AŞKIN TÜRLERİ ...

[Φ GeceKuşu]

 

AŞKIN TÜRLERİ

 

İlk aşk :

Ne yaparsanız yapın, ilk aşkınızı unutmanız mümkün değildir. Yıllar sonra dönüp, "ben ona nasıl âşık olmuştum acaba" diye pişmanlıkla karışık garip bir duygu da yaşayabilirsiniz, olsun. O, size ilk aşkı tattırmış, en önemli yaşam tecrübelerinizden birini yaşatmıştır. Aranızda geçenler acı bile olsa, dönüp minnetle anacağınız biri hep var olacak. Daha ne olsun?

Yıldırım aşk :

Var mı yok mu tartışmasının içinde değiliz. Diyelim ki var. Demek ki bazılarının duyguları yağmur olup yağabiliyormuş. Yıldırım aşkla başlayıp yıllar süren beraberlikler de var üstelik. Barda oturan kadını/erkeği görüp "bu akşam nasıl yatağa atarım?" diye düşünenlerden bahsetmiyoruz elbette. Sözünü ettiğimiz gerçek yıldırım aşk. Tek dikkat edilmesi gereken, sürekli yıldırım aşka tutulanların genellikle kendi yarattıkları illüzyonun peşinden koşmaları, gerçekle karşılaştıklarında da yeni bir illüzyon yaratmalarıdır.

 

Olanaksız aşk :

Bazen yolda yürürken rastlarız, bazen en yakınımızda bulunabilirler. "Bu ikisi bir araya nasıl gelmiş?" diye düşünürüz. Kendi başımıza geldiği de olmuştur, pedini sağa sola bırakan bir kadın ya da televizyondaki futbol maçını seyrederken daha önce hiç duymadığınız küfürler eden bir adam. Aman Allahım?" dersiniz. Ama olmuştur bir kere. Her aşkın olanaksız bir tarafı vardır gerçi, çoğunlukla bunları görmemeyi yeğleriz. Ama bu olanaksız taraflar bazen o kadar ağır basar ki, aşkın hem kaynağı, hem iddiası, hem motorize gücü, hem de terminatörü olurlar.

 

Yasak Aşk :

Men edilmiş, engellenmiş ve çoğu zaman da yasa dışıdır. Ama aşığın gözü görmez ki... Belki de aşkı aşk yapan bu "illegal" tarafıdır. Kim bilir?

 

Platonik Aşk :

Onu görmek bile sizi heyecanlandırırken, o sizin yanınızdan, geçip gider. Siz heyecandan sapır sapır titrerken, o işiyle meşgul olur. O sizin için hayatınızdaki en önemli kişiyken, siz onun için sıradan birisinizdir. Hem aşık hem de salak hissedersiniz kendinizi... Davranışlarından, konuşmalarından işaretler alıp, umutlanır, bozulur, küsersiniz. İnsanın bir kereliğine bu duruma düşmesi, tecrübesizlikle yorumlanıp, bağışlanabilir. Ancak, bir kereden fazla başınıza geldiyse, oturup kendi hakkınızda düşünmenizde yarar var.

 

[Φ gloria]

Bi de bunlar var;

 

 

 

Sosyolog John Alan Lee yetmişli yıllarda, batı edebiyatı ve felsefesi üzerine kapsamlı bir çalışma yaptıktan sonra, altı farklı aşk tarzı olduğunu öne sürmüş. Her tarzı, özünü en iyi şekilde yansıtan Yunanca veya Latince sözcüklerden biriyle adlandırmış: Eros, Ludus, Pragma, Storge, Mania ve Agape.

