Memento/Akıl Defteri Çok güzel Psikolojik bir film...

 

ALINTIDIR

 

 

AKIL DEFTERİ

 

Orijinal İsmi: Memento

Yönetmen: Christopher Nolan

Yapımcı: Suzanne Todd, Jennifer Todd

Senaryo: Christopher Nolan (Jonathan Nolan'ın öyküsünden yola çıkarak)

Görüntü Yönetmeni: Wally Pfister

Kurgu: Dody Dorn

Müzik: David Julyan

Yapım Tasarımı: Patti Podesta

Oyuncular: Guy Pearce (Leonard Shelby), Carrie-Anne Moss (Natalie), Joe Pantoliano (Teddy), Mark Boone Junior (Burt), Stephen Tobolowsky (Sammy Jankis), Harriet Sansom Harris (Mrs. Jankis), Callum Keith Rennie (Dodd), Larry Holden (Jimmy Grantz), Jorja Fox (Leonard'ın karısı)

Ülke: ABD

Yapım Yılı: 2000

Süre: 113 dk.

Dil: İngilizce

Dağıtımcı: Umut Sanat

 

Akıl Defteri, yaşadığı sarsıcı bir olay sonucu az görülen kısa dönem hafıza kaybı hastalığına yakalanan Leonard Shelby adlı bir kişinin karısının katilini bulma çabalarını anlatıyor. Leonard, kısa zaman dilimleri içerisinde hafıza kayıplarına uğruyor. On dakika önce ne yaptığını bir anda unutabiliyor. Kendi deyimiyle "yeni anılara sahip olamıyor". Çözüm yolu olarak, polaroid fotoğraf makinesiyle yaşadığı anları belgeliyor, kendine neler olduğunu hatırlatacak küçük notlar yazıyor, vücuduna dövmeler yaptırıyor.

Filmin bir sahnesinde Leonard, karısına niye aynı kitabı defalarca okuduğunu soruyor ve kitap okumanın zevkinin sonunu bilmemekten kaynaklandığına inandığını söylüyor. Akıl Defteri, baş karakterinin bu teorisini çürüten bir film. Filmi tüm dünyadaki festivallerde ilgi odağı haline getiren özelliği, zamansal olarak geçmişe doğru ilerleyen kurgusu. Filmin, başlangıcı, son kadar merak edilir kılmaktaki başarısı görülmeye değer. Fakat film bu biçimsel farklılığa yaslanıp tematik yapıyı ve hikâye anlatmayı göz ardı etmiyor. Tam tersine, biçimsel özellikler anlatılan temaları destekler nitelikte ve filmin başarısı da buradan kaynaklanıyor. Aynı zamanda cinayet bulmacası, gizemli kadın karakter, kovalamaca sahnesi gibi tipik kara film öğelerini kullanan -fakat tüm bunları oldukça farklı bir atmosferde bize sunan- psikolojik bir gerilim filmi. Fakat bunlar bile Akıl Defteri'nin ayrıksılığını açıklamaya yetmiyor.

 

Filmi İstanbul Film Festivali'nin son günü gördüm ve o günden beri aklımdan çıkmadı. Bu filmi diğer filmlerden ayıran, onu özel kılan neydi, diye düşündüm durdum uzun süre. Geçmişe doğru ilerleyen kurgusu muydu? Bu tür kurgu denemeleri ile daha önce de karşılaşmıştım. En sevdiğim temalardan biri olan hafızayı merkeze yerleştirip, dramatik yapıyı ona göre şekillendirmesi miydi? Blade Runner, Jacob's Ladder, Dark City gibi çok sevdiğim filmler ve Atom Egoyan'ın tüm filmleri bunu layıkıyla yapmıştı zaten. Akıl Defteri'ni benim gözümde ayrıksı kılan, onu tüm bu filmlerin yanında gönül rahatlığıyla anmamı sağlayan özelliği, ana karakter ile seyirci arasında kurmuş olduğu ilişki.

