TOGO

 

 

 

Ülke coğrafyasının ve tarihinin genel görünümü

 

 

 

 

 

Avrupa sömürgecliğinin Afrika' da zorlamayla yarattığı ülkelerden biri olan Togo' nun, Gine körfezi boyunca uzanan kıyıları

 

ancak 56 km' dir, ülke toprakları kıtanın ic kesimine doğru 540 km uzunluğunda daracık bir kordor gibi sokulur. Ülkenin

 

adını aldığı Togo gölü gibi göllerin ve denizkulaklarının art arda sıralandığı kıyı ovasının okyanusa bakan yanı yer yer yeni

 

alüvyonlarla kaplıdır, arkasında pek verimli olmayan, Prekambriyen döneden kalma billurlu topraklar uzanır. Kıyıdan 100

 

km kadar icerde ilk yükseklikler başlar: Ouali dağlarıyla, daha kuzeyde de Fazao dağlarıyla uzanan Togo sıradağları.

 

Fazao dağları ülkenin dar topraklarını yanlamasına keserek, Atakora dağlarının ilk yamaclarına kavuşurlar. Kuzeydeki

 

yüksekovanın ( Oti yüksekovası ) hafifce dalgalı toprakları pek verimli değildir. Cakıllı topraklar çok gecirgen olduğundan,

 

zaten az olan yağışlar, hemen emilir. Kıyı bölgesinde ekvator iklimi egemendir, yağmur mevsiminin cok uzun olmasına

 

karşın ( yalnız kasım - şubat ayları kurak gecer ) , yağış miktari pek fazla değildir. ( Lome' de yıllık yağış ortalaması

 

782 mm' yi bulur. ) Denizden gelen nemli rüzgarlara acık olan Togo sıradağlarının güney yamaclarıysa, en çok yağış alan

( 2 000 mm' nin üstünde ) Ic kesime doğru yağışlar azalır ve yalnızca kısa süren yaz mevsiminde toplanır. Bu nedenle

 

ülkede bitki türleri de çok farklıdır, bitki örtüsünde toprağın durumu da büyük ölcüde rol oynadığından, kıyı ve

 

denizkulakları yöresi hindistancevizi ağaclarıyla, kıyının arkasında ki ova yağmur ormanlarıyla, yüksek kesimler dağ

 

ormanları, en ic kesimse ağaclı savanalarla örtülürdür. Ülkede çok cesitli olan hayvan türleri

 

Fazao rezervinde ve Keran Ulusal Parkı' nda...... korunmatadır.

 

 

 

Togo' nun sömürge öncesi tarihiyle ilgili bilgi yoktur. Afrika kıtasının bu kesiminde yaşayan topluluklar, hicbir zaman

 

üstünde durulmaya değer bir siyasi birlik sağlayamamışlar, üstelik batıda kurulan Asantiler imparatorluğu ile doğudaki

 

Abomey krallığı tarafından sürekli baskı altında tutulmuşlardır.

 

 

 

Kıyının bu bölümüne Avrupaliların ayak basmasından sonra köle ticareti başlamış ( bölgeye Avrupalilar " Köleler Kıyısı "

 

adını vermişlerdi ) , yerli kabilelerin başkanlarıyla anlaşan Portekizli, Ingiliz, Hollandalı, Danimarkalı, Fransız tüccarlar,

 

kıyıda iyi tahkim edilmiş bazı üsler kurmuş, ama ic kesimlere sokulamamışlardır.

 

 

 

XV . yy. - XIX. . yy. arasında çok büyük boyutlarda yapılan köle ticareti, bölgedeki cesitli halkları birbirine düşürüp, bir dizi

yerel savaşa neden oldu, gerek bu yerel savaslar, gerek köle ticareti yüzünden, kıyı kesimleri aiağı yukarı ıssızlaştı.

 

Avrupa' da köle ticaretinin yasaklanmasından sonra, XIX: yüzyılın ortalarına doğru, Avrupalılar için başka bir kazanclı iş

 

başladı: Palmiye yağı ticareti.

