Iğdır Halk Edebiyatı

[Φ _asi_]

HALK EDEBİYATI

 

ATASÖZLERİ

 

Iğdır ve yöresi, buram buram kokan Türk kültürünün en güzel örneklerinden olan atasözleri açısından da çok zengindir. Atasözlerinde; yiğitliği, mertliği, çalışkanlığı, doğruluğu telkin eden bir çok söze rastlamak mümkündür. Atasözleri bölgenin bir nevi anatomisini ortaya koymaktadır. Bunlardan bazılarına örnek verecek olursak;

 

- Anasına bah gizini al, gırağına bah bezini al.

 

- Tike ile dost olanlar, iller ile küsülü olar.

 

- Yahşi oğul neyleyir ata malını-yaman oğul neyler ata malını.

 

- Utan utanmazdan, gorh gorhmazdan.

 

- Gurt tükünü değiştirer, hesiyetini değiştirmez.

 

- Ağıllı fikir eyleyinceye geder, deli vurdu çayı geçti.

 

- Yaman avrat, yaman gonşu, yaman at; birini boşa, birini bağla, birini sat.

 

- Bu ilki serçe, bildirkine çihçih örgedir.

 

- Özüne erişte kesebilmir, özgesine umac avır.

 

- Gurddan gorhan goyun sahlamaz.

 

- Ay daş atan bahtavar, daşında bir vahtı var.

 

- Serti sumda kesek, hermen üste yabalaşmı-yah.

 

- Doğru söz bayramlıdır, yalan söz viranlığ.

 

- Yalandan düzelen evi yol yıhar.

 

- Novruzda at bezesen murada yetersen.

 

- Novruzda gülen il boyu güler.

 

- Can çıkar huy çıkmaz.

 

- Fehleçiliknen (Amelecilikle) karın doymaz.

 

- Gezmeyen ayağa taş değmez.

 

- İt başı honçada durmaz.

 

- Keçel yağı (ilaç) bilse öz başına yakar.

 

- Lotuynan gezen lotu olar.

 

- Min bilsen, bir bilene sor.

 

- Niyet hara (nereye) menzil ora.

 

- Ocaktan kül eksik olmaz.

 

- Ölmüş essek kurttan korkmaz.

 

- Pulsuzluk (parasızlık) kara gün getirir.

 

- Sürüden ayrılanı kurt yiyer(yer).

 

- Şirin dil ilanı (yılanı) yuvasından çıkarır.

 

- Toyuğ kaz yumurtası doğmaz.

 

- Üz verdikçe astarını da istiyir.

 

- Yağcı gün ağardar yaman gün karardar.

 

- Zererin harasından gayıtsan kârdır.

 

DEYİMLER

 

Iğdır ve yöresinde deyimlerin de en güzel örneklerini bulmak mümkündür. Geçmişin ince süzgecinden süzülüp gelen ve birbirinde derin manalar saklı olan bu sözlerden bazıları şu şekildedir;

 

- Bir evin iki arvadı olursa, ev süpürülmemiş olar.

 

- Düşmenine dost olan dostundan uzağ gez, ondan el çek.

 

- Geyretsiz, namuzsuz yaşamaktansa, ölmek yahşidir.

 

- Emanete hıyanet eden olmaz.

 

- Baha sözü ayahlıyanın, halaya sözü olmaz.

 

- Novruz''da düzeldilen beşik heyirli olar.

 

- Bulanık suda balık avlamak

 

- Damın dalı dağın dalı

 

- Üzümü ye bağını sorma

 

 

BİLMECELER

 

Bölgede tapmaca adı verilen bilmeceler de büyük bir zenginlik göstermektedir. Hepsi birer zeka kıvraklığı ürünü olan bu bilmeceler bilhassa uzun kış gecelerinin çocuk ve büyükler açısından vazgeçilmez eğlence kaynağıdır. Çeşitli toplantılarda, kınalarda, beybaşı toplantılarında da birbirinden güzel ve zor bilmeceler sorularak cevap aranır. Bunlardan birkaçını şöyle sıralayabiliriz;

 

- Dam üstünde yarım fetir. (Ay)

 

- Yer altında yağlı geyiş. (Yılan)

 

- Bazardan aldım bir tene, eve geldim min dene.(Nar)

 

- Ağaç başında gırmızı yumağ. (Elma)

 

 

Narda var, varda var,

Nardan şirin harda var,

El değmez, bıçak kesmez,

Ondan şirin harda var. (Uyku)

 

Üstü kadife, Ortasu un ambarı Altı odunluk. (İğde)

 

Saç üstü çattar

Ovuçdan-ovuça addar (Patlamış mısır)