Zıplanacak içerik
  • Üye Ol

Atatürk ve Zonguldak


_asi_

Önerilen İletiler

ATATÜRK VE ZONGULDAK

 

Zonguldak ilinin tarihi; kendisinden çok eski yerleşim yerlerinin ve Kastamonu - Çankırı - Bolu gibi illeri de içine alan Taşkömürü Havzasının tarihi ile bütünleşmiştir. Şehrin oluşumu, bu çevredeki kömür madeninin işletilmesiyle başlar. 1840'lı yıllarda başlayan taşkömürü üretimi 1850'den sonra hızlanınca, Taşkömürü Havzası da giderek büyümüş ve gelişmiştir. Maden ocaklarının faaliyete geçmesiyle, havzaya yerli ve yabancı sermaye girişi başlamıştır. Bu nedenle kömür ocakları, birbiri peşine açıldıkça baş gösteren ekonomik ve sosyal şartlar maden ocaklarının açıldığı her saha çevresinde yeni yerleşim birimleri meydana getirmiştir.

 

r_1_t.png

 

Yöre insanı, maden ocaklarının ilkel koşullarında göçüklerde ve grizularda; kolunu, bacağını, canını vererek ve sağlığını kaybederek "kömür işçisi" olmakla "mükellef" bırakılmıştır. Havzanın gelişmesi saygılı, uysal ve özverili bu insanların emeği ile olmuştur. 10-20 yıl aralıklarla birçok düzenleme yapılmasına karşın, fazla birey değişmeyecek ve karşılaştıkları acılar, onları acılarla yaşamaya alıştıracaktır.

 

Kuvayı Milliyeciler, Ulusal Kurtuluş Savaşının sürdüğü dönemde, emeklerinden başka sermayeleri olmayan yöre insanına, daha iyi çalışma koşulları getirmeyi amaçlamışlardır. Kömür havzasından alınan çalışma yaşamıyla ilgili tüm verilerin tartışılmasıyla düzenlenen, işçi sağlığı alanındaki iki kanun dikkat çekicidir;

 

Bunlardan biri; 11 Mayıs 1921 tarih ve 114 sayılı, Havza-i Fahmiye'de Kömür Tozlarının Amele Menafi-İ Umumiyesi Füruhtuna Dair Kanun'dur. (Kömür tozlarını işçi yararına satma yasası ) 8.11.1920 tarih ve 340 nolu hükümet teklifiyle sunulan, 4 maddelik kanunla; kömür üretiminde ortaya çıkacak olan kömür tozlarının Amele İdare Heyetince İktisat Vekaleti'nin gözetiminde açık arttırma yöntemi ile satılması ve hasılatın Amele İdare Heyeti adına Ziraat Bankasına yatırılması öngörülmüştür.

 

r_2_t.png

 

Diğeri ise; 10 Eylül 1921 tarih ve 151 sayılı Kömür Havzası İşçilerinin Hukuku Yasası (Havza-i Fahmiye Maden Amelesinin Hukukuna Müteallik Kanun)'dır. Kısaca Havza-i Fahmiye Amele Kanunu (Kömür Havzası Amele Kanunu) olarak adlandırılan bu yasa, aynı zamanda Türkiye Cumhuriyeti'nin ilk iş yasası niteliğindedir. Sözü edilen kanun, maden işçilerine 22 Eylül 1921' de duyurulmuştur.

 

Kömür Havzası Amele Kanunu'nun 4. maddesine dayanılarak, 22.7.1923 tarih ve 2608 sayılı kararname ile Amelebirliği Biriktirme ve Yardım Sandığı Talimatnamesi yayımlanmıştır. 1923 yılı Aralık ayında Amelebirliği binası törenle açılmış ve Kömür Havzası Amele Kanunu'nun uygulanmasına fiilen başlanmıştır. Kömür Havzası Amele Kanunu, havzadaki kömür amelesinin sağlığı, iş güvenliği, işçi ücretlerinin düzenlenmesinde aktif görevler üstlenmiş ve bu görevini çalışma hayatını düzenleyen kanunlar yürürlüğe girinceye kadar sürdürmüştür.

