Moritanya

 

Ülkenin genel görünümü

 

 

 

Afrika' da siyaseti ve torpak varlığı Moritanya' ninki kadar yapay olan bir başka ülke bulmak güçtür.

 

 

 

1 milyon km² ' yi aşan bu ucsuz bucaksız topraklar üstünde, 2 milyonu bile bulmayan bir nüfus yaşar. Genellikle düz

 

cizgilerden oluşan ülkenin sınırları, Fransız sömürgeciler tarafından saptanmıştır. Afrika' nın bu kesiminde Fransızlar,

 

yerlilerin uluscu girişimlerde bulunmalarını önlemek amacıyla, etnik grupların durumunu ya da tarihsel ögeleri göz önünde

 

bulundurmadan sömürgeler oluşturmaya yönelmişlerdi. Böylece Moritanya, Büyük Sahra cölünün Fas sultanlarının sürekli

 

olarak hak iddia ettikleri geniş bir parcasını Fas topraklarından ayırmak icin yaratilmıştı.

 

 

Moritanya' nın doğusunda Büyük Sahra, batısında Atlas Okyanusu yer alır. Aslında büyük bir bölümü cölle örtülü olan

 

ülkenin yalınızca güneyde kalan bazı kesimlerinde sürekli bitki örtüsü görülür. En corak ve işsiz bölgeyse Yengec

 

dönencesinin iki yanında kalan, Mali ve Cezayir sınırı arasındaki Doğu bölgesidir.

 

 

Doğu bölgesinde uzanan ucsuz bucaksız kumul denizi görünümündeki El - Cuf erginde, tek tük vahaya raslanır. Sürekli

 

yerleşme yalnızca Cezayir ile Mali arasında kalan ücgenin daha doğusuna düşen Chegga ( Segga ) vahasında ve daha

 

güneydeki Oualata ( Ualata ) vahalarında görülür.

 

 

 

 

 

Büyük kumul alanı kuzeyde, Fas sınırı yakınlarında Tindouf ( Tinduf ) hamadasının ve Draa hamadasının taşlık, cakıllık

 

engebelerinde kesintiyle uğrar, buna karşılık batısı, bol demir filizi bulunan Zouerate dağıyla ve genellikle " Adrar " diye

 

adlandırılan kayalık engebelerle kapalıdır. Yöre daha cok yağış aldığı için, burada bazı geniş ve güzel vahalara da raslanır.

Senegal ırmağının sağ kıyısına kadar ulaşan cakıllık düzlükleri, büyük kum cölünden güneye doğru Tagant tepeleri ve

 

Assaba dağ kütlesi ayırır. Kıyı bölgesi de kesinlikle cöllüktür: Alize rüzgarları karadan denize doğru estikleri için, kıtaya

 

ulaşan nemin hic etkisi yoktur. Kıyılar dümdüz ve limandan yoksundur. Tek körfez olan Levriere körfezi, çok uzun kum

 

dillerinden oluşmuştur.

 

 

Kanarya adaları yönünden gelen akıntının etkisiyle bu diller, eski Ispanyol Büyük Sahrası sınırında, Beyaz Burun' a kadar

 

uzanır. El - Cuf erginde ve baskent Nouakchott' un ( Nuaksot ) hemen kuzeyinde, yıllık esyagis egrileri 100 mm

 

dolayındadır. Kücük vahaların yer aldığı Sahel bölgesi, bu cizginin güneyinde kalır. " Trarza" adı verilen Sahel seridini, ince

ve biraz daha nemli bir başka serit izler, Moritanyaliların Chemama ( Semama ) diye adlandırdıkları, güney sınırında yer

 

alan bu serit. Senegal ırmağının mevsimlik taskınları vahalardakinden daha geniş boyutlu bir tarıma olanak verdiginden,

 

bütün ülkenin en kalabalık bölgesidir.

