Uzmanlar uyarıyor: Evliliği kitabına uydurmayın

Uzmanlar uyarıyor: Evliliği kitabına uydurmayın

Otuz yaşını geçmiş, bekar ve mutsuz Bridget Jones'un hayatında yeni bir sayfa açabilmek için yaptığı ilk şey ideal evlilik formülleri öneren kitaplarını çöpe atmak olmuştu.

Çok satan roman kahramanı Bridget mutlu bir yaşamın hele hele ideal bir evlilik yapabilmenin formülünü kitaplarda arayan ve sonra da hayal kırıklığına uğrayan kadınların Batılı prototipiydi. Batı'da hayli yaygın olan "Evlilik Öncesi Doğru Seçim", "Evlilikte Mutluluk" gibi kitaplar artık Türkiye'de de hatırı sayılır bir okuyucu kitlesine sahipler. Gün geçmiyor ki yazarı çoğunlukla erkek olan ve ideal eş, ideal yuva, ideal ilişki, ideal evlilik, kötüye giden evliliği kurtarma vaadi taşıyan bir kitap bir kadın tarafından satın alınmasın! İşin garip tarafı bu kitapların satış grafiği ile boşanma oranının aynı doğrultuda ilerlemesi. Ne kadar mutlu evlilik vaadi, o kadar çok boşanma!

Çok değil yaklaşık on yıl öncesine kadar Dale Carneige, Leo Buscaglia'nın mutlu olmak, dostluk, sevgi gibi konularda yazdıkları kitaplar dünya çapında büyük ilgi görüyordu. Fakat zamanla daha evrensel temaları olan bu kitapların yerini insanların ihtiyaçlarını keşfedip 'nokta atışlar' yapan kitaplar aldı. İnsanın hayatı gündelik arzu ve ihtiyaçlara indirgenince branşlaşma da kaçınılmaz oluyordu yani. Kitapçı raflarındaki yerleri günden güne genişleyen 'evlilik kitapları' evlilikte mutluluğun reçetesini sundukları iddiasıyla piyasaya sürülmekte. Yerli ve yabancı yazarlar tarafından yazılan bu kitaplar neredeyse roman, tarih, sosyoloji, psikoloji gibi kitap türleri ile yarışacak kadar 'elzem' bir kategori oluşturuyor. Anlı şanlı yayınevleri portföylerinde bu türden pembe mavi kitaplara yer açmak durumunda kalıyor. Evlilik öncesinde doğru eş seçmekten, evlilikte mutlu olmak için yapılması gerekenlerin okura sunulduğu bu kitaplar hiç de azımsanmayacak bir satış grafiği yakalıyor. Kitaplara talip olanlar daha çok evlenmeye karar verme aşamasında olan, yahut mevcut evliliğindeki sorunlar için çözüm arayışı içinde bulunan kimseler. Uzmanlar ise bu kitaplar konusunda okuyucuyu 'temkinli olmaya 'çağırıyor. Çoğuna göre bu kitapların yaptığı görmediği bir insana elbise biçen terzinin yaptığı ile aynı.

Türk toplumu olarak ailenin sağlam bir yapı üzerine kurulu olduğu ile övünüp dururuz. Oysa son yıllarda boşanma oranlarında yaşanan artış ve evliliğe olan mesafeli duruş evliliklerde dezenformasyonun başladığını gösteriyor. 1997 yılında evlenme oranı 8,11 iken 2000 yılında bu rakam 6,84'e düştü. Ortaya çıkan istatistikler, evlilik konusunda artık kişilerin büyük korkular yaşadığını gözler önüne seriyor. Batı'daki evliliklerde yıllar önce yaşanmaya başlanan sorunların benzerleri yavaş yavaş Türkiye'de de var olmaya başladı. Evlilikte mutlu olmak üzerine yazılan kitaplardaki artış da sosyal hayatta yaşanan bu değişim paralellik arz ediyor. İçinde "Evliliğinizin daha sağlıklı olmasını ister misiniz? Evliliğinizi ömür boyu mutlu kılabilmek için neler yapmanız gerektiğini biliyor musunuz? Doğru eş seçimi için yöntemler neler? Evlilikte eşi bambaşka bir gözle görmeyi sağlayacak temel ilkeler neler? Sıcak bir yuva nasıl kurulabilir?..." gibi sorulara maddeler halinde yanıt veren kitaplar bir furya halinde piyasaya çıkmaya başladı. Fakat bu önerilerin ne kadar gerçekçi olduğu bir muamma. Bu kitapların mucizevi öneriler sunduğunu sanmak büyük bir safdillik olur. Elbette piyasada bulunan bütün kitapları aynı kategoride değerlendirmek mümkün değil; fakat bilimsel verilere dayanan ve içinde bulunulan kültürel dokuya uygun çözüm önerileri sunan kitapların haricinde, pratik hayat ile örtüşmeyen vaatler taşıyan kitap sayısının oldukça fazla olduğu göze çarpıyor. Kitapların birçoğunun mantık yerine duygular ile hareket edilmesini önermesi, demek istediğimiz şey hakkında küçük bir fikir verebilir belki. Mesela evliliğinde aldatılma endişesi yaşayan kadınların eşlerini sınamaları için önerdiği şeylere bakalım: Eğer eşiniz size eskisine oranla daha çok ilgi gösteriyorsa sizi aldatıyordur ve vicdanını rahatlatmak için böyle davranıyordur, diye verilen bir öneri başka bir kitapta eğer eşiniz sizden iyice uzaklaştıysa hayatında yeni biri var, şeklinde karşımıza çıkıyor. Kitaptan yola çıkarak bunu hayatında uygulamaya çalışan kadın bazen olmayan bir sorunu, varmış gibi çözme hatasına bile savrulabiliyor. Kitapların sorun çözeceğim derken 'vehm uyandırması' onlara yöneltilen eleştiri noktalarından sadece biri. Dolayısı ile bu kitapları okuyup uygulayan ve sonucu da mutluluk olarak bekleyen kişilerin mutluluğu katlanıp artacağına tam tersi bir durum ortaya çıkabilmekte, mutsuzluk artabilmekte. Evlilik kurtaran kitaplar uçurumu daha da derinleştiriyor.

