SALMAN RÜRDİ İLE SÖYLEŞİ... (Şöyle söylüyor Rüşdi: "Herhangi bir kimliğin tahakkümüne karşıyım. Saf kimliklere inanmıyorum. Bombaylılık, İstanbull...)

İran'a egemen olan bağnazlığın yıllar önce hedefi haline gelen ünlü romancı Salman Rüşdi 'nin Milliyet'te Yasemin Çongar 'la yaptığı söyleşi çok öğretici saptamalar içeriyor. "Şeytan Ayetleri" kitabı nedeniyle İranlı mollaların hakkında ölüm fermanı çıkardığı Rüşdi, Türkiye'de de bağnaz çevrelerden tepki görmüştü.

Aziz Nesin , Salman Rüşdi'nin kitabını çevireceğim dediği için yakılmak istenmişti. Sıvas kırımının nedenlerinden birisi de Nesin'e Rüşdi'nin kitabıyla ilgili gösterilen öfkeydi denebilir. Salman Rüşdi yıllardır ölüm tehdidi altında yaşıyor. Bir yazarın ölüm tehdidiyle saklanmak zorunda kalması, üstelik bu tehdidin İslam dini adına yapılması acı değil midir?

Yasemin Çongar'ın, New York'ta konuştuğu Salman Rüşdi'yle uzun bir söyleşi yaptığı görülüyor. Ünlü romancının Orhan Pamuk 'la ilgili değerlendirmelerini de merak ediyorum. Ondan özellikle "öteki" olmak üzerine söylediklerini dinlemek ilginç. Çünkü Rüşdi de kendi doğup büyüdüğü ülkesinden uzakta yaşamak zorunda kalanlardan. Yani azınlık ve yabancı olanlardan.

Milliyetçiliğin tırmanışa geçtiği söylenen Türkiye'de Salman Rüşdi'nin "öteki" olmak üzerine söylediklerinin önemli ve anlamlı olduğu inancındayım.

Şöyle söylüyor Rüşdi: "Herhangi bir kimliğin tahakkümüne karşıyım. Saf kimliklere inanmıyorum. Bombaylılık, İstanbulluluk gibi coğrafi kimlikler kendi içinde çoğulluğu ve kısmiliği daha iyi ifade ettiğinden, ırk, din, milliyet bazlı kimliklerden daha anlamlı."

Ünlü romancı en çarpıcı sözleri öteki olarak yaşadığı İngiltere konusunda dile getiriyor: "İlk kez İngiltere'ye okumaya gittiğimde, 'öteki' oluvermiştim. Duvarın ötesinde olmanın ne olduğunu anlayabildiğimi sanıyorum. Nikaragua üzerine kitabımda şunu söyledim: 'Dünyanın yoksul bölgelerinden gelince, yokuştan aşağı, sanki yükselen bir tepeye bakarcasına bakmanın anlamını kavrıyor insan.' "

Bugünlerde çok tartıştığımız, üzerinde konuştuğumuz, milliyetçilik, ırkçılık gibi kavramlar konusunda da Rüşdi ilginç saptamalarda bulunuyor. "Öteki'ne ne kadar yakından bakarsan onda o kadar kendini görürsün. Irkçılık, milliyetçilik 'öteki' ne bakmayı bilmeyenleri cezbediyor. 'Öteki' nde kendini görebilirsen milliyetçi olmazsın. Belki de asıl trajedimiz, sandığımızdan çok daha fazla birbirimize benzememizdir."

Gerçekten, hepimiz biraz öteki değil miyiz? O ırkçı gösterileri yapanlar, kendisinden farklı her düşünceyi düşman görenler, farklı olanı şiddetle ezmeyi meşru görenler de bir yerde öteki değiller mi? Kendi yalnızlıkları içinde bağnazlaşmıyorlar mı? Bir yalnızlığın, kendini anlamanın dışa vurduğu bir çaresizliği dile getirmiş olmuyorlar mı?

Trabzon'un Pelitli beldesinde şiddete yatkın gençler, hangi "öteki" ruhunun ürünleri? Daha ne çok Pelitli var ülkemizde? Biraz da ona bakmak gerek. Çaresizliğin, garibanlığın ve de en önemlisi, hiçbir çaba sarf etmeden elde ettiklerini sandıkları kimliğin ya da kimlik bunalımının kurbanı değiller mi?

"Öteki" konusunda bu yazıyı yazarken ÖDP Genel Başkanı Ufuk Uras , ilginç bir öykü anlattı. Adını anımsamadığı bir Ermeni kompozitör, Moskova'da bir kara deriliyle karşılaşıyor. Merak bu ya hepimizin sorabileceği bir soruyu soruyor: "Siz nerede doğdunuz?"

Kara derili ona ömür boyu unutmayacağı bir cevap veriyor: "Karyolada doğdum." Kompozitor bu diyalogdan çıkardığı dersle bir daha hiç kimseye nerede doğduğunu sormuyor. "Nerelisin" sorusuda aslında bir anlamda bu soruyu soranın karşısındakini yabancı olarak gördüğü anlamına gelmiyor mu?

"Öteki" olmak üzerine daha derinlemesine düşünmek zorundayız. Aslında öteki olmak yalnızca başka dinden ve başka milliyetten olmakla sınırlı değil. Bir eşcinsel de öteki. Bir kadın da bazen öteki.

Farklı düşünmek, genel geçer düşünceye karşı çıkmak, kurulu düzeni eleştirmek, iktidara, güce boşun eğmemek de insanı anında "öteki" leştirebilir.

Aslında bir anlamda hepimiz "öteki" yiz. "Öteki"ni anlayabildiğimiz zaman belki de bu sorun halledilecek.

"Öteki" ni anlayan kendini de anlamaya başlayacak.

________________________________________________________________________________________________

Kaynak: 18.03.2007 / Oral ÇALIŞLAR... C.. S. 4