...Ülke tarihine genel bakış

 

 

 

Moritanya, etnik bütünnlükten yoksun bir ülkedir ve günümüzde halkın yapısı, ülkenin tarihsel olusumunun bir

 

sonuncudur. Ülkede Berberilerin ataları olan en eski toplulukların yerini alan ( XV. yy' da ) Arap kökenli Beni Hasan' ın

 

askerleri, hem Islam dinini benimsetmiş, hem de feodal nitelikte yeni bir düzen kurarak, toplumsal ve iktisadi islevleri cok

 

sıkı kurallara bağlamışlardı. Büyük sınıflara ayrılmış bir toplumda Araplar askerlik, göcebe hayvancılık ve ticaret işleriyle

 

uğraşıyor, bazı Berberi toplulukları da daha cok eğitim işlerine bakıyor, medreseleri yönetiyor, yasaları yapıp

 

uyguluyorlardı; halkın geri kalan bölümüyse, toplumsal piramidin en altındaki cobanlar ve köylülerdi.

 

 

 

XVII. yy. sonlarında savaşcılar, bazı önemli ve yarı - bağımsız emirlikler kurdular, söz konusu emirliklerin o zaman elde

 

ettikleri saygınlık, Moritanyalilarin günümüzde bile varlığını sürdüren bölgecilik anlayışına yansımıştır.

 

 

 

 

 

Önceleri, Avrupalilarla ilişkiler son derece seyrekti, cünkü bölgenin iktisadi değeri pek yoktu: Bölgeye yalniıca arap

 

zamki, birkac Portekiz, Ispanyol ya da Ingiliz tüccarını cekiyordu. Ama XIX. yy' in ikinci yarısında, Senegal ırmağının

 

ağzına yerleşmiş olan Fransızlar, Kuzeybatı Afrikalı müslüman tüccarların Sudanli zenciler üstündeki etkilerinin günden

 

güne artmasından kaygılanarak, ırmağın sağ kıyısındaki emirlikleri boyunduruk altına almak icin bir dizi askeri harekata

 

giriştiler, ama ilerlemeleri cok ağır oldu.

 

 

 

Avrupalıların etkisi ancak 1910 ' a doğru kendini göstermeye başladı ve 1920 ' de yöre sömürge statüsü içine alındı.

 

Resmi dairelerin calışmasına elverişli büyüklükte hicbir yerleşme alanı bulunmadığı icin de, Senegal' deki Saint - Louis,

 

yönetim merkezi oldu. Sömürgelerin sınırları, ancak 1934 ' te Ispanyollar Rio de Oro' yu işgal etikten sonra saptandı.

 

 

 

Ikinci Dünya savaşı sona erince Moritanya, Fransız Birliği' ne katıldı. 1957' de, Muhtar Deddah bağımsızlık savaşımına

 

girişti. 28 Kasım 1960' ta bagımsızlığına kavuşan Moritanya' da, topu topu 20 km uzunlugunda asfalt yol, üc kücük

 

hastane ( toplam 200 yatak ) bulunuyor, halkın % 95 ' i okuma - yazma bilmiyordu. Yeni kurulmakta olan baskent

 

Nouakchott' un ( Nuaksot ) yapimi henüz tamamlanmadığından, ilk hükümet toplantıları ancak cadırda yapılabiliyordu.

 

ama en büyük sorun, halkın ayrı kökenlerden gelmesinden kaynaklanmaktaydı, nüfusun 3/4 ünü olusturan göcebe Arap -

 

Berberiler, 1 / 3 ' ini oluşturan Sudanli zencilerin efendisi olarak yaşamaya alışmışlardı. Ulusal bilinc diye bir kavram

 

bulunmaması, ortak cıkarların bilinmemesi, halkın dayanışma duygusundan yoksun olması, yeni devletin geleceği

 

konuşunda oldukca karamsar düsünceler yol acıyordu. Fas da, bütün ülke toprakları üstünde sürekli hak iddia

 

etmekteydi.

 

 

 

Bu yüzden, ilk cumhurbaskanı Muhtar Deddah, gercekten güc sorunlarla karşı karşıya kaldı, sosyalist düsünceli

 

olduğundan, komünist ülkelerin desteğini sağlayarak, Fransa' nın her alandaki egemenliğinden kurtulmayı denedi.