 

Genelde, toplum normlarının dışında yer alan özelliklere sahip ana karakterleri olan filmler, seyirci ile o karakter arasına bir sınır çizer. Ana karakterin çoğunlukla zihinsel ya da bedensel bir yetersizliği vardır. Film kuramında ve eleştirilerde 'özdeşleşme' olarak geçen kavram aslında tam bir 'özdeşleşme' değildir. Onun başına gelenler ya da gelecek olanlar bizi heyecanlandırır fakat onun hissettiklerini hissedemeyiz. Ona hep dışarıdan bakarız. Özdeşleşme, 'kendimizi onun yerine koyma' boyutunda gerçekleşmez çünkü istesek de bunu yapamayız. O 'farklı'dır. Onu her zaman göz önünde tutmamızı sağlayan -fakat aynı zamanda onu bizden ayıran- şeffaf bir duvar vardır aramızda. "Koş Forrest! Koş!" diye bağırırız içimizden, Forrest'ın tüm zihinsel yetersizliğine rağmen diğer insanlar kadar başarılı olmasını isteriz. Konu hep budur zaten; ana karakter toplumun bir parçası olacak mıdır? Onu farklı kılan tüm özelliklerine rağmen toplumla uyum içerisinde yaşayabilecek midir?

 

Akıl Defteri'nde ise bu sorular tek bir kez olsun aklımıza gelmiyor. Film, seyirci ile ana karakter arasındaki duvarı yıkıyor. Shelby'nin yetersizliği, bizi ondan ayıran bir öğe olarak sunulmuyor. Tam tersine onun bu durumuna mümkün olduğunca yakın hissetmemiz sağlanıyor. Bildiklerimiz ana karakterin bilgisi ile sınırlı tutuluyor. Geçmişe doğru ilerleyen kurgunun asıl işlevi bu: seyircinin bilgisini kısıtlamak, onu ana karakter ile bir tutmak. Nasıl Leonard her gün yeni bir dünyaya ve kimliğe uyanıyorsa, biz de her sahnede yeni bir gerçeklikte buluyoruz kendimizi. Onun elinde ne kadar ipucu (polaroid fotoğraflar, notlar, vs...) varsa bizim de o kadar var. Onunla birlikte parçaları birleştirmeye çalışıyoruz. Tıpkı onun gibi, her geçen sahne daha da 'kaybolmuş' hissediyoruz. Zaman ve mekân algımız bilinçli olarak azaltılıyor. Bu sayede 'gelecek' ya da 'geçmiş', bir merak öğesi olmaktan çıkıyor. Karakterin ne yapmış olduğu ya da ne yapacağından çok, şimdiki zaman içinde bulunduğu durum önem kazanıyor.

 

Seyirciyi ana karakterin dünyasına hapsetmek için Christopher Nolan, dar açılı objektifler kullanmış ve yakın çekimlere ağırlık vermiş. Bu estetik seçimler sayesinde karakterin sıkışmışlığı seyirciye aktarılıyor. Dar açılı kamera neredeyse tüm film boyunca ana karakteri izliyor. Onun görüş alanı dışında kalan hiçbir şey gösterilmiyor bize. Örneğin filmin en etkileyici sahnelerinden birinde Carrie Ann Moss'un canlandırdığı karakter evin dışarısına çıkıyor, Leonard'ın konuşulanları unutmasını bekliyor ve eve geri dönüyor. Tüm bu süre içerisinde bize tek gösterilen Leonard'ın yani ana karakterin bakış açısı. Kamera (yani bir bakıma seyirci) onunla birlikte evin içinde bekliyor, dışarı çıkmıyor. Aynı formül tüm film boyunca uygulanmış. Akıl Defteri'nin sübjektif bir kamerası var: her odaya her binaya girmiyor, herhangi bir yerde gerçekleşen gizli konuşmaları göstermiyor, tüm film boyunca ana karakterin yanında kalıyor. Leonard'ın ilk kez karşılaştığı bir karakteri biz de ilk kez görüyoruz. O karakterler bize önceden tanıtılmıyor. Akıl Defteri, sadece diyaloglar ve iç sesler ile değil, anlatım biçimiyle de ana karakterin psikolojisini bize yansıtıyor. Mekân kurgusu ve mizansen de bu anlayışı destekliyor. Ana karakterin girip çıktığı yerleri biliyoruz: otel odası, bar, araba... Fakat hiçbir zaman bu mekânları tam anlamıyla tanıyamıyoruz. Mesela otel odası, bir yatak, bir telefon ve duvarda fotoğrafların asılı olduğu bir panodan ibaret aklımızda. Sadece dar açılı görüntüler ile aktarılıyor tüm bunlar, genel plan gösterilmiyor. Odanın şekli kafamızda canlanmıyor bir türlü. Parçaları hissedebiliyoruz ama bütünü algılayamıyoruz. Adam bir bara girdi, bir masaya oturdu, sonra garson kız ona bir bira getirdi. Adamın oturduğu masa barın neresindeydi? Garson kız hangi taraftan geldi? Bu nasıl bir bar? Bunları algılayamıyoruz. Leonard tümüyle hissedemiyor geçmiş anın gerçekliğini. Seyirciye de parçalanmış bir şekilde sunuluyor gerçeklik. Bir kitap, bir çalar saat, oyuncak bir ayı ve bir saç fırçası. Sadece parçalar var, bütüne erişemiyoruz hiçbir zaman. Hissediyoruz fakat dokunamıyoruz bu geçmişe. Şimdiki zaman, şimdiki zaman, şimdiki zaman... Film, bizi sonsuz bir şimdiki zamana hapsediyor. Geçmişten geriye kalan sadece küller.

