Ahmed Adnan Saygun

[Φ Legendary]

 

Ahmed Adnan Saygun (d. 7 Eylül 1907, İzmir – ö. 6 Ocak 1991, İstanbul).

 

Klasik batı müziğinde yapıtlar vermiş bir Türk bağdarı, müzik eğitimcisi ve budun müzik bilimcisidir (etnomüzikolog).

 

İlk Türk operasının bestecisi de olan Saygun, devlet sanatçısı ünvanını alan ilk sanatçıdır. Cumhuriyet Dönemi Türk musikisinin en çok seslendirilen eserlerinden Yunus Emre orotoyosu en önemli yapıtıdır.

 

Yaşamı

 

Önemli din bilginleri yetiştirmiş İzmirli köklü bir aileden gelen Saygun'un babası sonradan İzmir Milli Kütüphanesi 'nin kurucuları arasında yer alacak olan Mahmut Celalettin Bey'dir.

 

Adnan Saygun, daha ilkokul yıllarında başladığı müzik çalışmalarına, sanat eğitimine ağırlık veren bir okul olan İzmir İttihat ve Terakki İdadisi 'nde, 13 yaşında İzmir'de İsmail Zühtü (nazariyat) Rosati (piyano) ve Tevfik Bey (piyano) yanında yaptı. 1922 yılında Macar Tevfik Bey'in öğrencisi oldu. 1925 yılında Fransız La Grande Encyclopedie'den müzikle ilgili makaleleri çevirerek birkaç ciltlik büyük bir 'Musiki Lugati' meydana getirdi. 1926 yılında İzmir Erkek Lisesi 'nde bir süre müzik öğretmenliği yaptıktan sonra, 1928 yılında devlet bursuyla müzik eğitimi için Paris'e gönderilerek orada Vincent d'Indy (kompozisyon), Eugene Bozzel (Füg), Madam Bozzel (armoni), Paul le Flem (Kontrapunt), Amedee Gastone (Chant Gregorien), Souberbilelle (org) ile çalıştı. Paris'teyken Op. (Opus) 1 sıra numaralı Divertissement adlı orkestra eserini yazmıştır. Saygun’un bu bestesi 1931 yılında Paris’teki bir beste yarışmasında ödül kazanmış, Paris ve Varşova 'da seslendirilmiştir. Eser böylece, 1925'de Cemal Reşit Rey'in yine Paris'te seslendirilmiş bulunan iki eserinden sonra yurtdışında icra edilen üçüncü Türk orkestra eseri olmuştur.

 

Saygun, 1931'de Türkiye'ye dönüp bir süre müzik öğretmenliğinden sonra, çalışmalarını kompozitör, etno-müzikolog ve kompozisyon hocası olarak sürdürdü. 1934 yılında Cumhurbaşkanlığı Orkestrası'nı bir yıl boyunca yönetti. CSO şefi olduğu dönemde devlet başkanı Atatürk 'ün talebiyle, Türkiye'yi ziyaret edecek olan İran Şahı şerefine ilk Türk operası olan Op. 9 Özsoy Operası nı bir ay gibi çok kısa bir sürede yazdı. Bu opera, Türk Milleti’nin doğuşunu, İran ve Türk milletlerinin kökü uzak tarihe dayanan kardeşliğini ifade etmekteydi.

 

Devlet konservatuvarlarında etnomüzikoloji bölümleri açılması yönünde çalışmalar yapmış, ancak bunlar Atatürk'ün desteğine rağmen maalesef ilgili kurumlarca hayata geçirilememiştir.

 

1934 yılında yine Atatürk'ün talebiyle Taşbebek operası nı besteledi. Bu operada yeni Cumhuriyet insanının doğuşunu anlattı.

 

Kulağındaki bir rahatsızlık nedeniyle tedavi için İstanbul'a giden Saygun, İstanbul Belediye Konservatuarı'nda öğretmenliğe geri döndü. Saygun, Yunus Emre Orotoryosu adlı ünlü yapıtının seslendirilişine kadar sürecek olan bir gözden düşme dönemine girmişti. Ankara'da yeni bir konservatuar kurma çalışması vardı ne var ki bu çalışmalar Saygun'un savunduğu kültürel ulusallık fikrini değil, evrensel müzik anlayışını destekleyenler tarafından sürdürülmekteydi. Konservatuar, bu iş için danışman olarak getirilen konservatuar Paul Hindemith'in evrenselci müzik görüşleri doğrultusunda 1936 yılından kuruldu. Adnan Saygun ise 1936 yılında ülkemize gelen Macar besteci ve etnomüzikolog Bela Bartok'a Anadolu gezisinde eşlik etmekteydi. Birlikte özellikle Osmaniye dolaylarından derledikleri türküleri notalaştırdılar. Çalışmaları, "Bela Bartok’un Türkiye’deki Halk Müziği Araştırmaları” başlıklı bir kitap haline getirilerek 1976 yılında Macar ilimler Akademisi tarafından İngilizce bastırılmıştır.

