2010 yılının bilim dünyasındaki en flaş haberlerinden biri hiç kuşkusuz Neandertal insanı genomunun taslağının yayınlamasıydı. Taslağın en ilgi çekici yönü de modern insan (Homo sapiens) ile Neandertal insanı arasında gen alışverişi olduğunu göstermesiydi. Diğer bir ifadeyle bu iki insan grubu arasında zamanında çiftleşme olmuş ve günümüzde en azından bir grup insan kısmen Neandertal genleri taşıyor. Bu aynı zamanda iki grubun genellikle farzedildiği gibi ayrı türler olmayıp aynı türün alt grupları olduğu anlamına da geliyor.

 

Son moleküler bulgular ışığında Neandertal insanıyla modern insanın son ortak atasının 270 ila 440 bin yıl önce yaşadığı tahmin ediliyor. 30,000 yıl kadar önce de Neandertaller yok oldular.

 

(...) Neandertallerin neden yok olduğu kesin olarak bilinmiyor. Bu muhtemelen paleoantropolojideki en ilginç cevaplanmamış soru. Önerilen hipotezler arasında Neandertallerin 25-30 bin yıl önceki iklim değişikliğine (soğuma ve beraberinde gelen ekolojik değişliklikler) uyum sağlayamaması, modern insanlarla aynı kaynaklar için rekabet etmenin gerektirdiği mücadelede yenik düşmesi, modern insanlar tarafından doğrudan katledilmesi, ve modern insanlarla çiftleşip onların arasına karışarak yokolması var. Bunların birden fazlası da rol oynamış olabilir tabii. Son araştırmalar ışığında antropologlar yokolmaya giden sürecin başlatıcısı olarak iklim değişikliği hipotezine ağırlık veriyorlar. Bu konuda ayrıntılı bir yazı geçen yıl Scientific American'da çıkmıştı:

 

 The Mysterious Downfall of the Neandertals
http://www.scientificamerican.com/article.cfm?id=the-mysterious-downfall 

 

Genomlarımızın yüzde 99.84’ü aynı. İlk bulunan fosil örneklerinden biri 1856’da Almanya’nın Neander Vadisi’nden (Neander Thal) geldiği için Homo neanderthalensis adı verilmiş. Daha sonra Almanca’da “vadi” anlamına gelen kelime “tal” şeklinde yazılmaya başladığı için türün ismi de zaman içinde Neanderthal’den Neandertal’e dönmüş. Neandertal fosillerine kuzeyi hariç bütün Avrupa’da, ayrıca Orta Doğu’nun ve Orta Asya’nın bazı kısımlarında rastlanıyor.

 

Pääbo ekibinin daha önce Neandertal mitokondriyel DNA’sı üzerinde yaptığı karşılaştırma Neandertaller’in modern insanın mitokondriyel DNA’sına herhangi bir katkı yapmadığını göstermişti. Fakat mitokondriyel DNA nükleer DNA’ya göre çok küçük olduğu için buradan gen alışverişi olup olmadığıyla ilgili kesin bir sonuç çıkmayacağı biliniyordu. Pääbo ekibi bu sefer Hırvatistan’daki Vindija Mağarası’nda bulunan 38–44 bin yıllık üç Neandertal’in kemiklerinden hareketle nükleustaki (hücre çekirdeği) DNA’ları karşılaştırmış. 5 yıl önce başlayan bu proje Neandertal genomunun ancak yüzde 60’ını tarayabilmiş. 4 milyardan fazla nükleotit incelenmiş. Doğru dizilimden emin olmak için bugünkü şempanze ve insan genomları referans olarak kullanılmış.

 

 

Yeterince güvenilir bir dizilim ortaya çıktıktan sonra Neandertal genomu Fransa, Çin, Papua Yeni Gine, Güney Afrika (San) ve Batı Afrika’dan (Yoruba) beş modern insanın genomuyla karşılaştırılmış. Avrupa, Asya ve Okyanusya genomları Neandertaller’le yüzde 1–4 arası ortaklık gösterirken iki Afrikalı genomu herhangi bir ortaklık göstermemiş. Burada ilginç olan Neandertal kalıntılarının hiçbir zaman Çin ve Papua Yeni Gine kadar doğuda bulunmamasına rağmen buralarda yaşayan modern insanların Neandertaller’e Avrupalılar’la aynı ölçüde benzemesi. Bundan haraketle araştırmacılar modern insanların Afrika’yı yaklaşık 100,000 yıl önce terk ettikten sonra, muhtemelen Orta Doğu’da veya Doğu Akdeniz’de, 45–80 bin yıl önce Neandertaller’le gen alışverişi yaptığını düşünüyorlar. Bu bulgu aynı zamanda Neandertaller’in modern Asyalı ve Avrupalı insanlara Sahra-altı Afrikalılar’dan daha yakın olduğunu gösteriyor.

