Bursa Hamamları

[Φ _asi_]

BURSA HAMAMLARI

 

İBRAHİM PAŞA HAMAMI (Mahkeme Hamamı) (Osmangazi)

 

Bursa Başak Caddesi üzerinde, İbrahim Paşa Camisi’nin de yanında yer alan bu hamam vakfiyesinden öğrenildiğine göre; Çandarlı İbrahim Paşa’nın oğlu İbrahim Paşa tarafından 1421 tarihinde yaptırılmıştır. İbrahim Paşa İznik’teki imaretine bu hamamı ile birlikte yedi köyü de vakfetmiştir.

 

Hamam Osmanlı mimarisindeki çifte hamam grubundan olup, kubbeli mekanlarının yanı sıra iç içe eyvanlar da uygulanmıştır. Hamamın ılıklık bölümü olmayıp, doğrudan doğruya sıcaklığa geçilmektedir.

 

Hamam taş ve tuğladan yapılmıştır. Hamamın erkekler kısmına sivri kemer içerisine yerleştirilmiş stalaktitli bir nişten girilmektedir. Soyunmalık 11.00x11.00 m. ölçüsünde kare planlıdır. Üzeri yarım kubbelerin desteklediği bir kubbe ile örtülmüştür. Sıcaklık bölümü de sekiz köşeli bir kaide üzerindedir. İçerisinde renkli mermerlerden yapılmış göbek taşı ile fıskiyeli bir havuzu bulunmaktadır. Buradaki dilimli kemerli iki eyvandan kubbeli üç halvete geçilmektedir.

 

Hamamın kadınlar bölümü de erkekler kısmına benzer bir plan göstermektedir. Ancak buradaki eyvanlar diğerinden farklı yerlere yerleştirilmiş olup, üzerleri tonozla örtülmüştür.

 

Vakıf kayıtlarından öğrenildiğine göre bu hamam 1490, 1593 yıllarında onarılmıştır.

 

 

HACI HAMZA HAMAMI (II.Murat Hamamı-Belediye Hamamı) (İznik)

 

Mahmut Çelebi Camisi'nin kuzeydoğusunda Maltepe Sokak ile Belediye Sokağın kesiştiği köşede yer alan bu hamamın kitabesi olmadığından ne zaman ve kimin tarafından yaptırıldığı kesinlik kazanamamıştır. Hamamın plan şekli, duvar yapım tekniği ve erkekler kısmının giriş eyvanının Yeşil Cami’ye, soğukluk kubbe kasnağının Bursa’daki Eski kaplıcaya benzerliğinden ötürü XIV.yüzyılın sonu ile XV.yüzyılın başlarında yapıldığı sanılmaktadır.

 

Osmanlı mimarisi hamam tipleri arasında çifte hamam olarak nitelenen gruptandır. Günümüzde erkekler bölümü hamam olarak işlevini sürdürmekte, kadınlar bölümü ise kubbe çatlaklarından ötürü kullanılmamaktadır. Hamamın erkekler kısmına güney yönündeki beş basamaklı bir merdivenle inilip, sivri bir kemerli kapıdan geçildikten sonra girilmektedir. Bu kapının doğusunda bulunan pencereler kapatılmış ve nişe dönüştürülmüştür. Buradan girilen soğukluk doğu duvarının doğrultusunda olup, üzeri tromplu kubbelerle örtülmüştür. Bu bölümün içerisinde de örülerek kapatılmış pencereler, kuzeyinde dikdörtgen bir niş, kuzey duvarında da yine iki niş bulunmaktadır. Bu bölümün etrafı oturma sekileri ile çevrelenmiştir. Soğukluğun batı duvarındaki bir kapıdan ılıklığa geçilmektedir. Ilıklık kuzeyde sivri, güneyde çapraz tonozlu bölümlerden oluşmakta olup, aynı zamanda güneyde iki hela bulunmaktadır. Sıcaklık bölümünün ortasında sekizgen mermer bir göbek taşı, bunun çevresinde de beşik tonozlu, dört eyvanlı, kare planlı halvet vardır. Halvetlerin üzeri kubbe ile örtülüdür. Bu bölümün bütün kubbeleri onarımlar sırasında betonla sıvanmış ve özelliğini yitirmiştir. Hamamın batısında külhan ve su depoları tüm cepheyi boydan boya kaplamaktadır.

Hamamın kadınlar kısmı erkekler bölümünün kuzeyinde yer almaktadır. Bu bölümün soğukluk kısmına da doğudaki beş basamakla inilen bir kapıdan girilmektedir. Buradaki sivri kemerli giriş kapısı erkekler bölümüne göre daha sadedir. Soğukluk 9.30x9.30 m. ölçüsünde kare planlıdır. Bunun üzeri de tromplu sekizgen kasnaklı bir kubbe ile örtülü olup, üzeri kiremit kaplıdır. Soğukluğun batısındaki bir kapıdan dikdörtgen planlı ılıklığa geçilmektedir. Ilıklığın kuzeyinde bir eyvan, güneyinde de kubbe ile örtülü, bir başka bölüm daha bulunmaktadır. Ilıklığın güneyindeki bir kapıdan helalara geçilmektedir. Diğer bir kapıdan da üzeri stalaktitli bir kubbenin örttüğü kare planlı sıcaklık ve halvete girilmektedir.

