Yeni soğuk savaş mı?

Yeni soğuk savaşı başlatan konuşma!” ABD Başkan Yardımcısı Dick Cheney’in, Litvanya’nın başkenti Vilnius’ta yaptığı konuşma, Rus basını tarafından böyle adlandırıldı. Cheney, perşembe günkü konuşmasında Rusya’nın “dini ve siyasi hakları ihlal ederek demokrasiden uzaklaştığını”, aynı zamanda enerji kaynaklarını da, komşularına karşı “intikam ve şantaj aracı” olarak kullandığını ilan etmişti. Konuşmanın muhatapları arasında; Gürcistan ve Ukrayna’nın “iktidardaki Batı yanlıları”nın yanı sıra, Rusya’nın doğrudan “nüfuz alanı” içinde bulunan Orta Asya-Doğu Avrupa ülkelerinden “Batı yanlısı muhalifler” de bulunuyordu. Bir tür “renkli devrim”ciler toplantısı yani...

Rus Kommersant gazetesi, konuşmayı, İngiliz lider Winston Churchill’in Missouri’de yaptığı konuşmaya benzetti. Churchill, o konuşmasında “Avrupa’nın ortasında bir demirperde yükseliyor” diyerek, “Soğuk Savaş” döneminin resmi açılışını yapmıştı. Dolayısıyla, Cheney’in de, ABD ile Rusya arasında “ikinci soğuk savaş”ı resmen başlattığı ima ediliyor. Bu imayı yapanın, Rusya’nın “Financial Times”ı diyebileceğimiz ekonomi gazetesi Kommersant olması, Cheney’in Rus sermaye çevrelerinde yarattığı tedirginliğin boyutlarını göstermek açısından dikkat çekici.

Dick Cheney, bununla da kalmadı. Ertesi gün, Kazakistan’ın başkenti Almaata’ya gitti ve Kazak hükümetinin, enerji ihracat rotalarında Rusya’yı devre dışı bırakıp doğrudan Batı’ya sevkiyat yapmasını talep etti. “Büyük Oyun” yeniden alevlenmekteydi: “19. yüzyılda, Orta Asya’da oynanan Büyük Oyun’u hatırlatan bir biçimde, ABD, Rusya’nın petrol ve doğalgaz üzerindeki denetimini zayıflatmaya çalışıyor. Aynı zamanda, Çin’in sahaya adım atmasını engelleme çabası içinde. Bir başka amaç, enerji ihracat rotalarında İran’ın devre dışı bırakılması.” (New York Times, 6 Mayıs)

Cheney’in Kazakistan ziyareti, bölgede son aylarda yaşanan gelişmelerin ışığı altında yerli yerine oturuyor. Enerji rotalarında Rusya ve İran’ın devre dışı bırakılması yönündeki baskı yeni değil. Daha nisan ayı başında, ABD Enerji Bakanı Samuel Bodman, Astana’da yaptığı konuşmada benzer bir talepte bulunmuş, ardından “Kazakistan’ın enerji altyapısını geliştirme ve yeni nakil rotaları kurulmasında öncü rolü oynaması gerektiğini” açıklamıştı.

ABD-Özbekistan ilişkileri, geçtiğimiz aylarda ciddi darbeler aldı. Özbek hükümeti, ülkedeki Amerikan askeri üssünü boşalttırdı ve ardından Rusya ile işbirliğini her alanda yeni bir seviyeye yükselten anlaşmalara imza attı. Bu arada Kırgızistan, Çin ile sınır anlaşmazlıklarını çözdü ve bu “yükselen dev” ile enerji anlaşmaları imzaladı. Kırgız topraklarındaki ABD askeri üssü de zor günlerden geçmekte: Kırgızistan yönetimi, üs için talep ettiği kirayı “fahiş” düzeylere çıkardı ve böylece, aslında Amerikalılara “Gidin” demiş oldu. Türkmenistan da, Rusya ve İran ile ekonomik ilişkisini yeni bir seviyeye yükseltti. Bütün bu gelişmelerde, Rusya-Çin işbirliğinin en önemli meyvesi olan Şanghay İşbirliği Örgütü’nün (ŞİÖ) rolü belirleyici. Gözlemci statüsünde olan İran’ın da yakında örgüte üye olabileceği öne sürülmekte.

Özbekistan’ı “kaybeden”, diğer bölge ülkelerinde de ciddi mevziler yitiren ABD’nin “yeni stratejisi”nin, Kazakistan üzerine oynamak olduğu görülüyor. Kazakistan’a “bölge lideri olma” telkini yapılırken, bu ülkeyle ABD arasında “stratejik bir ilişki” tesis edilmeye çalışılıyor.

Otoriter Kazak yönetiminin, bu “ilgi”den gayet memnun olduğu gözleniyor. Ülke; Çin ve Rusya ile sınır komşusu, güneyde ise İran ile Hazar Denizi komşusu. Kazak petrol ve doğalgazının piyasalara nakli için çok seçenek bulunuyor: Rusya, Türkiye, İran, Çin, Pakistan ve hatta Afganistan. Bu seçenek bolluğu içinde, Devlet Başkanı Nursultan Nazarbayev, “kim daha çok verirse” onunla işbirliği yapmayı tercih edecek gibi görünüyor. Nitekim, Kazakistan Enerji Bakanı, perşembe günü yaptığı açıklamada, “doğalgazı Kazakistan’dan Azerbaycan’a, oradan Türkiye’ye nakledecek bir hat” konusunda ilgili olduklarını söyleyerek ABD’yi sevindirdi. Ama aynı gün, Kazak Milli Boru Hattı Şirketi, yeni kurulmakta olan Atasu-Alashankou boru hattı üzerinden Rus petrolünü Çin’e nakledeceklerini garanti etti.

Cheney’in ziyaretiyle daha da alevlenen “Büyük Oyun”da ABD, Rusya etrafındaki kuşatmasını güçlendirmeyi ve bu ülkenin giderek daha kararlı bir biçimde kullandığı enerji silahını elinden almayı hedefliyor. Ancak bu yöndeki baskılar, Rusya, Çin ve İran arasındaki işbirliğinin yeni bir düzeye yükselmesiyle de sonuçlanabilir.