Kütahya Çinileri

[Φ _asi_]

KÜTAHYA ÇİNİLERİ

 

Çini ve seramik denilince ilk akla gelen kentlerden birisi Kütahya’dır. Kütahya’nın sembolü haline gelen çinicilik, kökü Frigler’e kadar uzanan seramik sanatı ile birlikte gelişmesini sürdürmüştür. Asıl Selçuklu devrinden Germiyanoğulları devrine geçiş tarihinden itibaren başlamıştır. Kütahya ve çevresindeki topraklarda çini ve seramik yapımında kullanılan hammaddenin bolluğu, kentin adının çiniyle birlikte anılmasına neden olmaktadır.

 

 

Çiniden başka seramikten yapılma kâse, fincan, tabak, gülabdan, askı topu, testi, limon sıkacağı, şişe, ibrik, şekerlik, matara, vazo ve biblolar da Kütahya’da tarih boyunca yaratılan eserlerdir. 14. yüzyılın sonlarına doğru kırmızı hamurlu malzeme ile ortaya çıkan, motif ve renk açısından da İznik çinilerine benzerliğiyle dikkat çeken ilk Kütahya çinilerinin karakteristik özelliği kobalt mavisi, manganez moru, firuze ve siyah renklerin kullanılmış olmasıdır. İznik çinilerine göre daha koyu tonda renklerin kullanıldığı bu eserler, Selçuklu çinilerine yakındır.

 

 

Kütahya çinilerinde mavi ve beyaz renklere çokça rastlanması 15. yüzyıl ortalarına rastlar. 17.yüzyılda İznik çiniciliğinin bitmesi ile bu sanat Kütahya’da daha çok görülmeye başlanmıştır. Bu yüzyılda Kütahya çiniciliği hakkında kendisi de Kütahyalı olan Evliya Çelebi şöyle demiştir: “ Kase ve fincanı ve günagün (türlü türlü) maşraba ve güzeleri (çömlekleri) ve çanak ve tabakları bir diyara mahsus değildir (benzeri görülmemiştir).” Evliya Çelebi 1671 yılında Kütahya’da 34 adet çini atölyesi olduğunu belirtmiştir.

 

 

18. yüzyılın ikinci yarısında doğru renk, motif ve şekil bakımından Kütahya çinilerinin kalitesinde bir bozulma başlamış, bu kötü gidiş İkinci Dünya Savaşı sırasında çinilere duyulan ihtiyaca kadar devam etmiştir. Savaş sırasında ise Kütahya çiniciliği tekrar canlanmış ve bugüne kadar gelişimini sürdürmüştür.

 

 

Kütahya Çinilerinin Özellikleri

 

Kütahya çinisinde kullanılan malzemeler, Kütahya ile komşu illerden sağlanmaktadır.

Bu hammaddeler plastik ve plastik olmayanlar diye iki ayrılmaktadır:

1- Plastik Hammaddeler

- Kırklar toprağı

- Gri Bilecik kili

- Maya

- Çamaşır kili

2- Plastik Olmayan Hammaddeler

- Çakmak taşı

- Beyaz Bilecik kili

- Tebeşir

Bahsi geçen bu malzemelerin karıştırılması ile çark, döküm ve pres diye

isimlendirilen üç tür karışı hazırlanır. Çark harmanında ile düz duvar tabağı, vazo,

saksı ve şekerlik; döküm harmanında biblo, bardak, tabak ve küllük; pres

harmanında ise düz ya da desenli, duvar plakaları yapılır.

Çini yapımında kullanılan boyalar yerli ve yabancı kaynaklardan sağlanmaktadır.

Yerli boyalar genellikle oksitlerden yapılan açık yeşil, turkuvaz, kırmızı ve siyah;

yabancı boyalar ise sarı, koyu yeşil ve laciverttir.

 

 

 

 

 

 

 

 

Mimari Eserlerde Kütahya Çinileri

 

Çiniciliğin günümüzdeki merkezi olan Kütahya’da üretilen çiniler tarihte olduğu kadar günümüzde de mimari yapılara güzellik katmaktadır. Dış veya iç kaplamasında Kütahya Çinileri kullanılan yapılar, Mukaddes GÜNDÜZ*’ün araştırmalarıyla aşağıda sıralanmıştır.

 

 

 

İSTANBUL: Rüstem Paşa Cami, Sultan Ahmet Cami, Üsküdar Çinili Cami, III. Ahmet’in kızı Fatma Sultan Sarayı, Yeni Valide Cami, Tophane Kirkor Lusavoriç Kilisesi,Hubyer Mescidi, Sultan V. Mehmet Reşat Türbesi, Üsküdar Mecit Efendi Kasrı, Büyük Postane Binası, Seyri-seyayin Binası, Beylerbeyi Cami, Mirzade Cami, Kandilli Cami, Azapkapı Cami, Hekimoğlu Ali Paşa Cami, Topkapı – Harem bölümü, III. Murad dairesi, Altınyol ve Sünnet odası, Ayasofya I. Mahmut Kütüphanesi, Şirketi Hayriye Binaları, Kadıköy-Bostancı-Beşiktaş-Haydarpaşa-Büyükada iskeleleri, Çapa öğretmen okulu, Harbiye Çinili Hamam.

 

ANKARA : Hacı Bayram Cami,Kocatepe Cami, Bahçelievler Cami, İç Cebeci Cami, Maltepe Cami, Surp Astvazasin Kilisesi .

 

 

İZMİR : Milli Kütüphane, Yalı (Konak) Cami.

 

BURSA : Osmanlı Bankası, Ulu Cami Çeşmesi.

 

ANTALYA : Müsellim Cami, Tekkeli Ahmet Paşa Cami.

 

KONYA : Anber Reis Cami, Nakiboğlu Cami, Mevlana Türbesinde Kubbe-i Harda, Sanayi Mektebi.

 

KAYSERİ : Ulu Cami, Küllük Cami, Mucur Surp Astvazazin Kilisesi, Surp Karabet Manasırları, Efkere Manastırı (Çinileri Kayseri Müzesinde).

 

TRABZON : Nemlizade Konağı.

 

ÇORUM (İskilip): Ulu Cami

 

ADANA : Ramazanoğlu Türbesi.

 

ISPARTA : Abdi Paşa Cami.

SİVAS : Surp Nişan Kilisesi

BİLECİK (Söğüt) : Hamidiye Cami, Sait Bey Ceşmesi.

GEBZE : Çoban Mustafa Paşa Türbesi

Yurt dışında da Kütahya Çinileriyle süslenmiş yapılar vardır.

 

 

KUDÜS : Kubbetül Sahratül Meşerrefetebetül ve Müşerrefe Cami, St. James Katedrali, St. Minas Kilisesi, St. Minas Kilisesi, St Mark Kilisesi, ST. Thedore Kilisesi, Göğe Yükseliş Kilisesi, Kutsal Melek Kilisesi.

 

CİDDE : Zeki Yamani Sarayı

 

KAHİRE : Ermeni Kilisesi, Mehmet Ali Paşa Sarayı

 

IRAK : Bekme Cami

 

VENEDİK : St.Lazzoro Manastırı.

 

ALMANYA : Türk İslam Cemiyeti İserloh Cami

 

HOLLANDA : Maas Sluis Yeni Cami

 

YUNANİSTAN : Gümülcüne Cami

 

JAPONYA : Ertuğrul Şehitleri Abidesi

 

ENDONEZYA: Aceh Eyaleti İhlas Cami