İlk CRISPR ilacı yakında onaylanabilir

İlk CRISPR ilacı yakında onaylanabilir

Alıntı

CRISPR-CAS9 NEDİR?

“DNA'da Ameliyat Yapabilen Teknoloji” olarak da anılan CRISPR-Cas9 2020 Nobel Kimya Ödülü ile bilim dünyasında heyecan yaratan bir uygulama. En kısa ve doğru şekliyle CRISPR-Cas9, bir genom düzenleme aracı. Yani genetikçilerin ve tıp araştırmacılarının DNA üzerinde ekleme, çıkarma yapmalarına ya da  DNA dizilimini değiştirmelerine olanak tanıyan özgün bir teknoloji. Bugüne kadar kullanılan tekniklerin hepsinden daha hızlı, daha ucuz ve daha yüksek doğruluk oranına sahip olan CRISPR-Cas9, geniş bir uygulama yelpazesine de sahip.

Genetik manipülasyon yöntemleri içinde şu an var olan en basit, çok yönlü ve duyarlı teknik olan CRISPR-Cas9’i oluşturan unsurları şu şekilde incelemek mümkün: 

CRISPR’ın açılımı “Clustered Regularly Interspaced Palindromic Repeats”. Tanımın  Türkçe’de henüz net bir çevirisi olmamakla birlikte “Düzenli Aralıklı Palindromik Tekrar Kümeleri” şeklinde çevirmek mümkün.

CRISPR ile kastedilen canlının DNA dizisi üzerinde, CRISPR lokusunu tanımlayan gen dizileridir. Bunlar cas genleri, onu takip eden lider dizi ve sonrasında gelen tekrar (repeat) ve aralık (spacer) dizileridir. Tekrar dizileri bir canlı için tamamen aynı olmakla birlikte bu tekrarların arasındaki aralık dizileri birbirinden farklılık göstermektedir.

Cas ise bu bağışıklık sisteminde görev alan proteinlerin genel adıdır.

Amerika Birleşik Devletleri'nde ilaç tedavisini düzenleyen kurum olan ABD Gıda ve İlaç İdaresi'nin (FDA) bir danışma komitesi Salı günü orak hücre hastalığı için bir CRISPR ilacının güvenli olduğu konusunda anlaşmaya vardı. Exa-cel adı verilen ilacın Aralık ayı başında satışa sunulması onaylanabilir.

Onaylanması halinde bu, genetik bir hastalıkta klinik kullanım için kabul edilebilir görülen ilk CRISPR tedavisini işaretleyecek.

Dünya çapında 7,7 milyondan fazla insan, çoğunlukla Afrika veya Karayip kökenli insanları etkileyen orak hücre hastalığıyla yaşıyor.

Orak hücre, özellikle çocuklar arasında yüksek bir ölüm oranına sahiptir; dünya çapında beş yaşın altındaki çocuklarda 12. önde gelen ölüm nedenidir. Genel olarak orak hücre hastaları ortalama nüfusa kıyasla yaklaşık 20 yıl daha erken ölürler.

Orak hücre hastalığı vücudu nasıl etkiler?

Orak hücreli hastalar, normal kan hücrelerinin tipik halka şeklindeki yerine oraklara benzeyen uzun kan hücrelerine sahiptir. Bu şekilsiz hücreler kan damarlarında sıkışıp oksijen tedarikini engelleyebilir, bu da hastaların dayanılmaz ağrılara, felçlere ve organ hasarına maruz kalmasına neden olabilir. Ağrının ne zaman başlayacağını tahmin etmek çoğu zaman imkansızdır.

Salı günü danışma komitesi toplantısında konuşan ancak adını vermeyen 42 yaşındaki orak hücre hastası, hastalığın sadece fiziksel olarak değil, finansal olarak da hayatı üzerinde çok büyük bir etkisi olduğunu söyledi. Tıbbi tedavilere yılda 10.000 dolardan (9.409 €) fazla harcadığını söyledi. İki yaşındayken kendisine orak hücre teşhisi konuldu.

"Çocukken zatürre geçirdim. Çocukken safra kesemi aldırdım ve ağrı o kadar dayanılmazdı ki günlerce, haftalarca hastaneye girip çıkmama neden olan dayanılmaz ağrı krizleriyle uğraştım" dedi.

Percocet gibi ağrı kesici ilaçları kullanırken bile sık sık "kendime çekiçle vuruluyormuşum gibi hissettiğini" söyledi. Acısıyla başa çıkmanın tek yolu sık sık hastane ziyaretleri yapmaktı ve bunun ailesine çok büyük zarar verdiğini söyledi.

Hala çok sık şiddetli ağrı yaşadığını ve hastaneye gitmek zorunda kaldığını söyledi; eğer bacaklarındaysa odanın içinde yürümesini bile engelleyen bir ağrı.

CRISPR tedavisi nasıl çalışır?