 

1942'de tamamladığı Yunus Emre Oratoryosu 1946 yılında Ankara’da seslendirildi ve büyük başarı kazandı. En önemli eseri kabul edilen bu eser, daha sonra Paris'te ve 1958'de Birleşmiş Milletler kuruluş yıldönümü verilesiyle New York 'ta ünlü orkestra şefi Leopold Stokowski yönetiminde seslendirilmiştir. Bu eserle Saygun, çocukluğunda İzmir Kemeraltı Çarşısı 'nın Dervişler Caddesi 'nde (bugün Anafartalar Caddesi) Mevlevi dervişlerden duyduğu ezgileri Avrupa ve Amerika'ya, Birleşmiş Milletler çatısı altına, sonradan eserin çevrileceği 5 ayrı dile taşımış oluyordu.

 

Yunus Emre den sonra, Kerem, Köroğlu, Gilgameş başta olmak üzere üç opera, “Atatürk’e ve Anadolu’ya Destan” gibi koral eserler, 5 senfoni, çeşitli konçertolar, orkestra, koro, oda müziği eserleri, vokal ve enstrümantal parçalar, sayısız türkü derlemeleri, kitaplar, araştırmalar, makaleler yazdı. 1971'de yürürlüğe giren Devlet Sanatçılığı Kanunu çerçevesinde ilk Devlet Sanatçısı unvanı Adnan Saygun'a verilmiştir.

 

A. Adnan Saygun, bir konser için Ankara'ya gelen ancak ülkelerindenk Nazi baskısı nedeniyle geri dönmeyen Budapşete Kadın Orkestrası üyelerinden Macar asıllı Irén Szalai (sonradan Nilüfer adını almıştır) ile 1940 yılında evlenmiştir, çiftin çocuğu olmamıştır. Saygun, 6 Ocak 1991 tarihinde hayatını kaybetmiştir.

 

Orkestra, oda müziği, opera, bale, piyano üzerine birçok yapıtı olduğu gibi, etnomüzikoloji ile müzik egitimi konularında yayınları vardır. Çalışmaları ve diğer belgeleri Ankara ’da Bilkent Üniversitesi bünyesinde kurulan “Ahmet Adnan Saygun Müzik Eğitim ve Araştırma Merkezi”nde bulunmaktadır.

 

Ahmed Adnan Saygun’un yapıtlarının seslendirme üzerindeki hakları SACEM’e aittir. Yayınlanan bir kısım yapıtlarının telif hakları Southern Music Publishing, New York ve Hamburg’taki Peer Musikverlag’a aittir.

 

Müzikolog Emre Aracı tarafından kaleme alınan kapsamlı bir biyografisi Adnan Saygun – Doğu Batı Arası Müzik Köprüsü adı altında Yapı Kredi Yayınları tarafından 2001 yılında yayımlanmıştır.

 

Besteleri

 

1 Divertimento orkestra için 1930

2 Suit piyano 1931

3 Ağıtlar tenor ve solo erkek korosu 1932

4 Sezişler iki Klarnet 1933

5 Manastır Türküsü koro ve orkestra 1933

6 Kızılırmak Türküsü soprano ve orkestra 1933

7 Çoban Armağanı koro 1933

8 Klarnet, Saksafon, piyano ve vurma çalgılar için müzik 1933

9 Özsoy opera 1934

10 İnci’nin Kitabı piyano 1934 (Orkestra düzenlemesi 1944)