 

 

 

1886' da bir alman şirketi, 1875' te ( porto Seguro' da ) ve 1878' de ( Petiti Popo' da ) iki fransız şirketi, bölge topraklarını

 

işletmeye başladı. Alman misyonerlerin ve tüccarların isteğiyle, Almanya Sansölyesi Bismarck, " Köleler Kıyısı' na asker

 

cıkardı. 1884 ' te imparatorluğun ilk yöneticisi, Baguida' ya ayak bastı ve kabile başkanlarından biriyle himaye anlaşması

 

imzalayarak, alman imparatorluğunun desteğini saglama güvencesi verdi. Bu arada da, girisime önayak olan Hamburg

 

Ticaret Odası ve Bremen Senatosu yararına ticaret tekeli elde etti. Cesitli sömürgeci devletler arasındaki celiskileri

 

cözümlemek amacıyla toplanan Berlin kongresinde, Afrika kitasının Avrupalılar tarafından yağmalanmasına ilişkin kurallar

 

saptanınca, Almanya' ya Lome dolaylarındaki kıyıdan " icerlere doğru sokulmak" hakkı tanınmasıyla, ic kesimlere ulaşma

yarısı başladı. Amac, Nijer ırmağının orta havzasını denetim altına almaktı ve yöreye ilk ulaşanlar Dakar ile fildisi Kıyisı'

 

ndan yola cıkan Fransızlar oldular. Böylece Almanların elindeki topraklar, Ingilizlerin elindeki Altın Kıyısı ile Fransızların

 

elindeki Dahomey arasında sıkışıp kaldı. Gerek, iç bölgelerin asılması güc yüzey sekillerinin, gerek yerlilerin

 

direnmesinin, almanların ilerlemesini kösteklemesine karşın, on yıl kadar süren silahlı harekat sonucunda, almanlar Togo

 

topraklarını bütünüyle ele gecirdiler. Prusyalılara özgü yöntemlerle cok kısa süre icinde sömürgeyi ağaclandırmaya

 

girişerek, güney bölgesinde kakao, yağ palmiyesi, pamuk tarım işletmeleri kurdular, tarım işletmeleriyle bağlantıyı

 

sağlamak icin üc kücük demiryolu hattı döşediler, bir liman, 1 000 km' den uzun bir karayolu ve yerliler icin birkac yüz

 

okul yaptılar. Birinci Dünya savaşı sırasında Ingilizlerin ve Fransızların saldırısına uğrayan Togo, 1919' da toplanan

 

Versailles konferansından sonra paylaşıldı.

1922 ' de Milletler Cemiyeti paylaşmayı resmen onaylayarak, " Altın Kıyısı" sınırlarına yakın, kakao işletmelerinin

 

bulunduğu kesimi Ingiltere' ye orta ve doğu kesimi de Fransa' ya verdi. Orta ve doğu kesim sonradan Fransa himayesinde

 

bir cumhuriyet haline getirildi. Yörenin en önemli etnik grubu Ewe kabilesinin yaşadıği topraklar, böylece ikiye

 

parcalanmış oldu.

 

 

 

Fransa' nın 1956' da geniş bir özerklik tanıdığı Togo toprakları, 1960' ta tam bağımsızlığa kavuştu. Ingiltere' ye, ora ve

 

doğu kesimi de Fransa' ya himayesinde bir cumhuriyet haline getirildi. Yörenin en önemli etnik grubu Ewe kabilesinin

 

yaşadığı topraklar, böylece ikiye parcalanmış oldu.

 

 

 

Fransa' nın 1956' da geniş bir özerklik tanidığı Togo toprakları, 1960' ta tam bağımsızlığa kavuştu. Ingiltere' ye bırakılan

 

kesimse, 1957' de Gana cumhuriyetinin kurulmasından sonra yapılan bir referandum sonucunda Gana sınırları içinde

 

kaldı.