 

Hamamın duvarları kaba moloz taştan yapılmıştır. Bunun üzerinde bir taş sırasını iki sıra tuğla izlemektedir. Bu duvar örgüsünün aralarına da yer yer dikey tuğlalar yerleştirilmiştir. Köşelerde mermer blok taşlar kullanılmıştır. Bu taşların bazıları antik döneme tarihlendirilmektedir. Ayrıca pencere kemerlerinde üç sıra tuğla ve bir sıra da kesme taş kullanılmıştır.

 

 

ORHAN GAZİ HAMAMI (İznik)

 

İznik Yenişehir Kapısı dışında Orhan Gazi Camisi’nin güneydoğusunda yer alan yapı kalıntısını K.Otto-Dorn imaret, Ekrem Hakkı Ayverdi Orhan Gazi Hamamı olarak nitelendirmiştir. Bu araştırmalar belirli bir tarih ortaya koyamamakla beraber Orhan Gazi dönemi eserleri arasında değerlendirilmiştir. Hamam olarak nitelenen bu kalıntıda Prof.Dr Oktay Aslanapa 1964 yılında bir kazı çalışması yapmış ve hamam olarak değerlendirmiştir.

 

Günümüze yalnızca kalıntıları gelebilen bu yapı, moloz taş, kaba yontma taş ve tuğladan düzensiz bir teknikte yapılmıştır. Büyük olasılıkla da Orhan Gazi’nin İznik’i kuşattığı sırada yapıldığı sanılmaktadır. Son araştırmalara göre hamam, merkezi kubbeli, dört eyvanlı ve köşe mekanları da kubbeli bir plan şeması göstermektedir. Buradaki tonozlu eyvanların bir tanesinin ılıklık olduğu sanılmaktadır.

 

 

ARMUTLU HAMAMI (Osmangazi)

 

Bursa Çekirge Caddesinin altında yer alan Armutlu Hamamı Eski Kaplıca ismi ile de tanınmıştır.

 

Bursa’nın en büyük hamamlarından biri olup Sultan I.Murad döneminde 1394 yılında yapılmış, Sultan Yıldırım Bayezid döneminde de hamama bir soğukluk eklenmiştir.

Hamamın giriş kapısı üzerine mermerden onarım kitabesi yerleştirilmiştir:

 

Kaplucenin binası ve cümle yer yapıldı

Sn gülab tyneti oldu miskile tağmir

 

Feyyaz zulmenend-in feyz-i iyanet erdir

İt’mame dendi tarih kapluca oldu tamir 917 h.(1511)

 

Hamam taş ve tuğla dizilerinden yapılmış olup yer yen Bizans devşirme parçalarından da yararlanılmıştır. Soyunmalık bölümünün ortasına büyük bir şadırvan yerleştirilmiş olup üzeri iki kubbe ve iki yarım kubbe ile örtülmüştür.Buradan geçilen sıcaklık yine kubbelidir ve sekiz sütuna oturan yuvarlak kemerlerin taşıdığı kubbeli bir mekana geçilmektedir. Sıcaklık 7.00 m. çapında havuz çevresinde çokgen bir plan geliştirilmiş,çevresine de tonozlu nişler yerleştirilmiştir. Bu bölüme aslan ağzı başlıklardan sıcak sular akmaktadır.Bu bölüme1675 tarihli Farsça bir kitabe yerleştiriliş kitabe günümüze kadar gelebilmiştir:

“Hamamın tarihini cevat dinle Ya Rab daima su ve kuvvet ver”

 

Hamamın üst örtüsü ilk yapılışında kurşun kaplı iken 1612 yılında bunlar sökülmüş yerini kiremit örtü almıştır. XIX.yüzyıldan sonra hamamın çevresine yapılan eklerle dış görünüşü orijinal şeklinden uzaklaşmış ve etrafındaki yapıların arasında kaybolmuştur.

 

 

AT PAZARI HAMAMI (Dayıoğlu) Hamamı (Osmangazi)

 

Bursa , Ahmet Dai Mahallesinde, Cumhuriyet Caddesi ile Ahmed Dai Sokağının kesiştiği yerde bulunan At Pazarı Hamamının kimin tarafından yaptırıldığı kesinlik kazanamamakla beraber vakfiyesinden 1604 yılında yaptırıldığı ve Emir Sultan’a vakfedildiği öğrenilmiştir. Hamam 1664 ve 1758 yıllarında onarım görmüş ve orijinalliğinden kısmen de olsa uzaklaşmıştır.

 

Hamam soyunmalık, ılıklık ve sıcaklık bölümlerinden oluşmaktadır. Ortasında asıl yıkanma yeri ve buradan geçilen sıcaklık yer almaktadır. Aynı zamanda ılıklığa üzeri tonoz örtülü helalar eklenmiştir. Hamamın tümü kubbelerle örtülüdür. Soğukluk kare planlı olup üzeri pandantiflerin taşıdığı sekiz köşeli bir kasnağın taşıdığı kubbe ile örtülüdür. Soğukluktan kubbeli ve tek eyvanlı sıcaklığa oradan da halvet odalarına geçilmektedir.

