Caravaggio (1571- 1610)

Caravaggio (1571- 1610)

Stendhal, Roma da Gezintiler de (Promenades dans Rome) bu adam sonunda katil oldu diye yazar. Caravaggio nun kısa ve hareketli hayatı, eserlerinin de XX. yy başlarına kadar olumsuz açıdan yorumlanmasına neden oldu. Natüra ve modernizmin habercisi olan Caravaggio, öğrenci yetiştirmemiş, ama Avrupa da kendinden sonra gelen kuşakları etkilemiş bir sanatçıdır. Barok dönem resminin en belirleyici özelliği olan tenebrisma tekniğini o geliştirmiştir.

Zorlu bir hayat

Caravaggio Markisi I. Francesco Sforza ya son derece bağlı bir mimarın oğlu olan Michelangelo Merisi 1571 de Milano da doğdu; ailesi daha sonra Lombardia nın küçük bir kasabası olan Caravaggio ya yerleşti; sanatçı ilerde bu kasabanın adıyla anılacaktır. 1584 te, babasının ölümü üzerine vasisi olan ağabeyi onu Milanolu ressam Simone Peterzano nun yanına çırak olarak verdi. Michelangelo orada dört yıl kaldı. 1589 da Caravaggio ya döndü, ertesi yıl da annesi öldü. 1592 de mirasın paylaşılmasından sonra 1599 a kadar pek izine rastlanmadı. Sanatçının, yaptığı düellolar ve giriştiği kavgaların adli sonuçlarından kurtulmak için şehirden şehire dolaşan sert ve kavgacı karakterde biri olduğu imajı da buradan kaynaklanır.

Bazı sanat tarihçileri, doğrulanmamış, ancak Mısır da Dinlenme (1595-1597) tablosunda açıkça hissedilen Venedik etkilerini açıklayabilecek bir Venedik yolculuğundan söz eder. Ancak Milano da ağır ve karamsar biçimleriyle Lombardia üslubunun egemen olmasına rağmen, Giorgione ve Tiziano da tanınmıyor değildi. Ayrıca Peterzano nun kendisi de, Lotto nun çalışmış olduğu Bergamo şehrindendi. Ayrıca Venedik üslubundaki tablolara, özellikle de Bassano nunkilere Milano da rastlanabilirdi; Bassano nun Mısır a Kaçış adlı tablosu Caravaggio ya, aynı temayı işlediği çalışmada lirik ortam, tonları kullanma tekniği ve ışık-gölgedeki karşıtlıklar konusunda esin kaynağı olmuştur.

Yirmi yaşına doğru Roma ya giden Caravaggio, Pucci nin yanına yerleşti ve onun için dini konulu tablolar kopya etti; ardından Cavalier d Arpino nun yanına girdi, çiçek ve meyve resimleri yapmakla görevlendirildi. Bir süre hastanede yattıktan sonra Cavalier nin yanından ayrıldı, bu defa da Monsenyör Petriguari nin yanında 1595 e kadar kaldı; aynı yıl Annibale Carracci Roma ya gelmişti. Caravaggio nun ünlü Falcı ve daha birkaç tablosu bu döneme aittir; işte bu tablolar ressamın Kardinal dei Monte nin himayesine girmesini sağlamıştır.

Elimizde Caravaggio ile Carracci nin birbirini tanımış olduğunu gösteren bir belge yoktur; eleştirmenler de çok erken bir tarihte, Annibale nin Bologna ya özgü akademizmiyle Michelangelo nun natüralizmi arasında karşıtlığa dikkat çekmiştir. Ancak her ikisinin de eserleri, birbirlerini karşılıklı olarak etkilediklerine tanıklık eder.

1599 dan itibaren Caravaggio çok sayıda sipariş aldı; bunlar arasında Contarelli Kapellası için AzizMatta ya Çağrı ve AzizMatta nın Şehit Edilmesi, Santa Maria dei Popolo Kilisesi nin Cesari Kapellası için Aziz Paulus un Hıristiyan Oluşu ve Aziz Petrus un Çarmıha Gerilmesi gibi çalışmaları sayılabilir. Ne var ki, Caravaggio nun pek çok eseri din adamları tarafından geri çevrilmiştir. Sözgelimi Aziz Matta ve Melek (1602) bayağı olarak nitelendirildi, Meryem in Ölümü yse (1606) konulacağı şapele uygun görülmedi: bu eserlerin ilki Marki Giustiniani, ikincisi de Mantova dükü tarafından satın alındı.