 

 

 

Sömürge siyasetinin ülkede yol acmış olduğu bölümler nedeniyle, Togo' nun kendini toplaması hic de kolay olmadı.

 

Gecmiş yıllarda kendi hallerine bırakıldıkları icin daha yoksul olan kuzey yöresi halklarını, yeni devlet büsbütün ihmal etti.

 

 

 

Buna karşılık kahve ve kakao tarım işletmelerinin bulunduğu dahazengin kesimlerde yaşayanlar, ülke iktisadında

 

taşıdıkları önem sayesinde, siyasete de ağırlıklarını koymayı başardılar. Ic kargşsalıklarla gecen uzun bir süre sonunda

 

ordu iktidarı ele gecirdi ve Güneyli bir başkan ile Kuzeyli bir başkan yardımcısı atayarak, iki başlı bir yönetim sistemi

 

yarattı. 1967 ' de yeni bir askeri darbeyle albay Eyadema iktidan ele gecirdi, yeni bir anayasa hazırlattı ve 1972' de halk

 

oylamasıyla cumhurbaşkanı secildi.

 

 

 

Ulusal barışa ve iktisadi kalkınmaya önem veren Eyadema, devlet yönetimini güclendirmeyi, ic siyaset sorunlarının sürekli

karşıtırdığı ülkeyi huzura kavuşturmayı başardı. Ustaca girişimleri sonucunda Lome, Afrkika siyasetinin uluslararası

 

düzeyde önemli merkezlerinden biri haline geldi. Afrika, Büyük Okyanus ve Antil denizindeki 46 ülke ile A.E.T. arasında

 

bir anlaşma, 1975' te Lome' de onaylandı, 1976' da Batı Afrika Devletleri Ekonomik Birliği ( CEDAO ) konferansı da Lome'

 

de toplandı ve Togo' nun başkenti, Afrika Birliği Örgütü' nün sürekli merkezi oldu.

 

 

 

Iktisat

 

 

 

Togo, zengin bir ülke değildir. Kıtanın ic kesimine doğru uzanan toprakları, tarım ürünlerinin geniş bir yelpaze

 

oluşturmasını sağlarsa da, ülkenin kücüklüğü ve toprağın...

 

verimsizliği, büyük tarım calışmalarına girişme olanağı vermez.

 

Bununla birlikte, halkın calışkanlığı ve bütün iktisadı sistemin akılcı bicimde örgülenmesi, ülkenin yoksul düşmesini

 

önlemiş ve halkın bircok Afrika ülkesi için düşünülmesi bile güc bir yaşama düzey ine erişmesini sağlamıştır. Böylece,

 

2,5 milyona yaklaşan nüfus, 40 kadar değişik etnik gruptan oluşmasına, müslümanlıktan katolikliğe, animizmden yerel

 

Afrika dinlerine kadar çok farklı inanclara bölünmesine karşın, yeterli sayıda okul, hastane, radyo istayonu, iki televizyon

 

kanalı ( biri renkli ) gibi kamu hizmetlerinden yararlanmaktadır.

 

 

 

Tarim, toprakların verimsizliği yüzünden gelişmememiştir ve tarıma elverişli toprakların yalnızca kücük bir bölümü

 

işlenebilmektedir. Geleneklere göre topraklar köy halkınin ortak malı olduğundan, etkili bir tarım reformu yapmak da

 

güclesmektedir. 1974 ' te cıkarılan bir yasayla, işlenmekte olan topraklar dışındaki alan kamulaştırılmış ve bir ulusal tarım

 

işletmesi kurulmuştur ......( günümüzde, tarıma elverişli

 

toprakların yarısından coğu bu kuruluş tarafından işlenmektedir ) .

 

1978 ' de cıkarılan bir başka yasayla da, daha cağdaş tarim tekniklerinin uygulanabilmesi için, tarlaların birlestirilmesi

 

kuralları saptanmıştır.