 

 

BAŞÇI İBRAHİM HAMAMI (Osmangazi)

 

Bursa, Maksem semti yakınında, Başcı İbrahim Camisi’nin yanındadır. XV.yüzyılda Başcı İbrahim Bey tarafından tek hamam olarak yaptırılmıştır.

 

Osmanlı hamam tipleri arasında tek hamam gurubundan olup soğukluk kare planıdır, üzeri sekizgen bir kasnağın taşıdığı bir kubbe ile örtülüdür.Soğukluk kısmı sıcaklık bölümünden daha büyük ölçüdedir. Buradan dikdörtgen planlı sıcaklığa ve iki kubbeli halvete geçilmektedir. Ilıklığın her iki yanına üzerleri kubbeli helalar yerleştirilmiştir. Sıcaklık 6.55 X 10.60 m. ölçüsünde olup bununda üzeri pandantifli kubbe ile örtülmüştür. Sıcaklıktan sonra iki halvet hücresi bulunmaktadır.

 

Hamam tuğla ve moloz taş duvarlıdır.Bunların arlarına yer yer tuğla hatıllar yerleştirilmiştir. Bu örgü sistemi yerden 2.00 m. yüksekliğe kadar olup üzeri tamamen tuğla örgülüdür.

Hamam uzun süre kendi haline terkedilmiş,bir ara dokuma atölyesi olarak kullanılmıştır.

 

 

GIRÇIK (Cıkcık) HAMAMI (Osmangazi)

 

Bursa, Çekirge semtinde, Hüdavendiğar Camisi’nin doğusundadır. Hamamın kitabesi bulunmadığından ne zaman ve kimin tarafından yaptırıldığı bilinmemektedir. Büyük olasılıkla Hüdavendiğar Camisi ile birlikte yaptırılmış olup XIV yüzyıla ait bir hamamdır.

Hamamın önündeki giriş bölümü yıkılmış, günümüze sıcaklık ile helalar ve güneydeki iki küçük bölüm gelebilmiştir. Hamam 6.60 X 6.60 m. ölçüsünde olup üzeri oldukça büyük tek bir kubbe ile örtülmüştür. Pandantiflerin taşıdığı, dıştan kiremit kaplı kubbe onikigen kasnağa oturmaktadır. Kubbe eteğinde biri ince diğeri daha kalın iki şerit halinde frizler bulunmaktadır.

 

Hamamın güneyindeki tonoz örtülü iki hücre bulunmaktadır. Bunlardan kapıya daha yakın olanı 1.35X 12.00 m. ölçüsünde olup içerisindeki devamlı akan sıcak su ile halk ücretsiz yıkanabilmektedir.

 

 

ÇAKIR AĞA HAMAMI (Osmangazi)

 

Bursa, Tophaneye çıkan yolun solunda, Timurtaş Paşa Türbesi yakınında, kalenin de eteğinde bulunan Çakır ağa hamamını Sultan II. Murad döneminde Sekban Başa ve aynı zamanda Çakırcı başı görevlerini yapmış olan Çakır Ağa yaptırmıştır.

 

XV.yüzyılın ilk yarısına tarihlenen hamam çifte hamamlar plan düzenindedir.Oldukça geniş olan kadınlar ve erkekler kısmının sıcaklığının sonunda iki halvet hücresi eklenmiştir. Soyunmalık bölümleri kare planlar halinde olup, üzerleri kubbelerle örtülüdür. Kubbelerin oturduğu kasnakların üzerine ikinci bir kasnak oturtulmuş ve böylece oldukça yüksek bir kasnak elde edilmiştir. Sıcaklığın ortasında oldukça geniş bir göbek taşı bulunmaktadır. Hamamın erkekler kısmı kadınlar kısmına göre çok daha geniştir. Ayrıca hamam gelir sağlamak amacıyla kuzey v batısına dükkanlar eklenmiştir.

 

Hamamın yapı malzemesi taş ve tuğladandır. Çakır Ağa hamamı1962 yılında orijinal durumuna uygun biçimde onarılmıştır.Günümüzde hamam işlevini sürdürmektedir.

 

 

ÇEKİRGE HAMAMI (Osmangazi)

 

Bursa Çekirge Semtinde I.Murad Caddesi’nin yol seviyesinin altında kalan Çekirge Hamamı XIV.yüzyılda yapılmıştır.

 

Bursalı kadınlarca şifalı ve kutsal bilinen bu hamam başlangıçta halka açık, ücretsiz olarak yapılmıştır. Yolun birkaç basamak altında girişi bulunan hamamın kapısı üzerinde tuğla ile deniz dalgalarına benzeyen bir motif işlenmiştir. Girişten sonra oldukça uzun bir koridordan soğukluk bölümüne ulaşılmaktadır. Soğukluk, trompların yardımı ile tek bir kubbe ile örtülmüştür. Soğukluktan dikdörtgen planlı bir başka koridorda sıcaklık ve helalar bulunmaktadır. Sıcaklığın üzeri de kasnaklı bir kubbe ile örtülmüştür.