Buna karşılık Caravaggio, Karşı Reform da gelişen kutsal metinlere dönüş akımıyla manevi açıdan daha kolay uyum sağladı: Aziz Filippo Nen, Roma da, sadelik ve doğallık üstüne kurulu popüler bir dindarlığı vazederken, Caravaggio da, Alman sanat tarihçisi Friedlander e göre «anıtsal olan ile manevi olanın, gösterişsiz olan ile yüce olanın» birleştiği üslübunu geliştirdi. Henüz Aziz Matta ya Çağrı da hissedilen «en basit boyutuna indirgenmiş evanjelizme gelince, bu, İsa nın Mezara Konması nda (1602-1604) tam olarak kendini belli eder; bu tablo, yeni bir anıtsal evreyi başlatır, söz konusu evrenin bitimindeyse Roma üslubu döneminin son eseri olan Meryem in Ölümü (1606) yer alır.

Caravaggio nun sert karakteri, onu serüvenden serüvene sürükler. Yasalara aykırı olarak silah taşımaktan dolayı hapse girdi, ardından bir askeri yaraladı ama onunla hemen barıştı. Peşinden yeni bir kavgada bir adam öldürdü, kendisi de yaralandı: bunun üzerine Roma dan sürüldü, Caravaggio markisinin ailesine sığındı, sonra Napoli ye gitti, orada para karşılığı pek çok tablo yaptı.

Dönüşte Napoli de l609 da ciddi biçimde yaralandı ve öldüğü haberi Roma ya kadar yayıldı. 1610 yazında Porto Ercole ye gitti; yanlışlıkla tutuklandı, iki gün sonra serbest bırakıldı ancak gideceği gemiyi kaçırmıştı, sahilde güneşin altında başıboş dolaştı durdu, birkaç gün sonra da, 18 temmuzda öldü.

Caravaggio nun ölümünü izleyen on yıl içinde ünü arttı, Bologna akademizmine karşı olduğunu söyleyen polemik de onun başarısını artırmaktan başka bir şey yapmadı. XVIII. yy da bir yana itilmiş olan Caravaggio (Roger de Piles not olarak kendisine ifadede 20 üstünden 0, kompozisyon ve desende 6, renkte 16 vermiştir) XIX. yy da farkedilip yeniden ortaya çıkarıldı. XX. yy başlarında da yeniden keşfedildi.

Carracci nin üslubu değişik biçimlerde değerlendirilebilir. Caravaggio ve izdaşları pek tutmazlardı onu. İkisi arasındaki ilişkiler kötü de değildi aslında. Bu durum, öfkeli, vahşi yaradılışlı, çabuk gücenen, gerektiğinde düşmanının karnına kamasını saplamaktan çekinmeyen Caravaggio yönünden alışılmışın ötesinde bir şeydi. Fakat onun yapıtları, Carracci ninkilerden değişik doğrultularda yol alıyordu. Caravaggio ya göre çirkinden korkmak, aşağılanması gereken bir güçsüzlüktü. Gerçeği arıyordu o, kendine nasıl görünürse öyle. Klasik örneklerin beğenisi yoktu onda, ne de ülküsel güzellik e saygı. Sanatsal sorunları yeni bir biçimde koyarak, gelenekçiliği yok etmek istiyordu. Birçokları Caravaggio nun seyirciyi şaşkınlığa uğratma amacı güttüğünü, güzelliğe ve geleneğe saygısı olmadığını düşünür. Kendisine bu tür eleştirilerin yöneltildiği ilk ressamlardan biri oldu. Caravaggio dan sonradır ki, hemen her yeni akım, böyle eleştirilerle karşılaşmak zorunda kaldı.

Ne var ki Caravaggio vaktini etki yaratmakla harcamayacak denli büyük ve ciddi bir sanatçıydı. Eleştirmenler tartışadursunlardı. O tüm soluğuyla çalışıyordu. Aradan üç yüz yıldan çok zaman geçtiği halde, ataklığından bir şey yitirmemiştir yapıtları.

Aziz Thomas tablosunun, her türlü alışılmışlıktan ne kadar arınmış olduğuna bir göz atalım. Üç havari, İsa yı dikkatle izliyorlar. İçlerinden birisi İsa nın sağ böğründeki yaraya parmağını dokunduruyor. Güzel kıvrımlı giysilere bürünmüş ağır başlı havariler görmeye alışık inançlılar için bu tablonun ne denli saygısız, hatta hakaret edici olduğunu anlayabiliriz, çünkü aynı havarileri bu tabloda, kırışık alınları ve hava koşullarının yıprattığı yüzlerli sıradan emekçiler olarak görüyorlardı. Ama Caravaggio nun kendisinin de yanıtlayacağı gibi, gerçekten yaşlı emekçi lerdir onlar, sıradan insanlardır. Kuşkucu Tomas ın uygunsuz davranışına gelince, Kutsal Kitap çok açık konuşuyor bu konuda. İsa, Tomas a şöyle diyor: Yaklaştır... elini, koy böğrüme. Kuşkucu olma, inançlı ol! (Yahya İncili, 20: 27).