 

1912'de Balkan Savaşıyla başlayan ve 1922' de Ulusal Kurtuluş Savaşı'nın kazanılmasıyla sona eren 11 yıllık yıpratıcı savaşlar döneminin ardından, ülkenin derlenip toparlanma süreci ile temel politikalar kısa sürede oluşturulmuş ve siyasi yapı belirginleşmeye başlamıştır.

 

Taşkömürü Havzasında Atılacak Adımların Öncüsü

 

r_3_t.png

 

26 Ağustos 1924 tarihinde İş Bankası kurulur. Atatürk' ün isteği üzerine Bakanlıktan istifa eden Celal Bayar İş Bankası Genel Müdürü olur. Türkiye İş Bankası nizamnamesinin 2. maddesine göre; "İş Bankası bankacılık işlemlerinin yanı sıra tarım, sanayi, madencilik, bayındırlık işlemleri ve üretimi yapacak, bu işler için şirketler kuracak, yabancı şirketlerle ticari ortaklığa girecektir". Bu maddeye uygun olarak, taşkömürü havzasında Kozlu Kömür İşleri TAŞ ( Kömüriş), Maden Kömür İşleri TAŞ (Türkiş), gibi madencilik şirketleri kurulmuştur.

 

Cumhuriyet öncesinde teknik elemen yetersizliğinin yarattığı sorunlar dikkate alınarak; Türkiye Cumhuriyeti'nin kurduğu ilk yüksek okul olan "Yüksek Maadin ve Sanayi Mühendis Mektebi" mühendis ihtiyacını karşılamak amacıyla 1924 yılında, İktisat Vekaleti'ne bağlı olarak Zonguldak'ta açılmıştır. Bu okul, savaştan yeni çıkmış ve tamamen kendi öz gücüne dayanarak ülkeyi yeniden kurma amacındaki genç Türkiye Cumhuriyeti'nin umudu olmuştur.

 

Atatürk'ün Zonguldak'a Gelişi (26 Ağustos 1931)

 

Atatürk, Zonguldak maden ocaklarını görmek üzere, Ertuğrul Yatı ile Zonguldak'a hareket etmiştir. Yanında, o zamanki İş Bankası Genel Müdürü ve İzmir Mebusu Müdürü Celal Bayar, Afyon Milletvekili Ruşen Eşref, Gaziantep Milletvekili (Asaf Kılıç) Kılıçali, Aydın Milletvekili Reşit Galip, Sinop Milletvekili Recep Zühdü, Cumhurbaşkanlığı Genel Sekreteri Tevfik Bıyıklıoğlu, Özel Kalem Müdürü Hasan Rıza Soyak ve Başyaver Rusuhi vardır.

 

Ertuğrul Yatı, saat 12.30'da Zonguldak Limanı açıklarında demirlemiş, Zonguldak Valisi Arif Bey'in başkanlığında bir kurul Ertuğrul yatına geçerek Atatürk'ü karşılamış, Gazi ve arkadaşları, bugünkü Maden Mühendisleri Odasının Zonguldak Şubesi Lokali yanında bulunan iskeleden Zonguldak'a ayak basmışlardır. Maden Kömür İşleri TAŞ (Türkiş)' e ait 63 ocaklarındaki incelemelerinin ardından sıcak, duygulu ve coşkulu bir uğurlama töreni ile Ulu Önder, Ertuğrul Yatı'na geçmiş, aynı gün Ereğli ilçesine hareket etmiştir. Ereğli'de kendilerini karşılayanlarla bir süre görüştükten sonra, İstanbul'a dönmüştür.

 

r_4_t.png

 

Taşkömürü Havzasının Planlı Gelişimi

 

İş Bankası tarafından, Maden Kömür İşleri T.A.Ş. (Türkiş ) kuruluşu olarak 15.8.1934'de, 63 no.lu ocak baca ağzında temeli atılan, Üzülmez Kok Fabrikası' nın açılışı Başbakan İsmet İnönü ve İktisat Bakanı Celal Bayar tarafından 6 Ekim 1935 tarihinde yapılmıştır. Celal Bayar, kok fabrikasının açılışında yaptığı konuşmada; "İş Bankası havzaya ayak basmak suretiyle, milli tekniğin diğerlerine numune olacak derecede yüksek olmak liyakatini ve eserini göstermiştir. Ve İş Bankası'nın kömür istihsalindeki teknik muvaffakiyetidir ki bize istikbal için daha kuvvetli adımlar atmak ümit ve imkanını göstermiştir. Şimdi girdiğimiz kısım ve hedef kömür sanayii üzerinedir. Ve o kömür sanayii üzerinde atılan adımın ilk mümessili, ilk pişdarı (öncüsü) bu gördüğünüz fabrikadır" demiştir. Bayar'ın sözleri havzada atılacak yeni adımları belirterek, taşkömürünün ülke için önemini vurgulamaktadır.

