Türkiye'nin bölgesel rolü ve engeller

Türkiye, Ortadoğu'dan uzakta oynamayacağı eksen rol için çalışarak klasik medeniyet ve coğrafik derinliğine dönüyor. Bu eğilimi başbakan Erdoğan son yıllarda temel almıştı. Türk dışişleri bakanlığı kendi bürokrasisini çıkaran bu eğilimin pek taraftarı olmadı. Bu yüzden Erdoğan, eğilimi diplomasiden değil de akademik araştırmaları dünyasından gelen danışmanı Ahmet Davutoğlu'yla berraklaştırdı. Son bakanlık revizyonunda dışişlerinin Davutoğlu'na verilmesi sürpriz olmadı. Türk dış politikası somut bir başarı elde etti. ABD başkanının ziyareti bunun kanıtıydı.

Türkiye bu mertebeye sadece Erdoğan ve Davutoğlu'nun izlediği politikalarla gelmedi. Obama Türk demokrasisine ve bu demokrasinin istikrarının, iki tarafın- laiklik mirasının koruyucusu ordu ve İslami eğilimlere sahip AKP- ferasetinden, birlikte yaşama ve ideolojik anlaşmazlıkların üstünde ulusal çıkarlar belirleme gücünden kaynaklandığına işaret etti.

Belki de Türkiye'nin Ortadoğu'da artan rolünün en önemli özelliği, ilham veren bir model olmaya ehil kılacak iç dinamiklere dayanmasıdır. Bu modelin İslam dünyasını uluslar arası toplumdaki yerine götürmesi mümkün. Türkiye'nin Müslüman Doğu ile Batı arasında köprü olması Obama'yı iyimser kılıyor. Bu ise Erdoğan ve Davutoğlu'nun Türkiye'nin uzun bir süre uzak kaldığı Ortadoğu'da eksen rol oynama gücüne olan güvenine açıklık getiriyor. Zira Türkiye'nin, uygarlık derinliği ve klasik siyasi bölgesi içinde güçlü ve etkin şekilde var olmaksızın bir medeniyet ve siyasi köprü olması mümkün değil. Bu yüzden Türkiye'nin Ortadoğu rolünün gelişmesi ile Avrupa hayalinin sürmesi arasında bir çelişki yoktur. Her halükarda Türkiye'nin Ortadoğu'da rolünü desteklemek için büyük fırsatlar varken Avrupalı hayalinin esiri olarak kalması ferasetten değildir. AB yolunun Türkiye'nin üyelik talebinde bulunmasının üzerindeki 20 yılı aşkı yıl geçmesine rağmen hala uzun olduğunu bilen Erdoğan ve Davutoğlu bu görüştedir. Bu yüzden dışişlerinin Davutoğlu'na teslimi, Türkiye'nin Avrupa hayalini bırakmadan dış politikasında Ortadoğu bölgesine öncelik verme eğilimini teyit etmektedir. Türk çevrelerinin çoğunluğunda bu eğilimin doğru olduğuna dair güçlü bir şuur vardır.

Fakat bu durum Türkiye'nin Ortadoğu'daki eksen rolüne giden yolun tamamen hazır olduğu anlamına gelmez. Bu yolda Türkiye'yi engellemek, bölgede başkalarında bulunmayan temel dinamiklere sahip olmasına rağmen bölgesel rolünü destekleme kapasitesini zayıflatmak için yeterli engeller vardır. İlki Irak Kürdistan bölgesi özerk bağımsızlığının beslediği kronik Kürt ikilemidir. Irak'taki şartlar ve gelişme ihtimalleri Türkiye'yi meşgul ediyor. Türkiye'nin komşularla meşgul olması azalacak gibi değil. Mukteda El Sadr'ın ve akımının aybaşında ağırlanması, bunun bir göstergesi. Kürt çıkmazının Türkiye'nin bölgesel rolünün geleceği üzerindeki olumsuz etkisi sadece dış politika kaynaklarının tüketilmesiyle sınırlı değildir. Irak Kürdistan hükümetinin istekleri ve kendi bölgesindeki PKK üsleri Türkiye'yi zımnen Irak'ta artan İran rolünü kabule götürüyor. Irak, İran'ın tutunduğu, bölgesel nüfuzunu desteklemek ve bu nüfuzun ABD'ce tanınmasını sağlamak için kullanmaya çalıştığı en önemli kartlardan biri. Bu kartı İran'a bırakmak Türkiye'nin ve bölgesel rolünün çıkarına değildir.

İkinci engel ise ılımlı Türkiye'nin bugün ılımlı ülkelerden çok bölgesel aşırı gruba yakın görünmesi. Örneğin Suriye ile ilişkisi Mısır'la bağlarından daha güçlü. On yıl önce tam tersiydi. Aşırı ülkelerle ilişkilerini güçlendirmesi kaçınılmazdı ancak bu durum Arap ılımlılarla ilişkilerine olumsuz yansıyabilir. Özellikle de şu iki etken varken: İlki bazı Mısırlı resmi çevrelerde Davutoğlu'nun İslami hareketlere ve özellikle de Hamas'a sevgi beslemesi. İkincisi ise Türkiye'nin Arap Körfez ülkeleriyle ilişkisinin Ankara'nın Tahran'la artan bağlarını yanlış yorumlamayı engelleyecek derecede güçlü olmaması. Bu yüzden Türkiye'nin yeni dış politikası ılımlılar ve aşırılarla ilişkilerde bir dengelemeye muhtaç. Zira her ikisine eşit mesafede durması kendisini bölgesel rolünü destekleyecek şekilde dengeli bir konuma getirecektir.

Üçüncü engel ise Türkiye'nin uluslar arası ilişkilerde bir denge kuramaması. Davutoğlu'nun Sovyetlerden bu yana uzun olumsuz mirasla ağırlaşmış Türk-Rus ilişkilerini düzeltmenin önemini kavradığı görülmüyor. Orta Asya'da Türkçe konuşan eski Sovyet cumhuriyetlerini hedef alan Turancı siyasetle bu miras daha da ağırlaştı. Bu engeldaha az önemli olmasına rağmen Türkiye şayet isterse Rusya ve ABD ile ilişkilerdeki dengesizliğe Ortadoğu'da istediği eksen rolü farklı uluslar arası çevrelerce kabul edilir kılacak şekilde nokta koyabilir.