Uyum Sağlamanın Büyülü Dünyası

"Bindiğimiz arabanın her yıl yeni modeli çıkıyor, bilgisayarımıza yüklediğimiz program, hatta bilgisayarımız birkaç senede bir güncellenmek istiyor, giydiğimiz kıyafetin motifleri her sene yeni bir çizgiyi kendine rehber ediniyor, vs. Bütün dünyayı kasıp kavuran anbean “güncellenme” mekanizması bir lüksten çok aslında bir ihtiyaç. Bunu adeta bilen metabolizmamız güncellenmenin asıl fiyakalı figürlerini haberimiz bile olmadan yapıyor. Nasıl mı?

Adaptasyonun insana ait en değerli, hatta hayati mekanizmalardan biri olduğunu hiç düşündünüz mü? Adaptasyon mekanizması sayesinde fiziksel ve psikolojik bünyemiz adeta bir bilgisayar programı gibi an be an kendini günceller, her gün yeni dünyaya göre yeniden doğar. Yenilenmek güzeldir (bu da bir reklam sloganı olur belki) ama bunu da dış dünyayı referans alarak yapabilmek, zamana ayak uydurabilmek büyüleyici bir mekanizmadır.

İnsanoğlu dış dünyaya ayak uydurabilmek için bitmez bir döngü içinde sürekli kendini yeniler. Aksi takdirde ufacık bir tepeye bile çıksanız yaşadığınız oksijen eksikliği size bitmez tükenmez nefes darlığı verirdi. Ya da koştuğunuz zaman kalbinizin hücrelerinizin talep ettiği daha fazla oksijen için "üzgünüz, bugünlük pompalama kredinizi tükettiniz-" tabelası asması, oksijen eksikliğinden düşüp bayılmanıza neden olurdu. Ya da gözleriniz karanlıktan ışığa geçtiği ilk 1-2 saniyedeki kamaşmayı, tekrar karanlığa girene kadar yaşardı. Ya da güneşi her dakika farklı açıyla görüyor olmanız, sizin her dakikaya göre bünyenize ayar çekmenizi sağlar. Ve bu olmasaydı her dakika şaşkınlık ve algılama zorluğu içinde kıvranıp duracaktınız. Bunu en iyi güneşin batmakta olduğu dakikalarda bu hassas ayar mekanizmasını kapatıp uykuya dalarsanız anlarsınız. Aydınlıkta yatıp karanlıkta kalkınca zihniniz yeni durumu (güneşin siz uykudaykenki konumunu algılayamadığınız için) ayar yapamaz ve mini bir iç kaos yaşarsınız. "Jet Lag"; dediğimiz rahatsızlığı yaşayanlar ne demek istediğimizi muhtemelen daha iyi anlıyorlar. Eğer bindiğiniz uçak dikey (kuzeyden güneye) değil de yatay bir uçuş (batıdan doğuya) yörüngesinde ise indikten sonra zaman algınızın vay haline! Sizin otomatik ayar mekanizmanızı zorlayan bir denklemle karşı karşıyasınızdır. Ve uçuş zamanınızın uzunluğuna göre zihninizin bu denklemi çözmesi 3 gün bile sürebilir.

Psikolojik adaptasyonlar

Bunlar fiziksel dünyamızın adaptasyon solukları. Ancak ;adaptasyonu kullanan sadece o değildir. Psikolojik dünyamız adaptasyon sayesinde en az fiziksel hayat akışımız kadar yerinde ve stratejik adımlar atmaktadır. Yeni bir duygu durumuna alışmayı sağlayan bu mekanizmadır. Bir hadiste sabır musibetin ilk tosladığı anda gösterilendir, sonrası alışmadır tespitinde alışma kavramının işaret ettiği nokta da tam olarak adaptasyonun mekaniğiyle ilgilidir. Söz sahibinin, duygusal metabolizmamızın her şeye uyum gösterebilme yeteneğine işaret ettiği aşikardır. Nietzschenin ;beni öldürmeyen her şey beni güçlendiririfadesinin beslendiği kaynak da yine adaptasyon dediğimiz büyülü süreçtedir.

İşte bu yüzden yüksek frekanslı acılardan sonra adaptörlük görevini üstlenecek yas süreci; ihtiyaç duyulan ve adaptasyonun fitilini yakan ;gerekli bir süreç olarak tanımlanır. Bu nedenle bir arkadaşınızı teselli etmek istiyorsanız ona umut pompalamak yerine yeni durumun avantajlarını ortaya döken ve adaptasyonun zorluğunu hafifleten teselli hapları vermeniz daha işlevsel olacaktır. Yine Nietzsche;nin ;umut bütün kötülüklerin anasıdır; yorumu da bundan kaynaklanmaktadır. Umut bir türlü fırsat vermez ki yeni duruma göre ­beyniniz duygusal tansiyonunuzu ayarlasın. Umut hep geçmişe takılmanızı, bir beklentiye girmenizi, adaptasyonun bünyenize karışmasını engelleyen adeta uzun vadeli bir zehirdir. (Buradaki umut;un kastedilen anlamı; hayallerine takılıp akmayı engelleyen hastalıklı versiyonuyla ilgilidir. Yoksa bir taraftan bakışını olaylara göre realize edip tepkilerini yeni duruma göre uyarlarken, bir taraftan da gelecek kurgusu içinde umutlarına bileylenmek bir hastalık değil, yetenektir.)

Adaptasyonun suiistimali

Tabii her sihirli değnek gibi adaptasyonun da kullanıcı hataları söz konusudur. Örneğin yapılması gereken bir işi ilk 1-2 defa ertelediğiniz zaman bir noktadan sonra iş beyninizde çok istenip de bir türlü yapılamayanlar dosyasına kaldırılır. Çünkü bünyeniz o işi artık öyle kabullenmiş ve onun bu haline (sürekli yapılmak istenmiş ama yapılmamış) adapte; olmuştur. Dolayısıyla işi yapmak konusundaki motivasyonunuz zamanla artsa da eyleme geçme kabiliyetiniz -ilginç bir tezatla- gittikçe düşecektir. Beyniniz sizi eyleme geçemez olarak kabul etmiş ve siz de bu etiketi farkında bile olmadan kabul etmişsinizdir. Örneğin hayatınızda bir yerlere üst üste birkaç defa geç kalırsanız kısa zamanda psikolojik bünyeniz buna da adapte olur ve siz artık her yere geç kalan bir adam statüsüne erersiniz. Veya sigara. Siz aslında sigaranın dumanına bağımlı değil, sigaralı hayata adapte olmuşsunuzdur ve asıl sorun budur. Hatta ilginçtir sigaranın zararlarıyla ilgili haberlere de adapte olmuşsanız eğer, bu konuda da haber işlemez bir duyarsızlık sahibi olmanız akla hiç de uzak bir ihtimal değildir. " Erhan Özden, Zaman.