 

Arapcayi zorunlu öğrenim dili haline getirdi, ülkeyi bir anlamda A.E. T' ye bağımlı kılan Afrika- Moritanya Ortak Örgütü'

 

nden ( OCAM ) ayrıldı. 1965 ' te Zouerate ( Zuerat ) demi filizi yatağının işletilmeye başlanması, devletin boş olan

 

kasalarını doldurmaya yaradıysa da, sanayileşme süreci icindeki ülkelere özgü sorunların yerel toplumu apansızın

 

sarsmasına neden oldu, 1968' de patlak veren ilk grevleri ordu bastırdı, ama bu arada bircok kişi yaralandı, hatta bazıları

 

öldü. Isci hareketlerinin sonraki yıllarda da sürüp gitmesi, zaten 1972 - 1973 ' teki büyük kuraklıktan son derece olumsuz

 

yönde etkilenen ülkede, hosnutsuzluğu büsbütün artırdı.

 

 

 

Halkiı yeniden güvenini kazanmak icin Deddah, 1973' te Fransa' yla para birliğine son verip, ulusal para kullanımını

 

başlattı, 1974' te Alman, Fransız, Ingiliz ve Italyan sermayesiyle kurulmuş olan ve Zouerate' taki ( Zuerat ) demir filizinin

 

cıkarımını denetleyen güclü MIFERMA şirketini ulusallaştırdı. 1975' te Akjoujt bakır ocaklarını işleten SOMINMA da

 

ulusallaştırıldı. Öbür sanayi ve tasimacılık kuruluşlarının yanı sıra, bir - iki madencilik şirketi de Maden Sanayisi Ulusal

 

Sirketi' ne bağlandı. Böylece, doğrudan doğruya cumhurbaşkanının denetimi altında olan bu şirket, Moritanya iktisadının

 

belkemiği haline geldi. ama Deddah' in Avrupa devletleriyle ilişkilerini ayni düzeyde tutmak, bol para yardımı yapan Arap

 

dünyası ile zenci Afrika' nin en yoksul kesimi arasındaki dengeyi korumak ve ülkeyi cağdaş bir sanayi düzeyine getirmek

 

icin harcadiğı bütün cabalar, Ispanyol Büyük Sahrası sorunu nedeniyle başrarısızlıkla sonuclandı.

14 Kasım 1975' te Ispanya, Fas ve Moritanya' nın Madrid' de imzaladıkları bir anlaşma uyarınca Ispanya, fosfat yatakları

 

bununan sömürgesini ve denizi balık dolu kıyı parcasını bırakarak, bölgeyi Fas ile Mortitanya arasında paylaştırdı. Bunun

 

üstüne Fas' ın ve Moritanya' nin desteğiyle Ispanya' ya karşı savaşmıs olan Polisario Cephesi ( Batı Büyük Sahra' nın ve

 

Rio de Oro' nun Kurtarılması icin Halk Cephesi ) , bunu davasına ihanet sayarak, en gücsüz durumda olan Moritanya' ya

 

savaş actı ve 8 Haziran 1976' da başkente saldırdı. Bu kardeş kavgasını yabancı ülkeler de kızıştırmaktan geri kalmadılar:

Libya, Sovyetler Birliği ve Fransa, her iki tarafa da silah ve siyasal destek sağlayarak ise karıştılar. Madenleri bakımından

 

kendini tehlikede gören Moritanya ( Zouerate, Rio de Oro sınırının yanıbaşındadır, baskentten Nouadhibou limanina giden

 

demiryou hattıysa, sınır boyunca uzandığı icin, savunulması olanaksızdır ), yansızlık siyasetini bir yana bırakarak Fas' tan

ve Fransa' dan yardım istedi. Bu arada, Polisario gerillalarına karşı koyabilmek icin gerekli savunma giderleri ve maden

 

cıkarımı calışmalarının durdurulmasına yol actı.

 

 

Kamuoyunun hosnutsuzlugu , 10 Temmuz 1978' de bir hükümet darbesi yapılmasını ve ordunun iktidari ele almasını

 

kolaylaştırdı. Deddah tutuklandı, yeni hükümet Rio de Oro sorunundan bir an önce kurtulmak amacıyla, 5 Ağustos 1979'

 

da Cezayir' de Polisario Cephesi' yle bir barış anlaşması imzaladı.