 

23 Ekim 1935'te faaliyete geçen Etibank Yönetim Kurulunun; 21 Aralık 1935 tarih ve 5/ 1 sayılı kararı ile hükümetten ruhsatları devlete geçen 30 kömür ocağının Etibank' a devri istenmiş, böylece havzada 22 yıllık ETİBANK dönemi başlamıştır. Etibank'ın kurulması tamamlanırken, satın alınma çalışmaları başlatılmış ve 31 Mart 1937 tarih 3146 sayılı yasa ile havzada 40 yıldır faaliyette bulunan Ereğli Şirketi'nin sahip olduğu tüm mal varlıkları hükümete devredilmiştir. 15 Haziran 1937 tarih ve 3241 sayılı yasa ile de Ereğli Şirketinden satın alınan liman ve madenlerle, hükümetçe işletilmekte olan Kozlu ve Kilimli demiryolları Etibank' a devredilmiştir.

 

Ankara-Ereğli Demiryolu Hakkındaki 1314 sayılı Yasa 13 Aralık 1925 tarihinde çıkarılmış, Filyos - Ereğli ve Filyos - Irmak olmak üzere, iki kısımdan oluşan "Kömüre giden demiryolunun" Filyos - Irmak demiryolu hattı, 7 Şubat 1927 tarihinde ihale edilmiştir. Irmak - Çankırı demiryolu kısmı 23 Nisan 1931'de, Irmak - Filyos demiryolu hattı 14 Kasım 1935 tarihinde hizmete açılmıştır.

 

25 Mayıs 1933 tarih ve 2214 sayılı yasa ile de Filyos-Ereğli demiryolu kısmı ve Ereğli'ye bir liman yapımı kararlaştırılmıştır. Filyos - Çatalağzı demiryolunun ihalesi 8.8.1934'te yapılmış, 18.10.1936'da işletmeye açılmıştır. Çatalağzı-Zonguldak demiryolunun ihalesi 25.5.1935'te yapılmış, 12 Ağustos 1937'de tren Zonguldak istasyonuna törenle girmiştir.

 

Atatürk 1937'de TBMM'yi açış konuşmasında; "Türkiye' de devlet madenciliği, milli kalkınma hareketiyle yakından alakalı, mühim mevzulardan biridir... Elde bulunan madenlerin en mühimleri için, üç yıllık bir plan yapılmalıdır... Ereğli Şirketi'ni satın aldığımızı ve Ereğli Kömür Havzasında rasyonel bir istihsal (üretim) planının, günümüz meselesi olduğunu biliyorsunuz. Bunun ikmali çabuklaştırılarak, kömür istihsalatımız kısa bir zamanda en az bir misli arttırılmalıdır" diyerek yapılacak planlamaya ve üretimin arttırılmasına dikkat çekerken, demiryolu yapımı konusunda da "Zonguldak' a varmış olan hat dahi bu zengin kömür havzasını iç vatana bağlamıştır." bilgisini vermiştir. Atatürk' ün dile getirdiği bu strateji ile yabancılara tanınan ayrıcalıklar kaldırılmış, madenler millileştirilmiş ve tüm yeraltı zenginliklerimizin ulusal ekonomideki yerleri dikkate alınarak bilimsel bir şekilde ve sistematik olarak araştırma, inceleme ve işletilmelerine yönelik çalışmalara başlanmıştır.

 

Etibank Yönetim Kurulunun 4 Mart ve 28 Nisan 1937 tarih 31/ 4 ve 36/3 sayılı kararları ile Etibank Ereğli Kömür İşletmesi TAŞ ( EKİTAŞ ) kurularak faaliyete geçirilmiştir. 1937-1939 yılları arasında da özel kişilere ait bazı ocaklar satın alınarak EKİTAŞ'a katılmıştır. 22.6.1938 tarih ve 3473 sayılı "Mahrukat Kanunu" ile de ülkenin kömür ihtiyacının karşılanması Etibank'a bir görev olarak verilmiştir.

