Uşak halk edebiyatı

[Φ _asi_]

HALK EDEBİYATI

 

YEREL SÖZCÜKLER

 

Aba : Abla

Acıg : Birazcık

Alaf : Ateş

Angıt : Ahmak,sersem

Ayan : Muhtar

Ayran gevmek : Boş konuşmak

Beranarı : Şöyle Böyle

Boyalak : Başıboş

Böcü : Böcek

Cice : Abla

Cıbıl : Fakir

Çilte : Minder

Dam : Hapishane,Ahır

Deperotu : Havuç

Deze : Teyze

Efen : Kolay

Enseli : Çivi

Enteri : Gömlek

Evcümek : Evine bağlı

Gali : Artık

Germe : Yüksek

Gınık : Beleş

Gıyık : Yorgan İğnesi

Gön : Deri

Hadendi : Tez çabuk

Hangırda : Nerede

Haranı : Toprak tencere

Hoz : Yabancı

Imızgamak : Uyuklamak

Ingasdan : Yalancıktan

İspirte : Kibrit

Kabırcak : Tabut

Kaykı : Aksi

Keri : Sonra

Kıtmek : Kandırmak

Kırkışmak : Yarışmak

Lapbada : Aniden

Lom Sözlü : Lafını bilmeyen

Müzmal : Perişan

Nacap : Nasıl

Nenecen : Boşver

Oku : Davetiye

Öfen : Önceki gün

Össen : Herhalde

Peşkir : Havlu

Pontür : Pantolon

Sağdıç : Arkadaş

Sinlenmek : Saklanmak

Sındı : Makas

Şarpo : Başörtüsü

Ten aşı : Bulgur Pilavı

Teper Otu : Havuç

Tırkaz : Kapı Kilidi

Üleşmek : Paylaşmak

Velesbit : Bisiklet

Yağlık : Mendil

Yalım : Herhalde

Yen getmek : Oynatmak

Yılık : Eğik,yamuk

Yozuk : Haylaz

Zağar : Av Köpeği

Zarplı : Kuvvetli

 

 

EFSANELER

 

ALİ İLE KEZBAN EFSANESİ

Bir zamanlar Uşak civarında yaşayan varlıklı bir ailenin Kezban adında bir kızı vardır.Çobanlık yapan Ali dağ eteklerinde sürü güderken bir gün Kezbanı görür.Çoban Ali ondan sonra Kezbana vurulur.Ali yıllarca sevdasını saklar durur.Artık dayanamaz hale gelir.Var git ana Kezbanı babasından iste der annesi oğlunun kıramaz varır beyin evine muradını söyler.Bey kızar oğluna söyle …….yüksek dağların başı dumanlı olur baş döndürür.Başını yükseklerde gezdireceğine dağın eteklerinde sürüsünü gütsün dengini bulsun der.

 

Bu hal üzerine Ali’de Kezban da derinden yaralanmışlardır.Neticede kaçmaya karar verirler gece yarısı bir pınar başında buluşurlar.Bu adara beyin adamları pusu kurmuşlardır. Orada ikisinide vururlar.

 

DİKİLİTAŞ EFSANESİ

Vaktiyle Uşak İlinin Banaz İlçesi yakınındaki Ayrancı Köyünde çocuklu bir kadın yaşarmış, bu kadının evi köy dışındaki bir tarlanın ortasındaymış,tarlanın civarında tek tek evler varmış bir gün bu kadın yufka açıyormuş,tam o vakit kadının çocuğu ağlamaya başlamış bunu gören kadın çocuğuna doğru uzanarak neden ağladığına bakmış ve çoçuğun altına pislediğini görmüş yerinden kalkıp bez almayı üşendiği için çocuğunun altını açtığı yufkalardan biriyle temizlemiş.Tam bu sırada annesi de çocukta oracıkta taş oluvermişler.Şimdi bu olayın geçtiği yer Dikili taş mevkii olarak bilinmektedir.