 

Çekirge Hamamı kesme taş ve tuğladan yapılmış olup, örgü sıraları arasına iki sıra, bazen de üç sıra tuğlalar yerleştirilmiştir. Bunun yanı sıra taşların arasında dikey olarak tek tuğlalar da görülmektedir. Hamamın yan duvarları diğerlerinden farklı olup, kesme taş yerine kaba ve oldukça iri taşlardan yapılmıştır.

 

Günümüzde hamamın kubbeleri beton ile kaplanmıştır.

 

 

DAVUT PAŞA HAMAMI (Osmangazi)

 

Bit Pazarının bulunduğu yerde olan Davut Paşa Hamamını 1485 yılında Sultan II.Beyazıt’ın sadrazamı Davut Paşa yaptırmıştır.

 

Osmanlı hamam mimarisi içerisinde tek hamam plan düzeninde olup, soğukluk bölümü sekizgen planlı ve üzeri kubbelidir. Beden duvarlarından kubbeye geçiş baklavalı bir kuşakla sağlanmış, dıştan da iki katlı bir kasnak üzerinde kubbe oturtulmuştur.

 

Hamamın ılıklık kısmına bir merdivenle çıkılmaktadır. Ortasında iki duvar üzerine oturtulmuş kubbeli bir bölüm ve bununla bağlantılı, üzeri kubbeli üç ayrı bölüm daha bulunmaktadır. Bu bölümler aynı zamanda hela görevini de yapmaktadır. Ilıklık bölümünün ortasındaki bir geçitten sekizgen plan düzenindeki sıcaklığa geçilmektedir. Sıcaklık iki eyvan ve beş küçük hücre ile dört ayrı halvetten oluşmaktadır.

 

Osmanlı kaynaklarından öğrenildiğine göre bu hamam, 1544, 1570, 1571, 1785 ve 1903 yıllarında onarılmıştır. Bu onarımlar sonunda da özelliğini büyük ölçüde yitirmiştir.

 

 

DEMİRTAŞ (Timurtaş) HAMAMI (Osmangazi)

 

Bursa Gazcılar Mevkiinde yer alan bu hamam, Yıldırım Beyazıt döneminde Demirtaş Paşa’nın oğlu Oruç Bey tarafından yaptırılmıştır. XIV.yüzyıla ait tek hamamlar grubundandır.

 

Osmanlı kaynakları bu hamamın XVI.yüzyılın ilk yarısında harap olduğunu, Rüstem Paşa’nın hamam taşlarını satın alarak yeni kaplıcanın yapımında kullandığını belirtmektedir. Sonraki yıllarda Molla Çelebi bu hamamı satın almış ve 1567 yılından önce de onarmıştır. XX.yüzyılın ikinci yarısında bu hamam Vakıflar Genel Müdürlüğü ve Bursa Eski Eserleri sevenler Derneği tarafından onarılmıştır.

 

Kuzey yönündeki giriş kapısı üzerinde yedi sıra stalaktitli bir kapısı bulunmaktadır. Soğukluk 15.75x17.85 m. ölçüsünde olup, üzeri kubbe ile örtülüdür. Kubbeye geçiş Türk üçgenleri ile sağlanmıştır. Soğukluğun doğusundaki bir kapıdan girilen ılıklığın üzeri tonoz ve kubbe ile örtülüdür. Buna bağlı olarak halvet ve helalar da ayrı bir kubbe ile örtülmüştür. Buradaki kemerli bir geçitten içerisinde göbek taşının da bulunduğu sıcaklığa geçilmektedir. Sıcaklıkta iki büyük halvet vardır ve bunun üzeri de kubbe ile örtülüdür.

 

Hamamın külhan kısmı doğusunda yer almaktadır. Yapı malzemesini bir sıra tuğla ve bir sıra moloz taş oluşturmaktadır.

 

 

EMİR SULTAN HAMAMI (Yıldırım)

 

Bursa Emir Sultan semtinde, Emir Sultan Camisi’nin güneyinde bulunan bu hamamı Yıldırım Beyazıt’ın kızı, Emir Sultan’ın eşi Hundi Sultan 1426’da yaptırmıştır.

 

Hamam 12.35x34.75 m. ölçüsünde dikdörtgen planlı olup, soğukluğu kare planlıdır. İlk yapılışında üzeri kubbeli olan bu bölüm, sonradan düz çatılı bir konuma getirilmiştir. Soğukluktan kare planlı üzeri kubbeli bir bölümden ılıklığa geçilmektedir. Ilıklığın çevresinde iki halvet hücresi ve hela bulunmaktadır. Buradan da üç eyvanlı ve iki halvetli sıcaklık bölümüne geçilmektedir. Göbek taşının bulunduğu sıcaklığın üzeri de kıvrımlı bir kuşağın bulunduğu bir kasnak ve kubbe ile örtülmüştür.

 

Emir Sultan Hamamı 1622, 1670 ve 1712 yıllarında onarılmıştır.

