Topluluk,toplum ve dil

[Φ sedat sencan]

Kurt Schilling, ’Toplumsal Düşünce Tarihi’ adlı kitabının giriş bölümünde,eserinin başlığını oluşturan üç kelimeyi ele alır.Toplumsal terimini incelerken,kabul edilmiş olan ‘insan,toplumsal bir hayvandır’ deyişini irdeler.Ben de yazarla paralellik kurarak bu konuda bir açılım yapmaya çalışacağım.

*

Bilimadamları canlılar alemini incelemeye başladıklarından itibaren bitki ve hayvanlarda toplulukların varlığını saptamışlardı.Bu topluluklar nicelik ve nitelik olarak farklı özellikler gösterir.Geniş bir yelpaze içinde yer alan toplulukların en basit şekli,aynı türden veya farklı türlerden iki yaratığın ortak yaşama halidir.

Yelpazenin diğer ucunda,işbölümü ve hiyerarşinin çok geniş şekilde yer aldığı örgütlenmiş topluluklar bulunur.Aynı türden olsun,farklı türden olsun,iki yaratığın oluşturduğu ortak yaşam şekline biyolojide sembiyoz denir.Örneklerini daha çok mikroskopik boyutlarda veya basit organizmalarda görürüz.

Örgütlenmiş topluluk örneklerine ise memeli hayvan sürülerinde veya karınca ve arı gibi böcek türlerinde sıkça rastlarız.

İşin içine bitkiler katılınca durum biraz farklı bir özellik gösterir.Bitkiler,hem kendilerini koruyan hem de kendilerini topraktan söküp çıkaran hayvanlarla geçici de olsa topluluklar kurarlar.Burada önemli olan,tek tek bireylerin değil,yaşamın devamlılığını sağlayan türlerin göz önünde tutulmasıdır.

Sonuçta bir denge oluşur.Canlılardan birisi ötekine hizmet eder,aynı zamanda ölçüsüz şekilde büyümesini önler.Topluluklarda canlılar farklı derecelerde birlikte yaşadıkları hayat ortaklarına bağlı oldukları için yalnız kalacak olurlarsa ölürler.

*

Toplum kavramını ele alınca konuya insanı katmış oluyoruz.Toplumsal grupların oluşması,insan yaşamının en önemli özelliği midir?Veya hayvan ve bitkiler toplumsal canlılar mıdır?Soruyu şu şekilde de sorabiliriz:Yaşam biçimi ne gibi özellikler gösterince toplumsal nitelik kazanır?

*

Aristo,insanı ‘toplumsal hayvan’ olarak tanımladıktan sonra bu tanıma ‘rasyonel hayvan’ veya ‘ussal hayvan’ niteliği eklenmiştir.Bu durumda insan,biyolojik olarak hayvandır,ama onlardan farklı olarak toplumsal bir özellik kazanmış oluyor.Zira hem konuşabilmekte hem de bilinçli davranmaktadır.

Konuşma,dil ile mümkündür.Hayvanların çıkardıkları uyarım çığlıkları,zevk ve acı sesleri dil değildir.

Şu halde insan topluluğu ile hayvan topluluğunu birbirinden ayırabilmek ve insana toplumsal özellik verebilmek için dil, incelenmesi gereken en önemli bir olgudur.

*

Dil,basit bir anlaşma değildir.Biraz başka şekilde de olsa hayvanlarda anlaşma vardır.Örneğin iki karınca duyargaları ile iletişim kurabilir.Arılar bal alınacak bir yeri özel uçuş şekilleri ile belirtirler.İnsanlar bazı durumlarda dil olmadan da birbirlerini anlayabilirler.Bakışlar,jest ve mimikler bu işlevi yerine getirir.

Bazı böceklerin ve topluluk halinde yaşayan hayvanların birbirleri ile birtakım anlaşma usulleri,onlara insan toplumuna ait özellik kazandırmaz.

*

Şu halde işe insan topluluğunu meydana getiren özelliğin ne olduğunu sorarak başlamalıyız.Bunun için hayvan yaşamını iyice anlamak gerekir.

Hayvanların yaşamına doğuşlarında var olan birtakım tepkiler yön verir.Ancak hiçbir birey bu tepkilerin birbiri ile olan ilişkisini ve anlamını algılayamaz.

Duyu yapısında,herhangi bir imge daha doğumunda vardır ve bu imge,bireyde kendine özgü bir davranış yaratır.Örneğin yeni doğmuş bir ördek yavrusu yüzebilir.Civciv hemen gagalama eyleminde bulunur.Bu doğuştan gelen davranışlar öylesine egemendir ki,kuluçka makinesinden çıkan yaban ördekleri bile, bir deniz kartalının kartondan maketini görünce kaçmaya çabalar.Zira deniz kartalları,yaban ördeklerinin başlıca düşmanıdır ve bu durum genlerine işlemiştir.Başka bir deyimle,bu davranışlar öğrenilmez.Hayvanların yaşamı,bireysel tepkilerden hareketle örülür.Bir tepki kendinden sonrakini oluşturur.

Tepkilerin algı ve eylem dünyasında oluşturduğu imgeler ve dürtüler birbirini izler. Bütün bunlar önceden saptanmıştır,türün korunması amacına uygundur.

Beslenme,çiftleşme,saldırma,korunma,yavru yetiştirme ve bunlara benzer olgular doğuştan gelen tepkiler zinciridir.

Ancak hiçbir hayvan bu ilişkinin bilincinde değildir.Sadece içinde yaşadığı anda kendisine yön veren içgüdüsüne uyar.O anda ve o yerde yapması gerekeni yapar.Davranışı,dış alemden gelen dürtüye uygundur.Bir öngörü veya bir tasarı hazırlaması söz konusu değildir,böyle bir amacı yoktur.

Öğrenmek eylemi,daha geniş bir hareket kolaylığı sağlamak için yapılan bir alıştırmadır.

*

En genel tanımlama ile dil,insanın kendi varlığının temel özelliği olarak dış alemin bilincine varmasıdır.Birbirleri ile ilişkisi olmayan birkaç sözcük dil değildir.

Her sözcük,başka hiçbir şey ifade etmez.Bir ayırım ifadesidir.Başka sözcüklerle bağlantılıdır.Veya her sözcük ayırım ilişkisini içerir.Bütün bu özellikler,dış dünyanın bilincine dil aracılığı ile varılmasını kanıtlar.

Burada gözümüze çarpan en önemli olgu,dilin öğrenilmesidir.Yani dil, içgüdü gibi doğuştan var değildir,öğrenilmesi gerekir.Bir dil öğrenen kişi,bu dili konuşarak,onu eşyaya uygular.Bu yolla bir şeyi belirtir,tanımlar.Böylece herhangi bir nesneyi, orada olmasa bile karşımızdaki kişiye belirtmiş oluruz.