 

 

Moritanya, eski Ispanyol sömürgesi üstündeki bütün isteklerinden vazgectiğini bildirdi ve Fas' i gerillalarla baş başa

 

bıraktı. Cezayir anlasmasının bütün maddeleri henüz acıklanmış değildir. Rio de Oro toprakları icindeki Beyaz Burun

 

yarımadasının ucunda yer alan 500 nüfuslu La Guera köyünün durumu belli olmamıştır. Nouadhibou ( Nuadhibu ) limanina

 

bitişik olması, limana giriş - cıkışların denetlemesini kolaylaştırmakta, gerek Fas, gerek Polisario Cephesi, bu önemli

 

stratejik nokta için hala cekişip durmakta, üssü elinden cıkarmak istemeyen Fas, askeri birliklerini Moritanya' dan geri

 

cekmemektedir. Henüz sona ermemiş olan Büyük Sahra savaşı, cağın koşullarına uygun bir düzeye varmak için asılması

 

gereken cetin yolu kapatmış, toplumda ve iktisatta kökten bir değişikliği engelleyerek, ülkenin bel bağladığı umutların

 

suya düşmesine yol acmıştir. Üstelik, son yıllarda asiretler ve bölgeler arasındaki eski kinler yeniden alevlenmiştir.

 

 

 

 

 

Ilkel yöntemlerle cağdaş yöntemler arasında bocalayan bir iktisat

 

 

 

Moritanya' da birbiriyle catışan ve uzlaşmaları kesinlikle olanaksız iki iktisat tipi vardır. Birincisi, göcebe hayvancılık, capa

 

tarımı ve kücük capta dericilik ile halıcıliktan öteye gitmeyen kücük el sanatlarının oluşturduğu geleneksel iktisattir.

 

Gecimini bu tür işlerden sağlayan halk kesiminin ilkel yöntemlere bağlı kalması, ülkenin cağdaşlaşma sürecini yavaşlatan

bir etmen olmakla birlikte, büyük doğal yıkımlar nedeniyle cağdaşlaşma sürecini yavaşlatan bir etmen olmakla birlikte,

 

büyük doğal yıkımlar nedeniyle cağdaş iktisadın bunalıma sürüklendiği zamanlar, güvenli bir destek oluşturmaktadır.

 

Tarim icin en elverişli alanlar, güneyde Chemama havzasıdır. Genellikle tarlalarda köle gibi calışan ( kölelik resmen 5

 

Temmuz 1980' de kaldırilmıştır ) zenci halkın sürekli olarak oturduğu köylerin cevresinde, Senegal ırmağı kıyılarında ve

 

yağış mevsiminde taşkın sularıyla kaplanan topraklarda darı, pirinc, mısır, sebze, tütün yetiştirilir. Genisletilmesi

 

tasarlanan bazı sulak alanlarda, şekerkamışı ve pamuk tarımı da yapılır. Daha kuzeye cıkıldıkca, tarlalar seyrekleserek

 

azalır, cöldeyse, yalnızca vahalardaki hurma ağaclarının gölgesi biraz sebze yetiştirmeye olanak verir: Güneyden kuzeye

 

doğru hayvancılık da azalmaya başlar:

 

1972 - 1973 ' teki büyük kuraklık sırasında, koyun ve

 

...kecilerin yanı sıra

 

sığırların da sayısı yarı yarıya azalmıştır.

 

 

 

Sahel bölgesinde, daha iyi bir otlak bulabilmek icin her gün kilometrelerce yol alınır. Cöle dayanıklı tek hayvan hecin

 

devesidir, hem kendi kendini besler, hem de sütüyle, yağıyla eitiyle, derisiyle, hatta yakacak olarak kullanılan tezegiyle

 

insanlara büyük yararı dokunur.

 

Ikinci iktisat tipi maden kaynaklarına ve sanayileşmeye dayanır. Ülkedeki başlıca maden, demirdir. Zouerate madeni, iki

 

savaş arasında bulunmuş olmasiıa karşın ancak 1963' te işletilmeye başlanmış ve 1965' te verimli hale gelmiştir. Yüksek

 

oranda ( % 65 ) demir kapsayan filiz, yüzeyde olduğu için kolaylıkla cıkarılır. 650 km' lik demiryolunda dünyanın en uzun

 

katarları gidip gelir.