 

 

İBRAHİM PAŞA HAMAMI (Eski Hamam) (Osmangazi)

 

Bursa Kale içerisinde, Devlet Hastanesi yanında yer alan bu hamamı, Sadrazam Çandarlı Halil Paşa’nın oğlu Sadrazam İbrahim Paşa eşi Hatice Hatun için XV.yüzyılın ikinci yarısında yaptırmıştır.

 

Osmanlı mimarisinde tek hamamlar grubu içerisinde yer alan bu hamam, bir sıra kesme taş ve üç sıra tuğladan yapılmıştır. Hamamın girişi oldukça yüksek olup, iç içe iki kemer halindedir. Soğukluk bölümünün iki duvarı ile kubbesi yıkılmıştır. Bugün ılıklığa köşeye yakın bir kapıdan girilmektedir. Ilıklığın üzeri bir tam ve iki yarım kubbeden meydana gelmiştir. Üzerini örten kubbede dört sıra halinde stalaktitler bulunmaktadır. Buradaki sivri kemerlerin arasında kalem işlerinin bulunduğu izlerden anlaşılmaktadır.

 

Hamamın sonundaki halvet kısmı iki bölümlü olup, bunlara çapraz iki kapıdan girilmektedir. Halvetlerin üzeri küçük birer kubbe ile örtülüdür. Kubbelerde aydınlık fenerleri bulunmaktadır.

 

 

ESKİ YENİ HAMAM (Ördekli Hamam) (Osmangazi)

 

Bursa Abdal Mehmet Mahallesi, Güzel Kız Sokağı’nda bulunan bu hamamın yapımına Yıldırım Beyazıt döneminde başlanmış, ancak Timur’un istilası sırasında yarım kalmıştır. Sonradan Çelebi Sultan Mehmet döneminde tamamlanmıştır.

 

Osmanlı mimarisinde çifte hamamlar grubu içerisinde bulunan hamam, tuğla ve taştan yapılmıştır. Duvarlarında üç sıra tuğla ve bir sıra da kesme taş kullanılmıştır.

 

Hamamın kadınlar bölümünün soyunmalığı 10.50 m. çapında sekizgen bir kasnağa oturan, 7 m. çapında tek bir kubbe ile örtülüdür. Soyunmalıktan sıcaklık bölümüne geçilmekte olup, sıcaklık dikdörtgen planlıdır. Buradan da iki yanında birer eyvan bulunan dar bir kapı ile halvetlere geçilmektedir. Halvetlerin üzeri kubbe ile örtülüdür.

 

Erkekler bölümü de kadınlar bölümü ile aynı plan düzenindedir. Hamam günümüzde harap durumdadır.

 

 

EYNE HAMAMI (Osmangazi)

 

Eyne Bey Medresesi’nin bitişiğinde yer alan bu hamamı Eyne Bey subaşılığı sırasında, 1674 yılında medrese ile birlikte yaptırmıştır.

 

Osmanlı mimarisindeki tek hamamlar plan düzeninde olup, küçük ölçüdedir. Cephesi ahşapla kaplı soyunmalık bölümünden ılıklığa geçilmektedir. Ilıklığın üzeri altı köşeli bir kasnağa oturan bir kubbe ile örtülüdür. Sıcaklık da Türk üçgenleri üzerine oturtulmuş kubbe ile örtülü olup, dıştan kasnaklıdır.

 

Hamam günümüzde işlevini sürdürmektedir.

 

 

HANZADE HAMAMI (Hançerli Hamam) (Osmangazi)

 

Bursa Pir Emir Mahallesi’nde bulunan bu hamamı Sultan II.Beyazıt’ın oğlu Şehzade Mahmut’un kızı Hançerli Fatma Sultan 1524 yılında yaptırmıştır.

 

Günümüze harap ve kısmen yıkılmış olarak gelebilen bu hamamın duvar izlerine dayanılarak planı çıkarılmıştır. Buna göre; 9.12x13.90 m. ölçüsündeki bir soyunmalıktan ılıklığa geçilmektedir. Ilıklık 2.25x2.25 m. ölçüsünde kare planlı olup, üzeri pandantifli bir kubbe ile örtülüdür. Bu bölümde hücreler ve helaların bulunduğu anlaşılmaktadır. Üzeri pandantifli bir kubbe ile örtülmüştür. Kubbe üzerinde de on iki adet aydınlık delikleri bulunmaktadır. Sıcaklık 5.60x6.70 m. ölçüsünde olup bunun da üzeri pandantifli dıştan sekizgen kasnaklı kubbe ile örtülüdür. Bu kubbenin ortasında altıgen aydınlık pencereleri yer almıştır. Kubbe eteğindeki stalaktitli kuşağın orijinal izleri görülmekle beraber büyük bir bölümü dökülmüştür.

 

Hamamın güney duvarı boyunca kemerli nişler sıralanmıştır. Sıcaklığın kuzeybatı yönünde de 2.15x2.20 m. ölçüsünde hücreler bulunmaktadır. Bu bölümlerin üzeri de kubbelidir. Hamamın güneyine su deposu yerleştirilmiş, üzeri de tonozla örtülmüştür.