Salı günkü toplantıda Vertex Pharmaceuticals ve CRISPR Therapeutics araştırmacıları Exa-cel klinik denemelerinin bulgularını sundular. 32 katılımcıdan 31'i tedaviden dokuz ay sonra ağrı krizi yaşamamıştı.

Tedavi şu şekilde işliyor: Bir kişinin kök hücreleri alınıyor, daha sonra bu hücreler bir laboratuvarda exa-cel ile işleniyor; bu, CRISPR gen düzenleme aracını kullanarak esasen DNA'nın orak şekline neden olan bölümlerini kesiyor. Hasta, orak hücrelerin vücudundan kurtulmak için kemoterapi alır. Tedavi edilen kök hücreler vücuda yeniden verilir.

Tedavi, orak şekline neden olan mutasyonu silmek için hastanın DNA'sının bazı bölümlerini kesen CRISPR gen düzenleme aracını kullanarak kişinin kendi kan hücrelerini değiştiriyor. Süreç bir aydan fazla hastanede kalmayı ve kemoterapiyi gerektiriyor.

Şu anda orak hücre hastalığının onaylanmış tek tedavisi var: kemik iliği nakli. Ancak orak hücre hastalığı olan hastaların bu prosedür için uygun donörleri bulmaları çok zor olabilir ve bu da bir takım potansiyel komplikasyonları beraberinde getirir.

Uzmanlar, CRISPR tedavisinin donör gerektirmemesinin onu hastalar ve doktorlar için cazip hale getirdiğini söylüyor.

Amerika Orak Hücre Hastalığı Derneği Başkan Yardımcısı Edward Ivy, "Orak hücre hastalığı için gen düzenleme tedavilerinin potansiyeli, bu acı verici durumdan muzdarip bireylere çok büyük fayda sağlayacaktır" dedi. Ancak potansiyel risk fayda analizinin değerlendirilmeye devam edilmesi gerektiğini de ekledi.

Belirli bir hasta tipine yönelik tedavi

Washington DC'deki Howard Üniversitesi Orak Hücre Hastalığı Merkezi direktörü James Taylor, DW'ye bu tedavinin heyecan verici bir gelişme olmasına rağmen çekinceleri olduğunu söyledi.

"30 hastayı değerlendirdiler. Bu çok fazla bir rakam değil" dedi.

Tedavi edilen hasta havuzunun çok spesifik olduğunu, bunun da sonuçların başkalarına aktarılmayabileceği anlamına gelebileceğini söyledi.

"Denemelerin nasıl yürütüldüğüne bakmak her zaman önemlidir; yılda 10'dan fazla ağrılı dönem geçiren hastalar hariç tutuldu" dedi ve bunun orak hücreli yetişkin popülasyonunu tam olarak temsil etmediğini açıkladı. Birçoğunun her yıl çok daha fazla olay yaşadığını söyledi.

Kendisi ayrıca tedavi maliyetinin (tahmin edilen kişi başı 2 milyon dolar (1.882.390 €) civarında) fahiş derecede yüksek olduğunu söyledi.

"En azından yetişkin olduklarında neredeyse her zaman kamu yardım programlarına katılan bir hasta popülasyonuyla karşı karşıyasınız" dedi.

ABD'de orak hücre hastalığına yakalanan hastaların çoğunluğunun CRISPR tedavisini gerçekleştirebilecek tesislerden çok uzak bölgelerde yaşadığını sözlerine ekledi. Tedavi merkezlerinin çoğu ABD'nin kuzeydoğusunda ve batısında yer alırken, ABD'li hastaların büyük çoğunluğu güneyde yoğunlaşıyor. Ve kendisi, bu hastalığa yakalanan insanların çoğunluğunun ABD ya da Avrupa'da bulunmadığını, CRISPR olanaklarının hiç olmadığı ya da çok az olduğu Afrika'da olduklarını söyledi.

Salı günkü komitedeki pek çok kişi, ilacın satın alınabilirliği ve onaylanması durumunda ilaca erişim konusunda benzer endişeleri paylaştı. Her ne kadar Exa-cel hastalar üzerinde nispeten kısa bir süre boyunca etkili olsa da, uzun vadede de böyle kalıp kalmayacağı belli değil. Diğerleri ise CRISPR makas benzeri aracın hastaların DNA'sının istenmeyen kısımlarını keserek komplikasyonlara neden olacağı yönündeki endişelerini dile getirdi.

Bununla birlikte, tüm bilinmeyenler göz önüne alındığında, FDA danışma komitesi üyeleri genel olarak tedavinin bir an önce sonuçlandırılmasını destekliyor görünüyordu.

ABD'nin New York eyaletindeki Buffalo Üniversitesi'nde nöroloji profesörü olan komite üyesi Gil Wolfe, "Mükemmel olanın iyinin düşmanı olmasına izin vermemeye dikkat etmek istiyoruz" dedi.

Kaynak: DW