Aristoteles'te Töz Kavramı ve Oluş Açıklaması

[Misafir isimsizuye]

Töz kavramı felsefe târihinde adını sıkça duyduğumuz bir kavram. Aristoteles’e gelinceye kadar bu kavram maddesel bir içerikten bağımsız değildi; tözün salt maddesel birşeyler imlediği düşünülmekteydi. Ne var ki Aristoteles bu kavramdan salt maddesel içerik yakıştırmasını silecek ve onu biçimsel bir içerikle içeriklendirecekti:

 

Aristoteles tözü Türkçeye Metafizik adıyla çevrilen Prote Philosophia’sının yedinci kitabında inceler. Aristoteles’e göre tözün incelenmesi aslında varlığın incelenmesidir. Öte yandan varlık çeşitli anlamlara gelmektedir: a) bir şeyin olduğu şey veya töz, bir nitelik veya nicelik ve c) bu tür yüklemlerden biri. Varlık her ne kadar bu anlamlarda kullanılsa da asıl anlamda varlık bir şeyi tam da o şey yapan şeydir. İmdi diğer varlıkların ne kendi kendilerine yeten bir anlamları vardır ne de tözden ayrılabilmeleri mümkündür; bunlar belirli bir kategoriye karşılık gelir; dolayısıyla diğer kategorilerin bu anlamda varlıktan veya bir tözden dolayı var olduklarını söylemek gerekir. İmdi töz her bakımdan ve her anlamda ilk olandır.

 

Aristoteles’e göre tözün yapısı hakkında dile getirilenlerde dialektik türden birçok aykırılık vardır. Bunlar arasındaki kanılardan en yaygın olanına göre dış dünyâda bulunan bütün tekler birer tözdür. Ne var ki özellikle de Phytagorasçılar yüzey, doğru, nokta vb. de birer töz olarak kabûl eder. Kimi başka filozoflar da tözün sayısı konusunda bir türlü anlaşamaz. Aristoteles ise tözün bu filozoflarca dört farklı biçimde kullanıldığı sonucuna ulaşır, bunlar: öz, tümel, cins ve özne. İmdi Aristoteles’in dilinde özne başka her bir şeyin kendisi hakkında tasdik edildiği; ancak kendisi başka hiçbir şey hakkında tasdik edilmeyendir. Bir şeyin tözünü oluşturan şey onun ilk öznesidir. Bu ilk özne için de onun madde olduğu, form olduğu veya hem madde hem de form olduğu yollu farklı görüşler dile getirilir. Aristoteles’e göre ise bir töze ilişkin bütün nitelikler ortadan kaldırıldığında geriye olanaklılıktan başka bir şey kalmaz. İmdi töz bu niteliklerin kendisine ilişkin olduğu ilk öznedir.

 

Aristoteles’e göre olan şeylerin bâzıları doğanın, bâzıları sanatın, bâzıları da rastlantıların ürünüdür. Oluştaki bu çeşitliliğin nedeni de maddenin farklı türden devinimidir. Doğal varlıkta madde doğal yolla devinirken, sanat yoluyla meydana gelenlerde ise sanatçının zihninde taşıdığı forma ve belirli bir ereğe göre devindirtilir. Rastlantı sonucu varlık kazananlarda ise kendiliğinden devinir. İmdi doğal varlık maddenin doğal yolla bir olanak olmaktan çıkarak belirli bir vârolan olmasıyla varlık kazanır. Bu vârolanlar dış dünyâda bulunan teklerdir. Teklerin meydana gelmesinde belirli bir modele ihtiyaç yoktur; nitekim onlar kendilerinden başka bir şeye ihtiyaç duymazlar. Sanat yoluyla meydana gelenler ise belirli bir modele ihtiyaç duyar. Hem doğal varlık hem de sanat yoluyla meydana gelenler bir dış nedene ihtiyaç duyar; ancak rastlantı sonucu varlık kazananlar ise böyle bir nedene ihtiyaç duymaz. İmdi örneğin sağlık vücudun iç direncini sağlayan mekanizmalarla ilgilidir, bunların uyumlu bir biçimde çalışması da iki şeye bağlıdır, bunlar: hekimlik sanatı ve rastlantı. Sağlığın hekimlik sanatına bağlı olarak sağlanması durumu sanat yoluyla meydana gelmeyi örneklendirirken, rastlantı sonucu sağlanması durumu ise diğerini örneklendirir.

 

***

 

Gün Dönümü I; Amor Fati’den

[Misafir Mağdur]

Töz ile ilinek in farkı ne