiki zaman ve gelecek zaman çekimlerinin farklı olmasının sebebi, çıkarmak fiilinin geniş zaman kipi üzerinden diğer kiplere çekilmeye çalışılmasındandır. Yani iki kip birden barındırmasıdır. Dil bilgisi derslerinde "Birleşik Zamanlı Fiil" diye geçer. Çıkarmak fiilinin yukarıdaki tabloda geçmiş zaman haline baktığımızda "çıkardı" haline dönüştüğünü görüyoruz. Bu aslında çıkmak sözcüğünün geniş zamanının hikayesi demektir. Birleşik zamanlı fiiller hikaye, rivayet ve şart kiplerinden oluşur. Çıkmak sözcüğünün geniş zamanıyla şimdiki zaman (çıkarıyor) ve gelecek zaman (çıkaracak) kipleri birleştirilemediğinden bu sözcükler bir anlam ifade etmezler. "Çıkartıyor veya çıkartacak" sözcüklerine benzerliklerinden ötürü "Çıkarıyor veya çıkaracak" şeklinde yanlış kullanılması ile doğmuş hatalı bir sözcüktür. Çıkarmak sözcüğü, örnek vermek gerekirse yaparmak, gelirmek, kırarmak, koşarmak gibi geniş zaman ile çekimlenmiş ve sonuna mastar eki getirilmiş bir sözcüktür. Örnek verilen yaparmak, kırarmak, koşarmak gibi sözcükler bir anlam ifade etmediğinden çıkarmak sözcüğü de manasız bir sözcüktür.

 

TDK'da çıkarmak yazınca çıkan sözcük çıkartmak ile aynı anlamdadır. Çıkarmak yazınca çıkan açıklamada çıkarmak -den (ayrılma eki) yazıyor. Yani öncesinde -den eki almış bir sözcükten sonra çıkartmak değil çıkarmak kullanılır diyor ama verilen örneklerde çıkarmak sözcüğünden önce gelen sözcüklerin hepsinin -den eki almadığını görüyoruz. Yani saçmalanmış. Çıkartmak yazıp arayınca çıkan açıklamada çıkartmak -i (belirtme eki) yazıyor. Yani öncesinde -i eki almış bir sözcükten sonra kullanılır anlamına geliyor. Bu sözcüğün örneklerini kısıtlı tuttuklarından kıyaslama yapmak zor ama aşağıdan çıkartıyor ile kutuları çıkartıyor sözcüklerinin ikisi de bence doğrudur.

 

Düzenleme: Çıkmak sözcüğü geniş zamana çıkar diye çekimlenir. Şimdi fark ettim.

[Çıkarmak mı, Çıkartmak mı?]

Ama işi başkasına yaptırmaya "çıkarttırmak" denmez mi? Örneğin "Koliyi odadan çıkarttırdım." (İş başkasına yaptırılıyor.) Ya da "çıkartmak" da "çıkarttırmak" da aynı anlama geliyorsa eğer Türkçe'de büyük bir yanlış var demektir.

Ben de tam onu diyecektim. Çıkartmak edilgen yapıysa çıkarttırmak ne demek peki?

 

TDK'da şöyle geçiyor:

 

Çıkarmak - Birinin veya bir şeyin çıkmasını sağlamak, çıkmasına sebep olmak

Çıkartmak - Çıkartma işini yapmak

Çıkarttırmak - Çıkartma işini yaptırmak

 

Buna göre edilgen yapıda olan tek sözcük "çıkarttırmak"tır. Burada çıkartma işinin ne demek olduğunu anlamamız gerekiyor. Ne çıkartılır? Çıkartmak neye denir? Çıkarmak tamam, cepte, bir şeyi bir yerden çıkarırız. Odadan kutuyu çıkarırız, kavanozdan misketleri çıkarırız falan da ne çıkartılır? Çıkartma işi ne yapıyorken denir? Bunu bilirsek bu işi çözeriz bence. Ben bilemiyorum bilen yazsın...

 

Yine TDK'da çıkartmak ile ilgili şu örnek verilmiş ben anlayamadım: "Bu adam bir senedir buraların resmini çıkartıyor." Resim çıkartılınca ne olur? Resim çıkarmak ile resim çıkartmak aynı şey olmamalı tdk'ya göre. İşin içinden çıkan biri yazsın ya merak ediyorum.