Fiziksel çekicilik temelli duygusal aşk (eros); bu sevgi türü yoğun olarak güzellik-yakışıklılık duygusuna bağlanmıştır, fiziksel görünüm önplandadır. “İlk görüşte aşk” bu tür içine girer. Bu tür sevgiye sahip kişiler evlilikleri uzatılmış balayı olarak görürler ve seks bireyleri birbirlerine bağlayan en kalın bağdır. İlişkinin ileriki safhalarında cinsel doyuma ulaşılabileceğinden, evlilik de tehlike içine girer. Bu türden bir ilişki, felsefi anlamda sürekli bir eleştiriye uğrar. “İlk görüşte aşk”ın insanın cinselliğinin aşırı bir yansıması olduğu kabul edilir ve böyle ilişkiler haklı olarak küçümsenir. Bizim toplumumuzda, ve karşı cinsten kişi ilişkilerinin tabu sayıldığı toplumlarda, eşler birbirlerini genellikle bu tür sevgi içerisinde keşfederler, keşfetmek zorunda bırakılırlar. Genellikle sosyo ekonomik düzeyi düşük gruplarda bu tür ilişkiler sık görülür, görücü usulü gibi tümdengelimci evlilik yöntemlerinde sık karşılaşılır. Sosyo ekonomik düzeyi yüksek olan sınıflarda ise böyle bir ilişki haz temelindedir; ve sürdürülmek yerine, evlenmeksizin sürekli başkalarıyla yinelenir (ludus).

 

Gönül eğlendirme amaçlı, haz temelli ve genellikle kısa süreli hedonist aşk (ludus); bu sevgi türünde kişi daha çok kısa süreli ilişki yaşama taraftarıdır. İlişkide eğlence ön plandadır. Evlilik bu kişiler için özgürlüğü kısıtlayıcı bir kilit olarak görülür, ve serbest ilişkiye dayalı, sadakatsiz bir yaşam sürmeye eğilim vardır. Biten ilişkilerde kişiler çabuk toparlanırlar. Bu ilişki türünde ısrar etmek, kişileri hafifmeşrepliğe sürükleyebilir. Genellikle toplumsal eleştirilere en çok uğrayan ilişki türü bu olduğu için, bu türden ilişkiler ahlaki normlara bağlılığın genellikle az olduğu ekonomik düzeyi gelişkin kimseler arasında görülür. Seküler batı toplumlarında bir tabu sayılmazken, ahlaki duyguların ve dini düşüncenin yaygın olduğu doğu toplumlarında istenmeyen bir durum olarak kabul edilir.

 

Arkadaşlık ve dostluk ilişkilerinden gelişen bağlayıcılığı yüksek aşk (storge); bu türde, sevgililer önceden arkadaştırlar. Arkadaşlık ilişkisi ilerleyen süreçte sıkı dostluğa ve ilgiye dönüşür, sonunda ise zevk ve kültür uyumları temelli bir sevgili ilişkisine ulaşılır. Bu aşk ilişkisinde bağlılık ve sadakat ilk göze çarpan unsurlardır. Taraflar hem birbirlerinin sevgilileri hem de en büyük sırdaşı ve destekçisidirler. Evliliğe ve çocuk yapmaya istek vardır. Bununla beraber seks, diğer ilişki türlerine nazaran daha az önem arzeder. Tutarlı ve sağlıklı bir ilişkiye en yakın ilişki türü budur. Bu ilişkideki kişiler birbirlerine büyük oranda benzemektedirler (kimileri bu ilişkide “benzerliğin” ön plana çıktığını düşünse de, bence bu benzerlik, ilişki kurulacak kişinin arkadaş ortamından seçilmesi dolayısıyla tesadüfi bir benzerliktir. Yani zaten aynı kültür ortamında bulunuluyor çoğunlukla. Farklı kültürlerle de bu tür ilişki yaşanabilir, benzerlik bir ön şart değil, sonuçtur) Tümevarımsal bir tür olarak eros ile zıtlık oluşturur. Tek dezavantajı göreli olarak ilişkide şehvetin daha az bulunmasıdır.

 

 

Duyguya değil, mantığa ve karşılıklı yarara dayanan aşk (pragma); bu tür sevgi anlayışında aranan şey duygusal birliktelik değil, rasyonel yararlardır. Kişi kendisine yarar sağlayacak kişileri arar. Bu yararın içinde duygusal doyum ve haz yoktur. Daha çok konum ve şartlar gereği oluşan bir türdür. İleri yaştaki insanların destek için evlenmesi (mantık evliliği) bu tür içine girer. Seks bir amaç olmadığı gibi, evliliğin getirdiği bir tür bonus olarak düşünülür. Çocuklar aşkın meyvesi değil, kişilerin varisi veya yatırımlarıdır. Duygusal doyumdan uzak bu ilişkiler realist bir temele oturur. Yüksek hanedanlar arası evlilikler, ekonomik mirasın dağılmasından korkulduğu için yapılan yakın akraba evlilikleri, özellikle feodal geçmişte devletler arası yapılan diplomatik evlilikler hep bu tür ilişki içine girerler.