 

Her gün yüzlerce insanla yüz yüze geliyoruz, konuşuyoruz. Fakat bu insanları bir kez daha gördüğümüzde çoğunu ya hatırlamıyoruz ya da hatırlamıyormuş gibi yapıyoruz. Yaşama eylemi her geçen gün biraz daha gerçekliğini yitiriyor; günlük deneyimlerin yoğunluğu yaşadığımız her şeyi anlamsızlaştırıyor, geçmiş ve gelecek kavramları bulanıklaşıyor, yaşamak fiziksel bir refleks, bir koşullanma halini alıyor. Önemli şeyleri unutmamak için çoğu kez not alıyoruz, hangi gün ne yapacağımızı hatırlamak için ajanda kullanıyoruz, hissedilmeden yaşanan anlara anlam katmak için fotoğraf çekiyoruz, bize bir geçmişimiz olduğunu hatırlatacak şeyler kazıyoruz vücudumuza, dövme ya da piercing yapıyoruz; videoya çekiyoruz kendimizi, kaybedilmiş gerçekliği televizyon ekranında bulabilmek için. Yönetmenin de röportajlarda sık sık belirttiği gibi, Akıl Defteri, modern insanın bu durumuna ilişkin bir alegori. Filmin sonunda Leonard'ın dediği gibi aslında bizim ondan hiçbir farkımız yok. Akıl Defteri filminin en büyük başarısı, basit bir gerilim filmi olmaktan çok daha fazlasını yapıp, izleyeni ana karakterin dünyasının içine sokması ve onun gibi hissetmemize neden olarak bize kendi kendimize itiraf edemediğimiz yaramızı -yani ondan hiçbir farkımız olmadığını- hatırlatması.

 

Filmden çıkıp geriye doğru baktığınızda ne bir mekânı tam olarak canlandırabiliyorsunuz aklınızda ne de bir yüzü. Filmi Leonard'ın geçmişini hatırladığı şekilde hatırlıyorsunuz sanki. Akıl Defteri, bir adamın belleğinin derinliklerinden polaroid fotoğraflar sunuyor. Her şey geçmiş ama her şey şimdiki zaman. Tıpkı şu an yaşamakta olduğumuz hayat gibi.

 

Fırat Yücel

Çok zaman oldu bu filmi izleyeli, aslında bir ara mutlaka tekrar seyretmek isterim, o zaman cok sevmiştim... Filmin en önemli özelliği sondan başa doğru ilerlemesi... Filmin sonunu başta, başını sonda gördüğümüz filmlerden birisi yani anlayacağınız... Bu arada adamın yaşadığı kısa dönem hafıza kaybı, amacına ulaşmasını epeyce zorlaştırıyor. Aslında bu filmi izlerken, bir sebepten kendinizi adamın yerine koyuyor, empati kurup duruyorsunuz, o nedenle belki de bu kadar ilginç geliyor insana bu film...

Konu ilginç ama bence izlenilecek bir özelliği yok aynı sahnelerin sürekli tekrarı yoruyor insanı iki günde izlemiştim,ve izlerken hep yeni başa sarıp izliyormuşum gibi geldi çok sıkıldım yani...

Anlaması çok güç bir film...

Bir çok kere tekrar tekrar sarıp izledim...

Bir çok repliğini bu yüzden ezberlemiştim.

Çok karışık ama çok güzel bir film...