 

Zonguldak' ın Safranbolu kazasına bağlı, 26 köyü olan Aktaş nahiyesinin 13 haneli Karabük köyünde, 3 Nisan 1937' de Sümerbank kuruluşu olan, Demir Çelik Fabrikasının temeli atılmış, 9 Mart 1941' de Karabük Demir - Çelik Fabrikaları üretime başlamıştır.

 

Ereğli Kömür Havzasındaki Ocakların Devletçe İşletilmesi hakkındaki 30 Mayıs 1940 tarih, 3867 sayılı yasayla " devletleştirme" kararı alınmıştır. Yasanın 1. maddesine dayanılarak; 15 Ekim 1940 tarih ve 2 / 14547 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile özel ocakların tamamı sahiplerinden satın alınarak EKİTAŞ' a devredilmiştir. Etibank Yönetim Kurulunun 23 Ekim 1943 tarih ve 275/ 8 sayılı kararı ile EKİTAŞ, Mahdut Mesuliyetli Ereğli Kömürleri İşletmesi Müessesesi (EKİ) haline dönüştürülmüştür. 1940 yılında devletleştirilen Zonguldak Taşkömürü Havzası'nda yeraltı ve yerüstü tesislerinden birçoğu ömrünü yitirmiş ve üretim artışı için dar boğaz oluşturacak duruma gelmişlerdi. "Havza Büyük Amenajman Avan Projesi" ile "Mevcut tesislerden azami istifadeyi temin, diğer taraftan küçük ve eksik tesislerin yerine büyük kapasiteli - randımanlı tesisler vücuda getirmek, maliyeti düşürmek, Üretim emniyetini sağlamak ve üretimi iki katına çıkarmak" hedeflenmiştir. 1945 Kalkınma Planlarında. Demir-çelik ve enerji sektörünün, koklaşabilir kömür ihtiyacının karşılanmasına yönelik olarak kömür havzasının genişletilmesi ve üretimin arttırılması projelerine yer verilmiştir.

 

Çatalağzı Termik Santralı (ÇATES)'nın kurulmasında elektrik enerjisi üretmenin yanısıra, EKİ'nin piyasaya arz edilmeyen ticari değeri düşük ve başka yerlerde kullanılmayan mikst, şlam gibi yüksek küllü ara ürünlerin değerlendirilmesi planlanmıştır. Santralın inşaatına 10 Temmuz 1946 tarihinde başlanmıştır. ÇATES, 27 Kasım 1948 tarihinde 3 grup ve toplam 64.500 kw (kuruluş gücü) kapasiteyle işletmeye açılmıştır. Yakıt ihtiyacının tamamına yakını EKİ tarafından karşılanan ÇATES'de üretilen elektrik enerjisi, enerji nakil hatlarıyla iletilerek, İstanbul, Kocaeli ve Sakarya başta olmak üzere, ülkemizde endüstrileşme tohumlarının atıldığı ve bugün de ekonomimizin itici gücü olan Marmara Bölgesinin o zamanki ihtiyacı karşılanmıştır.

 

4 Aralık 1947'de Filyos Ateş Tuğla Fabrikasının temeli atılmış olup, 1949 yılında deneme üretimine başlanmış ve 1950 yılından itibaren Sümerbank Ateş Tuğlası Sanayii olarak işletmeye açılmıştır.

 

İkinci Dünya Savaşının sona ermesinin ardından Üretimi arttırmak için geniş kapsamlı yatırım projesi hazırlıklarına başlanmıştır. 1948'de uygulamasına başlanan "Amenajman Programı" ile yeraltı ve yerüstündeki tesislerin yenilenmesi ve faaliyetlerinin makinalaştırılması planlanmıştır. Bu proje ile 2,7 milyon ton/yıl satılabilir olan üretimin, 5.180.000 ton/yıl düzeyine (yaklaşık iki katına) çıkarılması hedeflenmiştir. Bu projeler, "Amerikan Marrshal Planı" çerçevesinde sağlanan dış parasal kaynak ile uygulamaya konulmuştur. Ulaştırma sorunlarının çözümü amacıyla, Zonguldak deresinin ıslahından sonra, kesintisiz şehir trafiğini ve kesintisiz kömür naklini sağlamak üzere şehrin iki yakasını birbirine bağlayan, İnönü köprüsü yapılmıştır.

