RoaringLion

Hocam aramak sözcüğüyle ilgili yazdıklarınızdan sonra şüpheye düşüp bir araştırma yaptım ve kendi düşündüğümün doğru olduğuna yeniden karar verdim, ettirgen fiilin ettirgeni olmaz. Aramak sözcüğünden yola çıkalım. Onu aramak diyelim. Onu arıyorum. Onu aratıyorum. Onu arattırıyorum. Başka bir sözcükle deneyelim. Yukarı çıkmak diyelim. Yukarı çıkıyorum. Yukarı çıkartıyorum. Yukarı çıkarttırıyorum. Son olarak onu kesmek diyelim. Onu kesiyorum. Onu kestiriyorum. Onu kestirtiyorum. Bir arkadaş da benimle aynı fikri düşünerek ettirgen fiilin tekrar ettirgenleştirilemeyeceğini söylüyor. http://www.dilforum.com/forum/showthread.php/57339-Yaptırtıyor-musunuz-yaptırıyor-musunuz?p=623611#post623611 Konunun tamamını okumak isteyebilirsiniz, sonlara doğru tartışmaya ağırlık verilmiş olsa da.

Özet olarak çıkarmak sözcüğünün ve bu sözcükten türeyen çıkarır, çıkardı, çıkarmış, çıkarıyor, çıkaracak, çıkarırdı, çıkarırmış, çıkarırsa, çıkardıydı, çıkardıymış, çıkardıysa, çıkarmıştı, çıkarmışmış, çıkarmışsa, çıkarıyordu, çıkarıyormuş, çıkarıyorsa, çıkaracaktı, çıkaracakmış, çıkaracaksa sözcüklerinin hiçbir anlamı yoktur. Hepsi çıkartmak sözcüğüne ve çıkartmak sözcüğüne gelen kiplere benzerlik göstermesinden ötürü söylenegelmiş sözcüklerdir. Buna galat-ı meşhur denir. Doğrusu çıkartmaktır. Kipleri de şu şekildedir: Çıkartır, çıkarttı, çıkartmış, çıkartıyor, çıkartacak, çıkartırdı, çıkartırmış, çıkartırsa, çıkarttıydı, çıkarttıymış, çıkarttıysa, çıkartmıştı, çıkartmışmış, çıkartmışsa, çıkartıyordu, çıkartıyormuş, çıkartıyorsa, çıkartacaktı, çıkartacakmış, çıkartacaksa. Çıkarttı sözcüğü de çıkarttırdı sözcüğü ile karıştırılmamalıdır. Biri çıkartma işini kendi yaptı anlamında iken diğeri çıkartma işini başkasına yaptırdı anlamı taşımaktadır. Zaten bu örnekte çıkartmak yerine çıkarmak sözcüğünü kullanmayı denersek çıkardı sözcüğü çıkartırdı sözcüğüne dönüşecekti ki çıkardı sözcüğü çıkmak fiilinin geniş zamanının hikayesi iken çıkartırdı sözcüğü çıkartmak fiilinin geniş zamanının hikayesidir. Fiilin kökü değiştiği için yaptırmak anlamının oluşması yerine kelimenin anlamı değişmektedir. Son kez özet olarak: Çıkarmak diye bir sözcük yoktur. Çıkmak vardır çıkartmak vardır. Çıkarmak sözcüğü dediğim gibi yaparmak, koşarmak gibi manasızca bir kelimedir. Aksini düşünen varsa buradayım, tartışalım.