 

İhtiraslı, kıskanç ve güvensiz aşk (mania); Manik sevgi türü daha çok özgüveni düşük kimselerin ilişkilerinde gözlenir. Bu kişiler ilişkilerine aşırı bir önem verirler,ve bu önem bireyleri sıkıcı bir hale de gelebilir. Partnerlerini “kendilerine ait” bir kişi olarak görürler, ve onlarsız yapamayacaklarını düşünürler. Sevgililer rastgele bulunmuştur ; sevgiye bir neden gösteremezler, temel amaç sevgiden çok, yalnızlıktan uzak durmaktır. Bu açıdan sevgi, böyle bir ilişkinin mazereti olur. Sosyal sıkıntı çeken bireyler bu nedenle serbest ilişkilere de giremezler. Evlilik ve seks de ilişkilerinin bir “garanti”sidir. Yine de bu tür kişiler sürekli bir güvensizlik duyarlar, ve aşırı derecede kıskanç olabilirler. Cinsel takıntılılık had safhadadır. Kişiler karşısındakine itiraf etmek istemedikleri bir çaresizlik içinde olabilirler ve kendilerini “özünde sevilmeye layık olmayan” biri olarak görebilirler. Sürekli bir ayrılık korkusu içindedirler. İlişkide kendilerine güvenmezler, güvendikleri şeyler sigortalarıdır (sevgi, evlilik, seks, ortak arkadaşlar vb.. ). Ayrılık bu tür sevgi anlayışı olan kişilerde çok ciddi yıkımlara (intihara kadar) sebep olabilir, ve ayrılık teklifi bu tür kişilerden değil, karşıdaki sevgiliden gelir.

 

Fedakârlığın ön plana çıktığı, karşıdakini kusurlarına rağmen seven, verici aşk (agape); Bu tür sevgi düşüncesi, kişinin kendisini bir kişiye adaması dolayısıyladır. O kişiyi sırf “o” olduğu için sever. İyimser ve affedici bir yaklaşım vardır. Mistik ve dindar kişilerin sevgisi de bu türdendir (yunus emre sevgisi). Sevgililerini incitmekten kaçınırlar ve onları incitmek istemedikleri için kötü bir davranış sergilemekten özenle kaçınırlar. Ayrılık fikri kesinlikle bu kişilerden çıkmaz, sevgililerinden çıktığı halde ise bunu onun iyiliği için kabul ederler, buna rağmen sevgilerinde bir azalma olmaz, en azından ayrılık fikrinden dolayı sevgililerine düşmanlık beslemezler. Bir anlamda kendileri dışında bir egoist olma hakkı’na inanırlar. Sevdikleri kişinin kendilerini sevmediklerini bildiklerinde konuyu onlara açmazlar ve hatta o kişinin sevdiği kişiyle birleşmesi için çaba sarfederler. Takıntılı derecede fedakârdırlar. Çoğu sanat eserinde bu tema işlenmiştir.

 

 

Araştırma sonuçları, erkeklerin kadınlara nazaran aşkı daha çok hedonik gördüğü (ludus), kadınların ise erkeklere nazaran aşkı daha çok dostça (storge) ve pragmatik (pragma) gördüğü ortaya çıkmıştır. Ayrıca ihtiraslı aşkın (mania) kadınlarda daha çok saptandığı belirlenmiştir. Kendine güven ile duygusal aşk (eros) değerleri arasında , kendine güvensizlik ile bağımlı, kıskanc ve ihtiraslı aşk (mania) değerleri arasında pozitif ilişki bulunmuştur.

Bu tür ilişkiler tek tek bireyleri ilgilendirdiği gibi, (ör. Bir taraf manik bir taraf eros olabilir), her iki taraf da aynı tür sevgi anlayışı içinde de olabilirler. Ayrıca bu sevgi türleri zamanla bir başka türe dönüşebilir. Mesela eros türünde bir sevgi, zamanla storge türüne dönüşebilir.