 

Mahdut Mesuliyetli Ereğli Kömürleri İşletmesi Müessesesi (EKİ), 22 Mayıs 1957 tarih ve 6974 sayılı yasanın, 31 Mayıs 1957 tarihinde ilanından sonra kurulmuş olan Türkiye Kömür İşletmeleri Kurumu (TKİ)' nun, 2 Eylül 1957 tarih 1/5 sayılı kararı ile kurulan ve 7 Eylül 1957'de faaliyete geçen bir müessesesi olmuştur. TKİ, bütün gerekli yatırımları önemli ölçüde tamamlanmış ve bir kısmı da bitmek üzere olan büyük bir müesseseyi bünyesine almıştır. Bu yapısıyla EKİ, Türkiye'nin bundan sonra kurulacak olan diğer kömür işletmelerinin de kuruluşuna katkıda bulunacaktır.

 

1950'li yıllardan itibaren Türkiye'de karayolu ve baraj inşaatları ile sulama işlerine büyük hız verilmiştir. Bunun sonucu olarak da tarımda ve diğer endüstri kollarında hızlı bir gelişme sürecine girilmiş ve yassı çelik ürünlerine büyük ihtiyaç duyulmuştur. Bu gelişmelere bağlı olarak, ülkemizin ilk yassı çelik üretim tesislerinin hafriyat çalışmalarına 2 Haziran 1961'de başlanan Ereğli Demir ve Çelik Fabrikası (ERDEMİR) tesisleri, 42 ay süren inşaat ve montaj aşamalarından sonra, Eylül 1964'den itibaren deneme üretimine alınmıştır. İlk olarak Eylül 1964'de Kok Fabrikası, daha sonra da Şubat 1965'de Yüksek Fırın deneme üretimine geçmiştir. 22 Mart 1965 tarihinde çelikhane hizmete girmiş olup, 15 Mayıs 1965'te tesisler resmen hizmete açılmıştır.

 

Atatürk'ün 1937' de TBMM'ni açış konuşmasında belirttiği gibi, yabancılara tanınan ayrıcalıklar kaldırılmış, madenler millileştirilmiş ve tüm yeraltı zenginliklerimizin ulusal ekonomideki yerleri dikkate alınarak bilimsel bir şekilde ve sistematik olarak araştırma, inceleme ve işletilmelerine yönelik çalışmaların büyük bölümü "az zamanda" tamamlanmıştır.

 

Türkiye Cumhuriyeti'nin ilk ili, "sonsuzluğu mavi, umudu yeşil ve emeği siyah ile kurulmuş" Zonguldak; taşkömürü, demir-çelik, enerji sektörlerindeki tartışılmaz öncülüğü ve ateş tuğla, kağıt, çimento fabrikalarının yanı sıra, sosyal, kültürel tüm güzellikleriyle yurdumuzun örnek bir sanayi şehri olmuştur.

 

 

Yoruma sekme
Diğer sitelerde paylaş

Katılın Görüşlerinizi Paylaşın

Şu anda misafir olarak gönderiyorsunuz. Eğer ÜYE iseniz, ileti gönderebilmek için HEMEN GİRİŞ YAPIN.
Eğer üye değilseniz hemen KAYIT OLUN.
Not: İletiniz gönderilmeden önce bir Moderatör kontrolünden geçirilecektir.

Misafir
Maalesef göndermek istediğiniz içerik izin vermediğimiz terimler içeriyor. Aşağıda belirginleştirdiğimiz terimleri lütfen tekrar düzenleyerek gönderiniz.
Bu başlığa cevap yaz

×   Zengin metin olarak yapıştırıldı..   Onun yerine sade metin olarak yapıştır

  Only 75 emoji are allowed.

×   Your link has been automatically embedded.   Display as a link instead

×   Önceki içeriğiniz geri getirildi..   Editörü temizle

×   You cannot paste images directly. Upload or insert images from URL.

×
×
  • Yeni Oluştur...

Önemli Bilgiler

Bu siteyi kullanmaya başladığınız anda kuralları kabul ediyorsunuz Kullanım Koşulu.