Bir şey keşfettim yanlışsam düzeltin: Çıkarmak ve çıkartmak sözcüklerini geçmiş zaman kipiyle çekimleyip (çıkardı ve çıkarttı) anlamını incelediğimizde şöyle bir tablo ortaya çıkıyor: "Çıkardı" bu sözcük bir şeyi bir yerden çıkartmak anlamında kullanılamaz. Mesela "Eşyaları odasından dışarı çıkardı.". Bu bence yanlış bir cümle. Çünkü "çıkardı" sözcüğü meydana gelmesi olası bir durumun meydana gelmediğini ifade eden bir sözcük. Mesela: "Dün gece barda bir kızla tanıştım. Allahtan sevgilisi yoktu yoksa sıkıntı çıkardı." Bu cümlede "çıkardı" sözcüğü cümlede, meydana gelmesi olası bir durumun meydana gelmediğini ifade ediyor. Yani "çıkardı, çıkabilirdi ama çıkmadı." gibi. "Çıkarttı" sözcüğünü inceleyelim. Aynı örnekle ilerleyelim: "Eşyaları odasından dışarı çıkarttı." cümlesi, kişinin eşyalarını odasından alıp götürdüğünü ifade ediyor. Yani meydana gelmesi olası bir durum söz konusu değil. "Eşyaları odasından çıkartabilirdi ama çıkartmadı." anlamı yok bu cümlede. (O, üçüncü tekil şahıs üzerinden) Geniş Zaman - Geçmiş Zaman - Şimdiki Zaman - Gelecek Zaman Çıkmak Çıkarır Çıktı-çıkmış Çıkıyor Çıkacak Çıkarmak Çıkarır Çıkardı-çıkarmış Çıkarıyor Çıkaracak Çıkartmak Çıkartır Çıkarttı-çıkartmış Çıkartıyor Çıkartacak Bence çıkarmak diye bir fiil, sözcük yok. Bu sözcük çıkmak fiilinin geniş zaman kipiyle çekimlenerek bir sözcük kılığına bürünmüş. Çünkü "çıkmak" sözcüğü geniş zaman kipiyle çekimlenince "çıkarmak" sözcüğü meydana geliyor. Çıkmak ile çıkarmak sözcüklerinin geçmiş zaman, şimdiki zaman ve gelecek zaman çekimlerinin farklı olmasının sebebi, çıkarmak fiilinin geniş zaman kipi üzerinden diğer kiplere çekilmeye çalışılmasındandır. Yani iki kip birden barındırmasıdır. Dil bilgisi derslerinde "Birleşik Zamanlı Fiil" diye geçer. Çıkarmak fiilinin yukarıdaki tabloda geçmiş zaman haline baktığımızda "çıkardı" haline dönüştüğünü görüyoruz. Bu aslında çıkmak sözcüğünün geniş zamanının hikayesi demektir. Birleşik zamanlı fiiller hikaye, rivayet ve şart kiplerinden oluşur. Çıkmak sözcüğünün geniş zamanıyla şimdiki zaman (çıkarıyor) ve gelecek zaman (çıkaracak) kipleri birleştirilemediğinden bu sözcükler bir anlam ifade etmezler. "Çıkartıyor veya çıkartacak" sözcüklerine benzerliklerinden ötürü "Çıkarıyor veya çıkaracak" şeklinde yanlış kullanılması ile doğmuş hatalı bir sözcüktür. Çıkarmak sözcüğü, örnek vermek gerekirse yaparmak, gelirmek, kırarmak, koşarmak gibi geniş zaman ile çekimlenmiş ve sonuna mastar eki getirilmiş bir sözcüktür. Örnek verilen yaparmak, kırarmak, koşarmak gibi sözcükler bir anlam ifade etmediğinden çıkarmak sözcüğü de manasız bir sözcüktür. TDK'da çıkarmak yazınca çıkan sözcük çıkartmak ile aynı anlamdadır. Çıkarmak yazınca çıkan açıklamada çıkarmak -den (ayrılma eki) yazıyor. Yani öncesinde -den eki almış bir sözcükten sonra çıkartmak değil çıkarmak kullanılır diyor ama verilen örneklerde çıkarmak sözcüğünden önce gelen sözcüklerin hepsinin -den eki almadığını görüyoruz. Yani saçmalanmış. Çıkartmak yazıp arayınca çıkan açıklamada çıkartmak -i (belirtme eki) yazıyor. Yani öncesinde -i eki almış bir sözcükten sonra kullanılır anlamına geliyor. Bu sözcüğün örneklerini kısıtlı tuttuklarından kıyaslama yapmak zor ama aşağıdan çıkartıyor ile kutuları çıkartıyor sözcüklerinin ikisi de bence doğrudur. Düzenleme: Çıkmak sözcüğü geniş zamana çıkar diye çekimlenir. Şimdi fark ettim.

Ben de tam onu diyecektim. Çıkartmak edilgen yapıysa çıkarttırmak ne demek peki? TDK'da şöyle geçiyor: Çıkarmak - Birinin veya bir şeyin çıkmasını sağlamak, çıkmasına sebep olmak Çıkartmak - Çıkartma işini yapmak Çıkarttırmak - Çıkartma işini yaptırmak Buna göre edilgen yapıda olan tek sözcük "çıkarttırmak"tır. Burada çıkartma işinin ne demek olduğunu anlamamız gerekiyor. Ne çıkartılır? Çıkartmak neye denir? Çıkarmak tamam, cepte, bir şeyi bir yerden çıkarırız. Odadan kutuyu çıkarırız, kavanozdan misketleri çıkarırız falan da ne çıkartılır? Çıkartma işi ne yapıyorken denir? Bunu bilirsek bu işi çözeriz bence. Ben bilemiyorum bilen yazsın... Yine TDK'da çıkartmak ile ilgili şu örnek verilmiş ben anlayamadım: "Bu adam bir senedir buraların resmini çıkartıyor." Resim çıkartılınca ne olur? Resim çıkarmak ile resim çıkartmak aynı şey olmamalı tdk'ya göre. İşin içinden çıkan biri yazsın ya merak ediyorum.