(Arkadaşlar öncelikle uzun bir yazı oldu, ancak sonuna kadar okumanızı rica ediyorum. Zira hem bilgilenme, hem de bilinçlenme açısından önemli bir konu.)

 

Sanırım çoğumuz şu son günlerde bunaltan sıcaklardan şikayetçiyiz. Haber bültenlerinde sürekli olarak hava sıcaklıklarının mevsim normallerinin üzerinde olduğu, vatandaşın dikkatli olması gerektiği söyleniyor. Peki neler oluyor? Havalar neden bu kadar sıcak? Acaba anormal bir şeyler mi var?

 

Öncelikle sıcaklık değerlerinden bahsetmek gerekiyor. Hani haber bültenlerinde bir sıcaklık değeri verilir ve hissedilecek sıcaklığın nemden dolayı daha yüksek olduğu söylenir. Acaba nemin bu hissedilir sıcaklığa etkisi nedir?

 

Terleme vücudun ısı düzenini sağlayan bir sistemdir. Havada nem olduğu zaman ciltte terin buharlaşması yavaşlıyor. Su buharlaştığı zaman vücut buradan bir ısı transfer eder ve biz bir soğuma, ferahlık hissederiz. Hava sıcak ve nemli olduğu zaman bu terleme yavaşlıyor, vücut sıcaklığını kontrol etmekte zorlanıyor ve soğuyamıyor. Nemin miktarına göre daha fazla sıcaklık hissediyor ve bunalıyor. Hissedilecek sıcaklık için bir tablo kullanılıyor. Sıcaklık değeri ve nem oranı dikkate alınarak hissedilecek sıcaklık değeri bulunabiliyor. Örneğin 32 derece sıcaklık ve %70 nem oranı olduğunda hissedilecek sıcaklık değeri 41 derece oluyor. Ayrıca betonlaşmanın etkisiyle şehirlerdeki hava sıcaklıkları kırsal bölgelere nazaran 4-5 derece daha yüksek oluyor. Rüzgar eğer bu beton ve asfalt yığının üzerinden geçerse, buradaki sıcaklığı alarak diğer bölgelere taşıyor ve orada da sıcaklık artışına neden oluyor.

 

Anlayacağımız, bizi bunaltan yalnızca sıcaklar değil, aynı zamanda nem oranı da oluyor. Aslında uzmanlara göre sıcaklık rekorları anormal değil. Bu rekorların belli bir sayıda olması meteorolojide normal karşılanıyor. Yani endişelenecek bir durum yok.Gündelik hava şartları ile iklimi birbirine karıştırmamak gerekiyor. Biz temmuz ayında sıcaktan kavrulurken, Avrupa soğuk ve yağışlı bir ay geçirmekteydi. Yani bu sıcaklar küresel bir etki değil, lokal bir durum...

 

Peki bu "sera etkisi" denilen şey de nedir? Sanıyorum pek çok arkadaşımız bu ifadeyi zaman zaman duymasına karşın ne olduğu hakkında bir fikre sahip değildir.

 

Dünya atmosferi çeşitli gazlardan oluşur. Güneşten gelen ışınlar atmosferi geçerek yeryüzüne ulaşıyor ve yeryüzü bu ışınları geri yansıtıyor. Ancak atmosferdeki gazlar yeryüzündeki ısının bir kısmını tutuyor ve yeryüzünün ısı kaybına engel oluyor. Karbondioksit, havada en çok ısı tutma özelliği olan gazdır. Atmosferin ısıyı tutma yeteneği sayesinde suların sıcaklığı dengede kalıyor. Böylece nehirlerin ve okyanusların donması engellenmiş oluyor. Bu şekilde oluşan, atmosferin ısıtma ve yalıtma etkisine "sera etkisi" deniyor.

 

Bu isim, bizim bildiğimiz bitkiler için kullanılan seradan geliyor. Seralarda kullanılan camlar güneş ışınlarını içeri alıyor, ancak sıcaklığın dışarı çıkmasını engelleyerek bitkiler için gerekli olan ısının içeride kalmasını sağlamış oluyor. Atmosferdeki sera etkisi de aynı olay.