 

 

 

Günümüzde her 18 saatte bir 15 000 ton filiz, ocaklardan, Nouadhibou limanındaki otomatik yükleme tesislerine kadar

 

taşınmaktadır. Maden, tükenecek gibi değildır. Üstelik bu yatak tükense bile, yakınındakı başka yataklar isletilebilir.

 

Başkentin kuzeydoğusundaki Akjoujt' ta ( Akjujt ) cok az miktarda altın iceren bakır filizi de cıkarılır, Ndaghamcha' daki "

 

sebha" , dev bir alcı deposu gibidir, ayrıca Cezayir sınırı yakınlarında uranyum ve kıyı düzlüğünde petrol bulunduğu

 

sanılmaktadır. Başkentte, tüketim maddeleri üreten bazi kücük fabrikalar kurulmuştur.

Bölgelerin genel görünümü

 

 

 

Ucsuz bucaksız Moritanya topraklarında, ic bölgeleri belirleyecek öğeleri bir araya getirmek oldukca güctür. Bununla

 

birlikte, geniş bir bicimde ic ice gecmiş en az üc doğal cevre, gerek görünüm, gerek Moritanya' ya özgü yaşam

 

bakımından, güclükle de olsa birbirinden ayırt edilebilir.

 

 

Büyük bir bölümü kumul tepeleriyle kaplı cölde, vahalar az ve birbirine uzaktır, kuzey kesiminde bazı tuzlu bataklıklara ve

 

birkac yükseltiye raslanır: Icerdiği demir nedeniyle bölgeden gecen ucakların bile pusulalarını bozan Zouerate dağı

 

( 915 m ) , Adrar tepeleri. Insan elinin yöreye getirdiği yenilikler arasında, maden cıkarım tesisleri, birkac asfaltanmış yol,

 

demir filizini denize taşiyan uzun demiryoulu hattı sayılabılır. Yereyi deve kervanlarıyla asan göcebelerin yani sıra,

 

askerlerin, yerbilimcilerin, teknisyenlerin motorlu aracları da artık yörede daha sık görülmektedir.

 

Sahel bölgesinin sınırı, belirsiz ve değişkendir, buğdaygillerin, sütlegengillerin yetiştiği, devekuşlari ile ceylanların yaşadıği

 

bozkır, ancak güney sınırına doğru, Nouakchott enleminde daha kesin cizgili bir görünüş alır.

 

Başkent ( 150 000 nüf. ). tam cölün sınırındadır, bu nedenle de " harmattan" adı verilen rüzgar estikce, sokaklar, tek katlı

 

evleri cevreleyen duvarların her yanı, otların bile göclükle büyüdüğü ağacsız kırac bahceler kumla dolar. Baskent, 1957'

 

den sonra kurulmaya başlanmıştır, ama yerinin kent alanı olmaya elverişlı hicbir fiziksel niteliği yoktur.

 

 

 

Günümüzde bile bazı modern tesislerle ve oldukca yeterli altyapılarla donatılmış olmasına karşın, yer seciminin ne kadar

 

aceleye geldigi görülmektedir: Başkent, bütünüyle ele alındığında ic karartıcı bir kenttir, cepecevre yoksul mahalleleriyle

 

sarılmıştır, ama bu mahalleler tenekeden yapılma gecekonudlar dan değil,

 

...cadırlardan

oluşur. Son zamanlarda işsizlerin sayısının günden güne coğaldığı kent, ülkenin öbür yerleşme alanlarıdan yalıtılmıştır.

 

 

 

Daha güney kesim, hic değilse yerleşme acısından, en canlı bölgedir. Kerpicten yapılma kulübelerden oluşan köyler

 

günden güne sıklaşmaktadır, cevre de biraz daha yeşildir. Rkiz gölü kıyıları gibi sulak kesimlerde, düzenli tarım ciftlikleri

 

kurulmuştur, konutlar yalın ama rahattır. Zencilerin yaşadığı bu yörede halk, Arapların egemen olduğu, daha 1980' e kadar

 

köleliği benimseyen ve köle emeğinin ticaretini yapan bu yapay devletin yapay başkenti Nouakchott' tan çok, umutlarını

 

Senegal ırmağının öbür kıyısına bağlamışlardır.