Şili - Mapuçeler

[Φ _asi_]

Mapuçeler

 

Mapuçeler (Mapudungun; Mapu, "toprağın"Çe + "insan", toprağın insanı) Orta ve Güney Şili'nin ve Güney Arjantin'in gerçek kızılderili sakinleridir. İspanyolcada araucanos (Araukanyalı) olarak da bilinirler. Yaygın inancın aksine, Quechua dilindeki arauco (isyan) kelimesi araucano kelimesinin kökeni değildir, daha çok balçıklı su anlamına gelen Arauco kelimesinden türemiştir.

 

Mapuçelerin ekonomileri tarım üzerine kuruludur. Toplumsal yapıları "lonko" veya şefin yönetimindeki geniş ailelerden oluşmuştur. Bununla beraber savaş zamanlarında daha büyük gruplar halinde toplanırlar ve aralarından lider olarak "toqui" ('balta-taşıyıcı') seçerler.

 

Mapuçeler toplumsal, dini, ekonomik yapı ve dilsel miras açısından ortak geçmişi olan farklı gruplardan oluşmuşlardır. Etkileri Aconcagua Nehri ve Arjantin pampasına kadar genişlemiştir. Bu farklı gruplardan Şili'nin orta vadilerinde yaşayan Picunçeler, önce İnka İmparatorluğu daha sonrada İspanyollarla birleşmişlerdir. Itata ve Toltén nehirleri arasındaki vadilerde yaşayan Mapuçeler. Ve diğer Huillicheler, Lafkencheler ve Pehuencheler. Kuzeydeki Aonikenkler, Ferdinand Magellan tarafından Patagonlar olarak adlandırılmışlardır, Mapuçe grupları ile ilişki kurmuş pampa bölgesinden bir etnik gruptur. Mapuçelerin dillerini ve bazı kültürlerini benimseyen Aonikenkler Tehuelchelerdendir.

 

Geleneksel kıyafetleri içerisinde bir Mapuçe kadını

 

Tarih

 

Mapuçeler ülke çapında örgütlenmemelerine rağmen İnka İmparatorluğu'nun hüküm altına alma çabalarına karşı birçok kez başarılı bir şekilde direnmişlerdir

 

Mapuçeler Bío-Bío Nehri'ni doğal bir sınır olarak kullanarak İspanyollara karşı savaşmışlardır, 1500'lerden 19. yüzyıla kadar kolonileştirmeye direnmişlerdir. Bu savaş Arauco Savaşı olarak bilinir ve Alonso de Ercilla'nın destansı şiiri La Araucana'da ölümsüzleşmiştir. Şili İspanyol hükümdarlığından ayrıldığında, bazı Mapuçe şefleri kolonistlerin tarafında olmuşlardır. Şili'nin İspanya'dan bağımsızlığını almasından sonra, Mapuçeler komşuları ile beraber yaşamış ve ticaret yapmaya devam etmişlerdir. Kolonistler daha çok Bío-Bío'nun kuzeyinde tedbirli bir şekilde yaşamaktaydılar, nadiren de olsa küçük çarpışmalar olmaktaydı.

 

Sonunda Fransız maceracı Orelie-Antoine de Tounens'nın kendisini Araukanya kralı ilan etmesi, Mapuçelere motivasyon sağlamıştır. Şili ordusu 1880'lerde Arauco Savaşı'na otomatik tüfek gibi modern teknolojilerin sayesine bir son vermiştir. Kuvvet ve diplomasinin birlikte kullanılması ile Şili hükümeti ve Mapuçe liderleri arasında Araukanya topraklarının Şili ile birleştirilmesi için bir antlaşma imzalanmıştır. Savaş sonucunda, sağ kalanların gözaltına alınması ve harabe gibi küçük yerlerde açlık ve hastalıklarla yaşamaya zorlanmaları nedeniyle Mapuçelerin nüfusu bir nesil içinde yarım milyondan 25.000'e düşmüştür. [1]

 

Mapuçelerin soyundan gelenler şu anda Güney Şili ve Arjantin çevresinde yaşamaktadırlar. Bazıları halen geleneklerine göre ve tarımla yaşamaya devam etmektedirler fakat büyük bir kısmı şehirlere daha iyi ekonomik imkânlar bulma umuduyla göç etmektedir. Son yıllarda Şili hükümeti geçmişte olan haksızlıkları düzeltme yoluna gitmiştir, örneğin Temuco çevresinde bulunan ilkokullarda müfredat programına Mapudungun dilini ve kültürünü dahil ederek onaylamıştır.