 

 

HAYDARHANE HAMAMI (Osmangazi)

 

Bursa Haydarhane Mahallesi’ndeki bu hamamı, XV.yüzyılda Fenari Ahmet Paşa yaptırmıştır. Bu hamam aynı zamanda İstanbul’daki Fenari İsa Camisi’nin vakfıdır.

 

Moloz taş ve tuğladan yapılan hamamın soğukluk bölümü diğer bölümlere göre çok daha fazla büyük tutulmuş olup, 10.20x10.20 m. ölçüsünde kare planlıdır. Üzeri pandantifli tek bir kubbe ile örtülmüştür. Buradan ılıklığa geçilmektedir. Ilıklığın yanında helalar bulunmaktadır. Ilıklıktan da kare planlı, ortasında göbek taşı bulunan kubbeli sıcaklığa geçilir. Sıcaklığın iki yanında, ana bölümden kemerlerle ayrılmış iki eyvan bulunmaktadır.

 

 

HORHOR HAMAMI (Osmangazi)

 

B ursa Çekirge’de, Havuzlu Parkın içerisinde yer alan bu hamam kadın ve erkekler olmak üzere iki bölümden meydana gelmiştir. Kitabesi günümüze ulaşmamış, kaynaklarda da onunla ilgili bir bilgiye rastlanmamıştır. Bu nedenle de ne zaman ve kimin tarafından yaptırıldığı kesinlik kazanamamıştır. Değişik dönemlerde yapılan onarımlarla da orijinalliğinden uzaklaşmıştır.

 

 

İNCİRLİ HAMAM (Osmangazi)

 

Bursa İncirli Caddesi üzerindeki bu hamamı Fenari Ahmet Paşa’nın kardeşi Alaaddin Ali Bey XV.yüzyılın sonlarında yaptırmıştır.

 

Taş ve tuğladan yapılan bu hamam tek hamamlar grubundandır. Değişik zamanlarda yapılan onarımlar nedeni ile özelliğini yitirmiştir.

 

 

KAYAN HAMAMI (Kaygan-Dölger Hamamı) (Osmangazi)

 

Kayan Camisi’nin batısında yer alan bu hamamı, XV.yüzyılın başlarında Vezir Koca Mehmet Paşa yaptırmıştır.

 

Osmanlı hamam mimarisinde çifte hamamlar grubundan olan bu hamamın, erkekler bölümünün soğukluğu diğerinden daha geniş olup, 13x13 m. ölçüsünde kare planlıdır. Üzeri baklavalı bir kuşağa oturan bir kubbe ile örtülmüştür. Buradan 7.40x5.20 m. ölçüsünde kubbeli ılıklığa geçilmektedir. Sıcaklık sekiz köşeli bir kasnağın taşıdığı kubbe ile örtülüdür. İçerisinde kare planlı iki halvet bulunmaktadır.

 

Hamamın kadınlar kısmının soğukluğu 9.80x12.85 m. ölçüsündedir. Bunun üzeri Türk üçgenlerinden oluşmuş bir kuşağın taşıdığı kubbe ile örtülüdür. Soğukluktan iki ayrı kapı ile ılıklık ve sıcaklık bölümlerine geçilmektedir. Yedi bölümden oluşan bu mekanın üzeri yine kubbe ile örtülmüştür. Hamamın yapı malzemesini taş ve tuğla oluşturmuş, üzeri de sıvanmıştır.

 

 

KEÇELİ HAMAM (Osmangazi)

 

Bursa Çekirge semtinde, I.Murad Caddesi ile Selvi Sokağı’nın kesiştiği köşede yer alan bu hamamın kitabesi bulunmadığından ne zaman ve kimin tarafından yaptırıldığı bilinmemektedir. Yapının mimari üslubundan Fatih döneminden önce, XIV.yüzyılda yapıldığı anlaşılmaktadır.

 

Kare planlı olan hamam, kubbe ve kiremit çatı ile örtülmüştür. Çatı ile örtülü soyunmalık bölümü 6.40x9.90 m. ölçüsünde dikdörtgen planlıdır. Ilıklık kare planlı olup, kubbelidir. Sıcaklık da dikdörtgen planlı olup, üzeri kubbe ile örtülüdür.

 

 

MUALLİMZADE HAMAMI (Osmangazi)

 

Bursa Davutkadı semtinde, Davutkadı Camisi’nin karşısında yer alan bu hamamı, Muallimzade Ahmet Efendi 1572 yılında yaptırmıştır. Muallimzade Ahmet Efendi bu hamamı Zeyniddin Hafi Mahallesi ile Aksu’daki cami, sıbyan mektebi ve zaviyesine gelir getirmek amacıyla yaptırmıştır.

 

Osmanlı hamam mimarisinde tek kubbeli hamamlar grubuna dahil olan bu hamam, kesme taş ve tuğladan yapılmıştır. Ancak yapılan onarımlar sonucunda orijinalliğini yitirmiştir.

 

 

MURADİYE HAMAMI (Osmangazi)

 

Bursa Muradiye semtinde, Muradiye Medresesi’nin batısında yer alan bu hamamı Sultan II.Murad 1426 yılında yaptırmıştır. Hamam soğukluk, ılıklık, iki halvet ve külhan bölümlerinden meydana gelmiş olup, günümüzde oldukça harap bir durumdadır.