11 Taşbebek opera 1934

12 Sonat viyolonsel ve piyano, 1935

13 Sihir Raksı orkestra 1934

14 Suit orkestra 1936

15 Sonatina piyano 1938

16 Masal ses ve orkestra 1940

17 Bir Orman Masalı orkestra için bale müziği 1943

18 Dağlardan Ovalardan koro 1939

19 Eski Üslupta Kantat 1941

20 Sonat keman ve piyano 1941

21 Geçen Dakikalarım ses ve orkestra 1941

22 Bir tutam keklik koro 1943

23 Üç türkü bas ve piyano 1945

24 Halay orkestra 1943

25 Anadolu’dan piyano 1945

26 Yunus Emre oratoryo, 1942

27 1. kuartet 1942

28 Kerem opera 1952

29 1. Senfoni 1953

30 2. Senfoni 1958

31 Partita viyolonsel 1954

32 Üç ballad ses ve piyano 1955

33 Demet keman ve piyano 1955

34 1. Piyano Konçertosu 1958

35 2. Kuartet 1957

36 Partita keman 1961

37 Trio obua, klarinet, arp 1966

38 Aksas Tartılar Üzerine 10 Etüt piyano 1964

39 3. Senfoni 1960

40 Töresel Musiki 1967

41 10 halk türküsü bas ve orkestra 1968

42 Duyuşlar üç kadın sesi korosu 1935

43 3. Kuartet 1966

44 Keman Konçertosu 1967

45 Aksak Tartılar Üzerine 12 Prelüd piyano 1967

46 Nefesli Çalgılar Beşlisi 1968

47 Aksak Tartılar Üzerine 15 Parça piyano 1967

48 Dört Lied ses ve piyano (orkestra içinde düzenlenmiş) 1977

49 Dictum yaylı sazlar orkestrası 1970

50 Üç Prelüd iki arp 1971

51 Küçük Şeyler piyano 1956

52 Köroğlu opera 1973

53 4. Senfoni 1974

54 Ağıtlar II tenor, koro, orkestra 1975

55 Trio klarinet, obua ve piyano 1975

56 Ballad iki piyano 1975

57 Ayin Raksı orkestra 1975

58 Aksak Tartılar Üzerine 10 Taslak piyano 1976

59 Viyola Konçertosu 1977

60 İnsan Üzerine Deyişler I ses ve piyano 1977

61 İnsan Üzerine Deyişler II ses ve piyano 1977

62 Oda Konçertosu yaylı çalgılar 1978

63 İnsan Üzerine Deyişler III ses ve piyano 1983

64 İnsan Üzerine Deyişler 4 ses ve piyano 1978

65 Gılgameş opera 1970

66 İnsan Üzerine Deyişler 5 ses ve piyano 1979

67 Atatürk’e ve Anadolu’ya Destan solistler, koro ve ork 1981

68 Dört Arp İçin Üç Türkü 1983

69 İnsan Üzerine Deyişler 6 ses ve piyano 1984

70 5.Senfoni

 

1985

71 2. piyano Konçertosu 1985

72 Orkestra için Çeşitlemeler 1985

73 Poem üç piyano için 1986

74 Viyolonsel Konçertosu 1987

75 Kumru Efsanesi bale müziği 1989

 

Kitapları

 

1. Türk Halk Musıkisinde Pentatonizm, 1936.

2. Gençliğe Şarkılar: Halkevi ve Mektepler için, 1937.

3. Rize, Artvin, Kars Havalisi Türkü, Saz ve Oyunlar Hakkında Bazı Malumat, 1937.

4. Halk Türküleri: Yedi Karadeniz Türküsü ve bir Horon, 1938.

5. Halkevlerinde Musıki, 1940.

6. Yalan (Sanat Konuşmaları), 1945.

7. Lise Müzik Kitabı I-II-III (Halil Badi Yönetken ile birlikte), 1955.

8. Karacaoğlan(Yeni Bilgiler-Bir Rivayet-Melodiler), Ankara, Ses ve Tel Birliği, 1952.

9. Musıki Temel Bilgisi I – 1958,.II – 1962,.III –1964,.IV – 1966.

10. Mod öncesi Ezgilerin Sınıflandırılması, 1960.

11. Toplu Solfej,I – 1967, II – 1968.

12. Töresel Musıki, 1967.

13. Bela Bartok’s Folk Music Research in Turkey, Budapeşte, Akádemiai Kiadó, 1976.

14. Atatürk ve Musıki: O’nunla Birlikte, O’ndan Sonra..., Ankara, Sevda-Cenap And Müzik Vakfı, 1982.

 

Çevirileri

 

1. E.F. Richter: Armoni ve Kontrapuxkt……………………1963

 

2. S. Jadassohn: Armoni ve Kontrapuxkt……………………1924,

 

3. Albert Keim: Wagner’in Hayatı ve Eserleri……………...1924,

 

4. La Grande Encyclopédie: Tüm müzik terimleri……..1925/26,

 

5. Charles Koechlin: Kontrapuxkt…………………………..1931,

 

6. Ludwig van Beethoven: Carnet Intime (özel notlar)……..1938,

 

7. André Gédalge: Traité de la Fugue (Füg El Kitabı)………1941

 

vikipedi