Tove Ulusal Tarim Okulu' nu ve Lome Üniversitesi tarim fakültesini bitiren tarim teknisyenleri, ülkede görev yapan Cinli

 

uzmanlarla birlikte, gerek ticarete yönelik tarımin, gerek besin tarımının modernlestirilmesine calışmatadır. Günümüzde

 

başlıca besin tarımı ürünlerini mısır, pirinc, manyoka ve düşük nitelikli tahillar, ticarete yönelik tarım ürünleriniyse kahve,

 

kakao, pamuk, yerfıstıgı, yağ palmiyesi ve tropikal meyveler oluşturmaktadır. 1980 ' de sona eren ücüncü beş yıllık planın,

Momo ve Oti vadileri ile Togo gölü yöresinin sulama tesislerini düzenlemek ve tarım ürünlerini işleyerek kücük fabriklar

 

kurmak hedefleri gerceklestirilmiştir.

 

 

 

...Ülke iktisadının gercek temeli, kıyı bölgesinde Togo gölü

 

yakınlarındaki dev fosfat yataklarıdır. Modern bir demiryolu

 

hattıyla kıyıya baglanmış olan bu yataklardan elde edilen ürün sayesinde Togo, dünyada fosfat satıcısı ülkeler arasında

 

altıncı sıradadır ve dişsatım gelirlerinin yarısını sağlamaktadır. N e var ki, dünya pazarlarında fosfat fiyatları apansız

 

değişiklikler gösterdiğinden, ülkenin iktisadı planlarında da fiyat iniş - cıkışlarina göre değişiklikler yapmak zorunda

 

kalınmaktadır. Ülekde başlıca sanayi tesisleri Lome limani cevresinde toplanmış, son yıllarda genişletilen liman, büyük

 

tonajli gemilerin girmesine elverisli duruma getirilmiştir. Bir petrol rafinerisi, bir cimento fabrikası, hurda demir işleyen bir

 

demir - celik tesisi ve daha kücük caplı baska tesislerin bulunduğu kent, büyük bir sanayi merkezi görünümündedir,

 

limanından ayrıca, Mali, Yukari Volta ve Nijer de yararlanmaktadır.

 

 

 

Bölgelerin genel görünümü

 

 

 

Togo üc bölgeye ayrılabilir: Lome yerlesme alanı, sıcak ve yağşlı kıyı bölgesi, ic kesimde ki savana bölgesi. Her tür

 

uluslararası toplantının ve kongrenin yayıldığı bir merkez olan Lome, son derece medern bir dizi otelle donatılmıştır ( yeni

 

yapılan " 2 Subat" oteli 29 katlidir ) hükümet dairelerinin bulundugu kesimi, Kuzey Amerika tipi bir mimarlık anlayışıyla

 

yeni baştan düzenlenmiştir. ve kemerli alcak evlerden olusan eski sömürge mahalleleriyle, banlıyösünde kümelenmiş

 

köylerle tam bir celiski icindedir.

 

 

 

..Ewe kabilesinin yasadığı, ticarete yaönelik tarım isletmelerinin ic

 

kesimdeki topraklarında tarım köylerınden oluşan bir

 

yerleşme düzeni görülür. Gündelik yaşama yavaş yavaş Batı etkisi girmekte, özellikle kadınlar, toplumsal yasamda

 

agğrlıklarini artırmaktadırlar. Köyden köye otomobil kullanarak giden kadınların sayısı günden güne coğalmaktadır.

 

 

 

Güney ile arasındaki büyük farkın her yıl biraz daha azalmasına karşın, Kuzey bölgesi hala ülkenin en geri kalmiş

 

bölgesidir. Bu kesimde halkın coğunluğunu animist Temler ile müslüman Pöller oluştururlar, köyler daha yoksuldur ve her

 

yerde Afrika geleneklerinin sürdüğü görülür.

 

Atlaslı Cografya Ansiklopedisin den alıntılar