Caravaggio nun doğalcılığı , yani güzel ya da çirkin, doğayı aslına daima bağlı kalarak verme ereği, belki de Carracci deki güzellik tapıncından daha dinseldir. Kutsal Kitap ı defalarca okumuş ve orada söylenilenler üzerinde düşünmüştü kuşkusuz Caravaggio. Kendinden önce Giotto ve Dürer in yaptığı gibi, kutsal olayları, sanki komşu evinde olmuşcasına gözlerinin önünde canlandırmak isteyen büyük sanatçılardan biriydi. Eski kitap kahramanlarını daha gerçek ve elle tutulur biçimde göstermek için elinden geleni esirgemedi. Işık-gölgeyi kullanış yöntemi de amacına katkıda bulundu. Caravaggio nun ışığı, vücuda zerafet ve yumuşaklık vermez; serttir ve derin gölgelerle yarattığı karşıtlıkta nerdeyse göz alır ve tüm sahneyi, çağdaşlarından pek azının değerlendirebildiği, ama sonraki sanatçıları kesinlikle etkileyen uzlaşmasız bir içtenlikle belirginleştirir. Gombrich

Işık-gölge ustası

Maceralı yaşam çizgisinin ötesinde, Caravaggio nun karanlık kişiliği eserlerine de sinmiştir, bunu Borghese Galerisi nde yer alan Davut daki Goliath in kanlı başını gösteren otoportresi çarpıcı bir biçimde yansıtır. Aynı biçimde kâh bir oto portre, kâh beş duyudan biri olarak kabul edilen Genç Bacchus, şiir ile erotizmin deştiği bir eserdir ve Caravaggio nun aydınlık tarzının belirgin özelliğini yansıtır; aynı hafif, yaygın sarı ışık, Mısır dan Kaçış Sırasında Dinlenme de de vardır. Caravaggio o tarihte, bir bilgi dünyasını yumuşak ve bütünsel bir tarzda resmediyordu; tabloya sıradan bir biçimde yerleştirdiği kişiler, tuvalin bütün mekânını kaplıyordu; böylece, tam anlamıyla resimsel bir fon uğruna çizgisel perspektif bir yana atılmıştı. Caravaggio, natürmortlarını büyük bir olasılıkla Flamanların etkisi altında gerçekleştirdi; 1597 de yaptığı küçük boyutlu Meyve Sepeti de bunlardan biridir.

Aziz Matta ya Çağrı adlı tablosu Caravaggio nun o büyük tarzına tanıklık eden Incil den alınmış olan bu sahnenin kompozisyonu çok çeşitli yorumlara konu oldu.

Aziz Petrus un Çarmıha Gerilmesi nde ressamın, daha önce Aziz Matta nın Şehit Edilmesi adlı çalışmada kullandığı bir kuruluş tekniği olan köşegenleri kesiştirme tekniğine yeniden başvurduğu görülür; tıpkı Aziz Matta ya Çağrı da olduğu gibi, burada da, İncil in mesajını. hantal ve incelikten uzak olan insan doğasıyla tanrısal ışığın karşılaştığı trajik an üstünde yoğunlaştırmıştır. Tuvalin bütünü anıtsal figürlerle kaplıdır; ön planda ayağı toz toprak içinde, sırtı, harcadığı güçten dolayı gerilmiş bir cellat yer alır; oysa Azız Paulus un Hıristiyan Oluşu adlı tablosuna açıkça bir at sağrısı hakimdir: burada ne doğaüstü aksesuarlar vardır, ne küçük melekler, ne de tanrısal ışığa açılan bulutlar.

Caravaggio daha sonra, İsa nın Mezara Konması ve Meryem in Ölümü ndeki gibi özentisiz ve derli toplu kompozisyonlarda kendi, klasik tarzını kullandı. Birinci tabloda görülen renklerdeki şatafat, ikinci tabloda yerini, kırmızı renkte ve Meryem in elbisesinin daha donuk kırmızısıyla uyum içinde olan gölgeliğin trajik parlaklığına bıraktı. Meryem in çıplak ayakları, şişmiş yüzü, ağır başlılıktan yoksun hali nedeniyle bu ikinci tablo, adaletin pençesinden kaçtığı için zaten Roma dan çok uzakta bulunan Caravaggio nun bu eseri, din adamları tarafından geri çevrildi. Azize Lucia nın Gömülüşü ve Vaftizci Yahya nın Başının Varolması adlı tablolarındaysa sanatçının İsa nın Mezara Konması ndaki özentisiz kompozisyon anlayışına yeniden döndüğü, ancak bu defa, kişileri daha dar bir mekan içinde ezdiği görüldü. Axis