 

Tabii bütün modern insanlarda ortak olan ve bizi Neandertaller’den ayıran genler de var. Araştırmacılar kodlanan proteinde farklılık yaratan 78 nükleotit farklılığı saptamış. Bunların bazılarının enerji metabolizması, yaraların iyilişmesi, bilişsel gelişim, iskelet gelişimi, sperma hareketliliği ve deri fizyolojisiyle ilgili olduğu biliniyor. Mesela bilişsel gelişimle ilgili genlerin mutasyonunun Down sendromu, şizofreni ve otizmle bağlantısı var. Diğer farkların neyle ilgili olduğu ve modern insanlara herhangi bir avantaj sağladığı için mi seçilime uğradığı henüz cevaplanmamış sorular. Bunun cevabının verilmesi neden Neandertaller’in yok olduğunu ve tek insan türü olarak Homo sapiens’in kaldığını da açıklayabilir.

 

Bulgular modern insanın evrimiyle ilgili iki rakip teori arasındaki tartışmayı da yeniden alevlendirdi. Genel olarak kabul edilen “Afrika’dan Dışarı” (Out of Africa) teorisine göre modern insan (Homo sapiens) 200,000 yıl önce Afrika’da ortaya çıktı ve 100,000 yıl kadar önce Afrika’dan dünyanın diğer kısımlarına yayılmaya başladı. Bu süreçte Homo cinsinin diğer türleri modern insanın gen havuzuna herhangi bir katkıda bulunmadan yok oldular. Bu görüşün baş savunucusu İngiliz antropolog Chris Stringer yeni bulguların teorinin tamamen doğru olamayacağını gösterdiğini kabul ediyor. Rakip teori olan “Çokbölgeli Evrim” (Multiregional Evolution) teorisi ise modern insanın dünyanın değişik bölgelerinde değişik Homo türlerinin karışmasıyla ortaya çıktığını, yani sadece Afrika kökenli olmadığını söylüyor. Bu görüşün baş savunucusu ABD’li antropolog Milford Wolpoff yeni bulguların kendi teorisini desteklediğini söylüyor. Fakat muhtemelen paleoantropologların çoğunluğu hala Afrika’dan Dışarı teorisine yakın durmaya devam ediyorlar.

 

Konuyla ilgili daha ayrıntılı ama çok teknik olmayan bilgi almak isteyenler aşağıdaki sayfalara göz atabilirler.

 

Science dergisinde yayınlanan iki rapor ve konuyla ilgili diğer haberler
http://www.sciencemag.org/special/neandertal/

Science dergisinden Ann Gibbon’ın dergide yayınlanan iki raporla ilgili haberi:
Close Encounters of the Prehistoric Kind
http://www.sciencemag.org/cgi/content/full/328/5979/680

Scientific American’dan Kate Wong’un haberi:
Neandertal Genome Study Reveals That We Have a Little Caveman in Us
http://www.scientifi...-genome-study-r

Nature News’dan bir haber:
European and Asian genomes have traces of Neanderthal
http://www.nature.co...s.2010.225.html

İnternet’teki en popüler bilim bloglarının ikisinden nispeten uzun yorumlar.
İlki paleoantropolog John Hawks’un blogundan:
NEANDERTALS LIVE!
http://johnhawks.net...ncing-2010.html

Ve bilim yazarı Carl Zimmer’ın blogu:
Skull Caps and Genomes
http://blogs.discove...ps-and-genomes/

 

Neandertal isminin şöyle bir hikayesi varmış:

 

1680'de terk-i diyar eyleyen ozan ve besteci joachim neander, esin perisi bulurum umuduyla evinin yakınındaki vadide gezintiye çıkıyormuş. Kasaba halkı tarafından pek bir sevilen joachim'in, ölümünden sonra anısını yaşatmak için, vadiye neander vadisi anlamına gelen Neander thal ismi verilmiş.

 

Aradan yıllar yıllar geçmiş. 1856 yılında, prusya'daki yapılara taş yetiştirmek için çalışan işçiler, neander vadisindeki feldhoffor grotto mağarasında insan kemikleri bulmuş. binlerce yılda birikmiş kireç yığınları arasında bulunan bu kemikler, kirecin sert yapısı, işçilerin de özensizliği nedeniyle kırık dökük çıkarılmış. yalnızca kafatasasının ön kısmı, kol ve bacak kemiklerinden bazıları ve birkaç örselenmiş kemik parçası...

 

Bu kemikler, kasabada meraklı ve araştırmacı olarak bilinen matematik ve tarih öğretmeni carl fuhlrott' a gösterilmiş. Bu kemiklerin insan yapısına benzemekle birlikte tam olarak insanımsı olmadığını fark eden;ama bilgisi daha fazlasını söylemesine yetmeyen carl, kemikleri toplayıp bir çuvala koyup Boon Üniversitesi'nin yolunu tutmuş. Üniversitenin anatomi profesörlerinden dönemin mümtaz şahsiyeti hermann schaafhausen' e bu kemikleri göstermiş. Hermann da kemiklerdeki ilginçliği ilk görüşte fark etmiş ve üzerinde çalışmaya karar verip Carl'a kemikleri getirdiği için teşekkür edip kendisini yolcu etmiş.

 

1 sene sonra, 4 şubat 1857'de, çalışmalarını noktalayan hermann, bir bildiriyle, bu kemiklerin insan öncesi bir türe-hatta insanın ilk ataları olduğunu düşündüğü bir türe- ait olduğunu açıklayıp, bu türe, çıkartıldığı vadinin adı olan Neanderthal ismini vermiş.