 

Hamama sivri kemerli anıtsal bir kapı ile girilmektedir. Soğukluk kısmı 9.95x9.95 m. ölçüsünde kare planlıdır, üzeri sekizgen iki ayrı kasnağa oturmuş kubbe ile örtülüdür. Dıştan kubbelerin üzeri kiremitle kaplanmıştır. Soğukluktan ılıklık bölümüne geçilir. Ilıklığın iki yanında üzerleri kubbeli eyvanlar sıralanmıştır. Buradan da halvete geçilmektedir.

 

Hamam 0.50 m. kalınlığında duvarları olan üç sıra moloz taş, üç sıra tuğla hatıllardan yapılmıştır. Kemerler ve kasnaklar kesme taştandır.

 

Kaynaklardan öğrenildiğine göre, 1523, 1634 ve 1742 yıllarında onarılmıştır. Uzun süre depo olarak kullanılmıştır.

 

 

NALINCILAR HAMAMI (Osmangazi)

 

Bursa Tuz Pazarı Çarşısında bulunan hamam, Hüdavendigâr, Galle Pazarı, Postacılar ve Tahıl Pazarı isimleri ile de tanınmıştır. Depo ve imalathane olarak kullanılmış, bu nedenle de özelliğini yitirmiştir. Kitabesi bulunmadığından ne zaman ve kimin tarafından yaptırıldığı bilinmemektedir. Yapı üslubundan XIV.yüzyılın sonlarında veya XV.yüzyılın başlarında yapıldığı sanılmaktadır.

 

Osmanlı mimarisinde çifte hamam plan düzeninde yapılan bu hamam, taş ve tuğla duvarlı olup, 28.00x50.00 m. ölçüsündeki bir arsa üzerindedir. Kadınlar kısmının soyunmalık ve ılıklık bölümleri tamamen yıkılmıştır. Sıcaklığın kubbeli bölümü ile iki yanındaki eyvanları ve kubbeli halvetleri günümüze gelebilmiştir. Erkekler bölümünün de soyunmalık kubbesi çökmüştür. Ilıklık 8.30 m. çapında 22 dilimli bir kubbe ile örtülmüştür. Burada helalar bulunmaktadır. Sıcaklık bölümü haçı andıran bir plan düzeninde olup, dört yanına eyvanlar yerleştirilmiştir. Ayrıca haçın kolları arasında da dört halvet hücresi yerleştirilmiştir.

 

Hamam, belgelerden anlaşıldığına göre 1572, 1631 ve 1791 yıllarında onarılmıştır.

 

 

NASUH PAŞA HAMAMI (Yıldırım)

 

Bursa Setbaşı’ndaki köprünün yakınında yer alan bu hamamı Sultan II.Beyazıt’ın sadrazamı Mesih Mehmet Paşa XV.yüzyılın sonlarında yaptırmıştır. Mesih Paşa tarafından yaptırılan bu hamama Nasuh Paşa denilmesinin nedeni de buraya uzun süre mütevellilik yapan Mevlâna Nasuh ve oğlu Mehmet’ten kaynaklanmaktadır.

 

Hamam ilk yapılışında çifte hamam olarak yapılmış, daha sonra kadınlar kısmı yıkılarak satılmıştır. Günümüze yalnızca erkekler kısmı gelmiştir. Kesme taş ve tuğladan yapılmış olan hamamın üzeri kiremit örtülü kubbelidir. Bu bölüm soğukluk, ılıklık ve sıcaklık bölümlerinden meydana gelmiştir. Soğukluk bölümü 10.70x10.70 ölçüsünde, kare planlıdır. Üzeri de tromplu bir kubbe ile örtülmüştür. Bu tromplar stalaktitlerle bezenmiştir. Kubbe dıştan kasnaklı bir görünüme sahiptir. Soğukluk bölümü altlı, üstlü pencerelerle aydınlatılmış olup, buradan ılıklığa geçilmektedir. Kubbeli olan bu bölüm aydınlık feneri ve tepe camları ile aydınlatılmıştır. Sıcaklık bölümü altıgen planlı ve beş eyvanlıdır. Bunun da üzeri kubbelidir. Buradaki yan eyvanlar tonozlu olup, tepe camlı kubbeciklerle örtülmüştür. Yanlardaki iki halvete geçiş XV.yüzyıl çinileri ve mermerlerle kaplıdır.

 

Eski kaynaklardan öğrenildiğine göre hamam, 1555, 1568 ve 1588 yıllarında onarılmıştır. Günümüzde hamam işlevini sürdürmektedir.

 

 

OMUR BEY (Umur Bey) HAMAMI (Osmangazi)

 

Bursa Umur Bey Mahallesi’nde, Umur Bey Camisi’nin yakınında bulunan Omur Bey Hamamını Kara Timurtaş Paşa’nın oğlu Omur Bey 1430 yılında yaptırmıştır.