 

Atmosferdeki karbondioksit (Co2) oranı hava kirlenmesine bağlı olarak hızla artmaktadır. Bu da atmosferin yeryüzündeki ısıyı daha fazla tutmasına ve doğal olarak da yeryüzündeki ısının artmasına neden olmaktadır. Bu da "küresel ısınma" olarak ifade ediliyor. Ayrıca yalnızca Co2 değil, metan, ozon ve kloroflorokarbon gibi ısı tutma özelliği olan gazlar da insan aktiviteleri ile atmosfere katılmaktadır. Bunun en büyük nedenlerinden birinin de sanayileşme olduğunu söylememe gerek yok sanırım. Ancak yalnızca insanlar değil, volkanik patlamalar gibi doğal olaylar da bu gazların atmosferde artmasının nedenleri arasındadır.

 

Avrupalı bilim adamları Antarktika'da yaptıkları kapsamlı araştırmalarda insan kaynaklı sera etkisine ilşkin önemli bulgular elde etmişler. 3 km. derinlikte 750 bin yıl öncesine ait iklim verilerine ulaşmışlar. Buzun arasına sıkışmış binlerce yıllık hava kabarcıklarını kırarak içlerindeki gaz yoğunluklarını, karbondioksit ve metan seviyelerini ölçmüşler ve atmosferdeki şimdiki karbondioksit seviyesinin ölçülen dönemden %30 daha fazla olduğunu görmüşler.

 

Peki küresel ısınmanın etkileri ne olacaktır? Böylesi bir durumda buzulların erimesi ve okyanusların yükselmesi gibi ciddi sonuçlar doğuracak iklim değişikliklerine yol açması bekleniyor. Tabii bu iklim değişikliklerinin çok daha fazla olumsuz etkileri olacağı da açık. Ancak sürekli bir ısınmadan bahsetmek de olası değil. Zira doğanın da kendi kontrol mekanizmaları var. Küresel ısınma sonucunda daha fazla su buharlaşacak. Bu da daha fazla bulutlanma anlamına geliyor. Daha fazla bulutlanma olduğunda da, yeryüzüne ulaşan güneş ışınları engellenmiş oluyor. Yani dünya ısınacak, bunun sonucunda bulutlanma artacak ve belli bir süre sonra da dünya soğuyacak. Ancak bu süreç içerisinde de insanoğlunun büyük sıkıntılar çekeceği muhakkak. Sera etkisi ve sıcaklık yükselmesi nedeniyle ekosistemlerde meydana gelecek değişmelerin çok hızlı olacağı ve insanların bir çok bölgede yeni şartlara uyum sağlayamayacağı düşünülmektedir.

 

Peki küresel ısınmaya karşı alınabilecek önlemler yok mu? Elbette var. Örneğin ;

 

* Evde geleneksel ampüllerin yerine kompakt floresanların kullanılması

* Güneş enerjisinden en yüksek düzeyde faydalanılması

* ısıtma sistemlerinde termostat ve öteki ısı kontrol yöntemlerinin kullanılması

* Eskiyen ya da ekonomik ömrünü dolduren eelektrikli ev aletlerinin enerji verimliliği en yüksek olan ürünlerle değiştirilmesi

* Kağıdın yeniden kazanılması için önlemler alınması

* Toplu ulaşım araçlarının tercih edilmesi

* Yapay gübrelerin kullanımına dayalı yoğun tarım ürünleri yerine organik olarak üretilen tarımsal ürün kullanımının benimsenmesi

* Etkinlikleri doğal sera etkisini kuvvetlendiren ürünlerin tüketimine karşı tüketicinin bilinçlendirilmesi

 

Bir de, ABD'nin Kyoto Antlaşması'na uymasının beklenmesini de sayabiliriz sanırım...

 

Sonuç olarak dünya ısınıyor. Buna bağlı olarak iklim değişiklikleri olması kaçınılmaz. Üstelik 35-40 yıl sonra dünya nüfusunun 2 katına çıkacağını düşünürsek, insanoğlu tarafından sera etkisini kuvvetlendirecek etkilerin artacağı da aşikar. Sanırım önümüzdeki nesiller bu değişiklikleri bizden çok daha fazla hissedeceklerdir.

 

 

Kaynaklar:

http://www.cevreorman.gov.tr/hava_02.htm

http://www.radikal.com.tr/2000/08/07/insan/zdun.shtml

http://astrgnd.sitemynet.com/sera.htm

Bilim ve Teknik Dergisi / Ağustos 1994