 

Bir Mapuçe evinin içinin görüntüsü

 

 

Kültür

 

Şili istatistiklerine göre, çoğu Şilili Mapuçe az derecede yerli olmayan kökene sahiptir, ve her ne kadar bir çoğu kabul etmesede Şili'nin yerlisi olmayan kişilerin %90'ından fazlası değişen oranlarda kızılderili kökene sahiptir. 2002 nüfus sayımına göre 604.349 Mapuçe vardır, bu Şili'nin nüfusunun yaklaşık %4'üdür. Bunun yanında yaklaşık 300.000 kişi And Dağları'nın diğer tarafında Arjantin'de yaşamaktadır. Topraklarını kaybetmelerinden dolayı, birçok Mapuçe Santiago gibi büyük şehirlerde fakir durumlarda yaşamlarını sürdürmektedirler. Mapuçe direnişi devam etmektedir, özellikle büyük ormancılık şirketlerinin geleneksel topraklarını yok etmesine ve Pinochet devrinin anti-terörizm kanunlarının son yıllarda topluluk liderlerine karşı sıkça kullanmasına karşı.

 

Mapuçeler taş aletlerde çok yeteneklidirler, bu yetenekleri sayesinde kendilerine kaleler ve karışık savunma binaları yapabilirler. Hızlı bir şekilde metal işlerine ve at sürmeye alışmışlardır, Avrupalıların kendi saldırı stratejilerini Avrupalılara karşı kullanmışlardır. Daha barışçıl benimsemeler ise buğday ve koyundur. Mapuçe yapımı gümüşler ve dokumların fiyatları çok yüksektir.

 

Genellikle bir kadın olan şaman veya "machi" Mapuçe kültürünün çok önemli bir parçasıdır. Machi kötülükleri savuşturmak, yağmur, hastalıkların iyileştirilmesi için ayinler yapar, Şili'nin şifalı bitkileri hakkında büyük bilgiye sahiptir ve bu bilgileri çok zor geçen çıraklığı zamanında öğrenir. Tüm kökenlerden ve sınıflardan Şililerin Mapuçeler tarafından bilinen geleneksel şifalı bitkilerin kullanımını bilmeleri şaşırtıcıdır.

 

Mapuçe dilleri Şili'de ve az derecede Arjantin'de konuşulur. İki dalı vardır, Huilliçe ve Mapudungun. Quechua ile ilişkili olmasada biraz sözcüksel etki fark edilebilir. Tahmini olarak Şili'de yaklaşık 200.000 tam akıcı olarak konuşabilen kişi vardır ve hâlâ eğitim sisteminden yalnızca simgesel olarak destek görmektedir.

 

Araukanya ve Patagonya Krallığı

 

 

Araukanya ve Patagonya Krallığı, (Yeni Fransa olarak da bilinir) Fransız avukat ve maceracı Orelie-Antoine de Tounens tarafından Güney Amerika'da 19. yüzyılın ortalarında kurulmuştur. O tarihlerde Şili ve Arjantin hükümetleri Mapuçelerin topraklarını tarım alanı için büyük fırsat olarak görmekteydiler. Mapuçeler özgürlüklerini korumak için Şili ve Arjantin hükümetlerinin askeri ve ekonomik tacizlerine rağmen umutsuz bir silahlı mücadeleye girmişlerdi

 

Orelie-Antoine I, Araukanya ve Patagonya Kralı

 

1860 yılında bölgeyi ziyaret eden Orelie-Antoine, Mapuçelerin ülküsüne sempati duymaya başladı. Başarılı olmak için bir Avrupalının daha çok fayda sağlayacağını düşündüklerinden olsa gerek, Mapuçe liderleri tarafından Kral seçildi. Orelie-Antoine hükümet kurma çalışmalarına başladı, mavi, beyaz ve yeşilden oluşan bir bayrak oluşturdu ve Yeni Fransa adına madeni paralar bastırdı.

 

Orelie-Antoine'ın Mapuçelerin uluslararası alanda tanınması için verdiği uğraşlar Şili ve Arjantin hükümetleri tarafından engellendi. Birkaç kez hapsedilen ve sürgün edilen Kral Orelie-Antoine I, fethedilmiş olan krallığındaki kanuni haklarını almak için giriştiği çabalar sonunda beş parasız olarak 1878 yılında Fransa'da öldü.

 

İlk Araukanyalı kralın şu anki halefi Prens Felipe Fransa'da yaşamaktadır. Selefinin taleplerinden vazgeçmiştir fakat Orelie-Antoine'ın hatırasını canlı tutmaya devam etmektedir.