 

Osmanlı mimarisi hamamları arasında tek hamam gurubundan olan hamam dikdörtgen bir plan düzenindedir. Duvarları üç ve iki sıra tuğla,iki sıra kesme taşlarla örülmüştür. Bunların aralarına da birer dikey tuğla yerleştirilmiştir. Soğukluk bölümü 10.75 X 11.00 m. ölçüsünde olup üzeri sekizgen bir kasnağın taşıdığı tek kubbe ile örtülmüştür. Soğukluk kısmından 3.37 X 3.82 m. ölçüsündeki ılıklık bölümüne yedi basamaklı bir merdivenle çıkılmaktadır. Buradan da iki eyvanlı, dört halvetli sıcaklığa geçilmektedir. Halvetlerin üzeri küçük kubbelerle örtülüdür.

 

 

 

YARHİSAR KÖYÜ ORHANGAZİ HAMAMI (Yenişehir)

 

Yarhisar Köyü’nde terk edilmiş ve harap durumdaki hamamın 1890 tarihli bir belgeye göre Orhan Gazi Camisi vakfından olduğu öğrenilmiştir. Ekrem Hakkı Ayverdi de bu belgeye dayanarak, yapıyı Orhan Gazi dönemi (1324-1362) içerisinde değerlendirmiştir.

 

Hamam dışarıdan kareye yakın dikdörtgen planlı olup, beş ayrı mekandan meydana gelmiştir. Güney cephesindeki giriş kapısından birbirine eşit ölçülerde kare planlı, kubbeli bölümlere geçilmektedir. Sıcaklık ve soyunmalık bölümleri de pandantifli kubbelerle örtülmüştür. Bu bölümler değişik zamanlarda yapılan eklerle orijinalliğinden oldukça uzaklaşmıştır.

 

Hamamın duvarları moloz taş ve tuğla karışımı bir örgü sistemi ile yapılmıştır. Kubbelerde tuğla örgüler kullanılmıştır. Duvar dokusu içerisinde yer yer tuğla hatıllara ve taşlar arasına dikine yerleştirilmiş tuğlalar dikkati çekmektedir. Hamamın içerisindeki kemerlerde palmet motifli bordür izleri görülmektedir. Ayrıca kubbe kasnakları içeriden malakarilerle bezenmiştir.

 

Yenişehir’deki belli başlı bu iki hamamdan başka; Ayaz Köyü’nde iki, Çamönü Köyü’nde, Eski İncirli Köyü’nde, Köprühisar Köyü’nde, Menteşe Köyü’nde birer hamam bulunmaktadır. Mimari yönden özellikleri bulunmayan bu hamamların kitabeleri bulunmamakta ve yapı üslupları da herhangi bir bilgi vermemektedir.

 

 

CUMALIKIZIK HAMAMI (Yıldırım)

 

Cumalıkızık Hamamının ne zaman ve kimin tarafından yaptırıldığı bilinmemektedir. Kuzey ve güney doğrultusunda peş peşe yerleştirilmiş kare planlı iki bölüm ve bunların doğusunda dikdörtgen planlı bir su deposu bulunmaktadır. Ayrıca bunlara soyunmalık, külhan ve tuvaletler bölümü sonradan eklenmiştir.

 

Hamamın kare planlı ilk bölümü tromplu bir kubbe ile örtülmüştür. Bunun doğu duvarından soyunmalığa, güney duvarından da sonradan eklenen bölüme geçilmektedir. İkinci bölüm yine kare planlı olup, üzeri tromplu bir kubbe ile örtülmüştür. Bu bölümün duvarlarında nişler ve sekiler bulunmaktadır. Sonradan eklenen bölümler kareye yakın dikdörtgen planlıdır ve üzeri ayna tonozla örtülmüştür.

 

 

DEMİRCİKÖYÜ HAMAMI (Orhaneli)

 

Demirci Köyü Hamamının da ne zaman ve kimin tarafından yaptırıldığı bilinmemektedir. Kuzey-güney doğrultusunda dikdörtgen planlı olan hamamın batısına sonradan düz tavanlı bir soyunmalık eklenmiştir. Hamamın asıl yapısı kare planlı, tromplu kubbe ile örtülü iki ayrı bölümden meydana gelmiştir. Bunların dışına da sivri kemerli bir külhan eklenmiştir.

 

Hamamın duvarları sıvalı olup, moloz taş ve harcın oluşturduğu bir teknikle yapılmıştır.

 

 

YAYLACIK KÖYÜ HAMAMI (Nilüfer)

 

Yaylacık Köyü’ndeki bu hamam orijinalliğinden oldukça uzaklaşmış olup, ne zaman ve kimin tarafından yaptırıldığı bilinmemektedir. Kuzey cephesindeki bir kapıdan girilen ilk bölüm, L planlıdır. Buradan bir koridorla su deposuna ve güney kanadındaki bir diğer kapı ile de kare planlı bir mekana, helalara geçilmektedir. Bundan sonra gelen bölüm tromplu bir kubbe ile örtülüdür. Yapının üzeri çatı ile örtülü olup, bunların ortasında yuvarlak kasnaklı kiremitle örtülü bir kubbesi, doğuda da bacası bulunmaktadır.