 

 

FIKRALAR

 

ALLAHIN İŞİ BAKKALIN TAŞI

Köylünün biri Uşak’a gitmiş.Burma Camiinin karşısındaki bakkaldan bir şeyler alacakmış.Bakkal köylünün aldıklarını kilo yerine teraziye taş koyup taşla tartıyormuş. Köylü sormuş :

-Senin dirhemin yok mu?Neden taşla tartıyorsun.Demiş.

-Sus…sus…çarpılırsın.Allahın işine cami karşısındaki bakkalın taşına karışılmaz. Demiş.

 

DAĞIN TAŞIN KURDUN KUŞUN KIYMETİNİ BİLELİM

Çok eski zamanlarda Yörük Uşak’a inmiş.indiğinde Uşak’taki lokantaların çoğu kapalıymış. Nedenini sormuş.

-Ramazan geldi…..demişler

Yörüğün ramazanla, kurbanla ilgisi yokmuş. Aç acına yaylasına geri dönmüş.

-Amanın dostlar….yaylamızın kıymetini bilelim Uşak’a Ramazan deye biri gelmiş ortalığı kırmış geçirmiş.Açık tek bir aşçı dükkanı bulamadım.Açlıktan öldüm.Sis siz olun Ramazan gelince Uşak’a gitmeyin.Şu yaylamızdaki kurdun,kuşun,dağın,taşın kıymetini bilelim. Demiş.

 

VALİ BEY BENDEN SONRA GELİR

Vilayette çalışan memuru herkes tanır. Sürekli takılırlarmış. Memurda hergün bir fıkra uydururmuş. Günlerden bir gün

-Bu vilayette Vali bey benden sonra gelir.Demeye başlamış. Bu sözü sabahları günaydın yerine kullanmaya başlamış. Söz sonunda Vali beyin kulağına gitmiş. Vali bey sormuş.

-Söyle bakalım bu vilayette Validen önce kim gelir.Demiş

Memur

-Ben efendim diye yanıtlamış.

 

Vali

-Ne demek o. Diye sinirlenirken yanıtını da almış

-Efendim siz saat onda, on otuzda teşrif buyurursunuz. Ben ise sizden önce saat dokuzda vilayete gelirim.Demiş.

 

 

ATASÖZLERİ

 

-Adam sel kadın göldür.

-Akılsız kafanın taban çeken zorunu

-Ak köpeğin pamuk pazarına zararı olur.

-Ar yiğidi kambur eder.

-Babanın akçası ananın bohçası.

-Borç yiğidin kamçısıdır.

-Elle gelen düğün bayram.

-Gün geçer kin geçer.

-Leyleğin boklusu yuvada kalır.

-Ne umarsın bacından bacın ölüyor acından.

-Yalamayınca doyulmaz,yıkamayınca giyilmez

 

 

DEYİMLER

 

-Adı batmak

-Ağmaz yanından asılmak

-Aşı dünden kaynamak

-Başı kazan olmak

-Ciğerini sökmek

-Çökertip gidivermek

-Dibine darı ekmek

-Dipsiz kile boş ambar

-Eli hamur karnı aç

-Hortlamak

-Gabak çiçeği gibi açmak

-Leb demeden leblebiyi anlamak

-Namerde muhtaç omluk

-Saçları öne dökülmek

-Sakalı değirmende ağartmak

 

 

UŞAK AĞZINDAN BİLMECELER

 

• Ak çıkının içinde sarı altın (YUMURTA)

• Altı göl üstü gül (LAMBA)

• Harımdan atla gaz yumurtla (KABAK)

• Sarı öküz sarkık durur düşerim diye korkup durur (İĞNE)

• Kat kattır katmer değil kırmızı elma değil (SOĞAN)

• Et dedim met dedim git kapı arkasına yat dedim (SÜPÜRGE)