Trabzon Hanları

[Φ _asi_]

Trabzon Hanları

Trabzon’un fethinden sonra Trabzon, Osmanlı İmparatorluğu’nun önemli bir ticaret merkezi olmuştur. İstanbul’dan Asya’ya kadar uzanan ticaret yolu Trabzon limanını ön plâna çıkarmış, bu nedenle Trabzon’da birçok han yapılmıştır. Ancak bunlardan günümüze gelebilenler ne yazık ki çok azdır.

 

 

Vakıf Han (Taşhan) (Merkez)

 

Trabzon Çarşı Camisi’nin arkasında, Çarşı Mahallesi’nde, Bedestenin kuzeybatısında bulunan bu han kitabesinden öğrenildiğine göre Hacı Yahya isimli bir kişi tarafından h.1196 (1781) yılında yaptırılmıştır. Bunu belirten kitabesinin mealen anlamı şöyledir:

 

“Sahib’ül Hayrat ve Hesenat

Kaymakam Nakibü’l eşraf es Seyyid El-Hac

Abdullah bin El-Hac Yahya Efendi

Sene 1196”

 

Eski Vakıf kayıtlarında Gön Hanı veya Atar Hanı isimleri ile tanınan bu yapı üzerinde S.Ballance araştırma yapmış ve planını yayınlamıştır. Vakıf Han Vakıf kayıtlarında Taşhan ismiyle geçmektedir.

 

Kesme taştan üç katlı avlulu bir han olup, giriş kapısı doğu yönündedir. Buradan küçük bir avluya geçilmektedir. Bu avlunun arkasında odalar sıralanmıştır. Birinci katta cephede dört dükkân, şadırvan ve mescit kısmı bulunmaktadır. Bu avlunun çevresindeki odalar birbirlerinden farklı büyüklüktedir. Kuzey yönünde orta kısma bir eyvan yerleştirilmiştir. İkinci katta ise revakların çevresinde odalar ve mescit bulunmaktadır. Bu mescidin güneydoğu köşesindeki minaresi ise yıkılmıştır.

 

 

Taşhan (Merkez)

 

Trabzon Çarşı Camisi’nin arkasında, Çarşı Mahallesi’nde, Trabzon Valisi İskender Paşa’nın h.938 (1531) yılında yaptırdığı bu han, yapı üslubu ve mimari malzemesi ile XVI. Yüzyıl Osmanlı hanlarının tipik bir örneğidir.

 

Taşhan değişik zamanlarda onarılmıştır. Kuzey cephesine de XIX. yüzyılın sonunda dükkânlar eklenmiştir. Alaturka kiremitle kaplı olan çatısı 1980 yılında beton olarak değiştirilmiştir.

 

Han kesme taştan iki katlı olarak yapılmıştır. Kuzey yönündeki giriş kapısı üzerinde bir kitabe olduğu buradaki bir boşluktan anlaşılmaktadır. Girişteki kontrol hücresinden sonra üzeri kemer ve tonozlarla örtülü bir koridora, oradan da kare bir avluya geçilmektedir. Bu avlunun etrafında revaklar ve on yedi hücre peş peşe sıralanmıştır. Burada revaklı bir galeri ile bunun arkasında sıralanmış yirmi dört hücre vardır. Hanın doğu tarafı ahır ve depo olarak kullanılmıştır. Odalar güney ve batı tarafında yer almaktadır. Hanın doğusu mazgal pencerelerle dışa açılmış, odalar ise yine mazgal pencerelerle avluya açılmıştır. Odalar tonoz örtülü olup, hepsinin ayrı ayrı birer ocağı vardır. Yalnızca girişin üzerindeki oda ve önündeki bütün kısım kubbe ile örtülmüştür. Bu kattaki odaların dışarıya ve avluya açılan pencereleri bulunmaktadır.

 

 

Alaca Han (Merkez)

 

Trabzon il merkezi Bakırcılar Semti, Bakırcılar Caddesi’ndeki Alaca Han’ın kitabesi olmadığından yapım tarihi bilinmemektedir. Bununla beraber, yapı üslubu ve mimari elemanlarından XVIII. yüzyıla ait olduğu sanılmaktadır.

 

Alaca Han güzel bir taş işçiliği gösteren kesme taştan dikdörtgen planlı olarak yapılmıştır. Hanın üst örtü sistemi takviye kemerli, beşik ve manastır tonozludur. Bunun da üzeri çatı ile örtülmüştür. Batı, doğu ve kuzey kapılarından içerisine girilen hanın bugün yalnızca batı kapısı kullanılmaktadır. Hanın cephe dışında kalan çevresi binalarla kapatılmış bu yüzden de diğer kapıları kullanılamaz duruma gelmiştir. Bugün batı taraftaki ana girişinden bir avluya girilmektedir. Bu avlunun çevresine odalar sıralanmıştır. Doğudan taş bir merdivenle çıkılan birinci katta yine yuvarlak ve yayvan kemerli revakların bulunduğu koridorlar ve arkalarında odalar yer almıştır. İkinci kata batıdan taş bir merdivenle çıkılmakta, revaklı koridorların arkasında 16 hücre peş peşe sıralanmıştır.

 

Bugün özel şahısların mülkiyetinde bulunan han, uzun süre boş kalmıştır. Han günümüze değişikliğe uğrayarak geldiğinden, orijinal durumu kesinlik kazanamamıştır.

 

 

Anadolu Han (Merkez)

 

Trabzon Belediyesi’nin karşısında yer alan Anadolu Han’ı Baltazâdeler isimli bir ailenin mülkiyetindedir.

 

XIX. yüzyılda yapılmış olup, günümüzde buraya bir otel inşa edilmiştir. Eski belgelerden iki katlı, avlulu, kuzey ve güney girişleri olan bir yapı olduğu öğrenilmiştir.

 

 

Sulu Han (Merkez)

 

Trabzon il merkezi, Meydan Semtinde, Meydan Hamamı’nın karşısında yer alan Sulu Han, XIX. yüzyılda yapılmış, çeşitli onarımlarla özelliğini büyük ölçüde yitirmiştir. Kitabesi bulunmadığından kimin tarafından yaptırıldığı bilinmemektedir.

 

Kesme taştan iki katlı, L plan tipinde bir yapı olup, kuzey ve güney yönündeki girişleri kapatılarak işyerine dönüştürülmüştür. Birinci katta, öndeki dört köşe taş sütunlar yapıya diğer hanlardan farklı bir özellik vermiştir. Ancak sütunlar ve bunları birbirine bağlayan kemerlerin meydana getirdiği mekânlar günümüzde ticari odalar olarak kullanılmaktadır.

 

İkinci kata batı ve güneyden merdivenlerle çıkılmakta, revaklı koridorlar ise güneyden batıya doğru han L şeklinde kuşatmaktadır.