Dr. Zülfikar Özkan, piyasada bulunan kitaplardan bazılarının evlilikleri sürdürmek yerine bitirmek üzere yazıldığını dile getiriyor. Psikolog Dr. Davut İbrahimoğlu da bu noktada Özkan'dan farklı düşünmüyor. Bazı kitapların sadece toplama bilgiler ile yazıldığını ve bunların da insanları ilişkilerinde yanlış yönlendirdiğini söylüyor.

Kitapları daha çok evlenme arefesindeki gençlerden gelse de evliliğinde uzun yılları arkada bırakan ve sorunlar yaşamaya başlayan kişiler de yoğun talep gösteriyor. Sorunlarını çözmek için profesyonel yardım alma ve sorunlar ile yüzleşme imkanı bulamayan kişiler bu kitaplar ile kendi evliliklerini kurtarmaya çalışıyor. Fakat genellikle sorunlu çiftlerden biri bu kitapları okurken; diğeri duruma yabancı kaldığı için sorunlar daha büyük bir yumağa dönüşüyor. Kadir Has Üniversitesi İletişim Fakültesi Dekanı Prof. Dr. Nilüfer Narlı, eşlerden birinin sorunlara bilimsel yöntemle yaklaşırken, diğerinin geleneksel yöntemler ile çözmeye çalışmasının sorunları daha da büyüttüğünü dile getiriyor.

Çeviri kitaplar vitrinde

Evlilik ile ilgili yabancı yayınlardan çevrilen birçok kitap bulunuyor. Daha çok ABD'li yazarların kaleme aldığı kitaplar Türkçeye çevriliyor ve okura sunuluyor. Oysa bu yayınlar tamamen bizim kültürümüz, örf ve âdetimizin dışındaki yaşanan evlilikleri yansıttığı için doku uyuşmazlığı oluşuyor. Dr. Zülfikar Özkan konuya bir açıklık getiriyor ve yabancı yazarların, 'Evlilik öncesi birbirinizi iyi tanıyın.' önerisinin aslında yıkıcı unsur taşıdığını dile getiriyor. Özkan; "Söz konusu kitapların çoğunda sözgelimi, evlilik öncesi cinsel yaşamın rahatça yaşanması gerektiği, çiftlerin bu açıdan birbirlerine uyumlu olmaları gerektiği vurgulanmakta. Batılı tecrübeler bu kitaplar vasıtası ile 'bilimsel' bir gereklilikmiş gibi bize de sunuluyor. İnsanların iyi bir evlilik yapmaları evlilik öncesinde birlikte yaşamalarına bağlı imiş gibi bir tablo ortaya çıkıyor. Bu mutlu evliliğin formülü değil; ancak yol gösterme iddiasında olan kitaplar ile aslında bizim gibi toplumlara uymayan bu gibi birliktelikleri normal ve hatta gerekli gibi arz ediyor." diyor. Evlilikte daha mutlu olmak için yöntemler sunan kitapların içerikleri kadar, bu kitapları kimlerin yazdığı da önemli. Zira bu tarz kitaplara özellikle son yıllarda gösterilen ilginin artması bir popülarite oluşturdu. Peki bu tür kitapları kimler kaleme almalı? Batı'da bu tarz kitapları kaleme alan kişilerin birçoğunun akademik eğitimini psikoloji ve sosyoloji üzerine yaptığı görülüyor. Aynı zamanda aile ile ilgili sorunlarda yol gösteren bu kişiler uzun yıllar süren evliliklere sahip. En önemlisi de bu yazarların hayatlarında dinî inançları da önemli bir yer tutuyor. Türkiye'de ise bu tür kitapları kaleme alanlar arasında psikolog, boşanma avukatı ve sosyologlar bulunuyor. Fakat sadece lisans eğitimini bu alanlarda yapan ve evli olmadığı halde evlilik üzerine kitap yazan birçok kişi bulunuyor.

Bencilleşen ve ihtiyaçlarının tatmininde taviz vermez hale gelen modern birey, giderek daha geç evleniyor ya da evlilik içinde daha fazla problem yaşıyor. Söz konusu sihirli formül kitaplarının bazılarının modern bireyin yalnızlık korkusunu ya da mutluluk açlığını sömürme amaçlı olduğunu da görmezden gelmemek gerek. Fakat doğru kişi tarafından kaleme alınmış kitapların okunduğu zaman en azından fikir geliştirmede yardımcı olduğu da bir gerçek. Önemli olan popülerlik furyası ile yazılan, insanların çaresizliğinden faydalanan ve içinde yaşadığımız toplumsal dokuya uymayan gerçek dışı ögelerin elenmesi; bu konuda çok seçici davranılması. Değilse sorunların bir iken beşe katlanması an meselesi, biz uzmanların yalancısıyız!..

DR. ZÜLFİKÂR ÖZKAN (Boşanma Avukatı): Ciddi olanlar çok az

Bu tür kitaplar artık popülerleşti. Hiçbir ciddi muhtevası olmadığı halde çok satanları var. Fakat bunların çoğu aile yapısına aykırı. Yazarın kafasındaki senaryodan başka bir şey değil. 'Her Aile' başlığını taşıyan kitap bizim toplumumuza göre değil. İnsanlar bunları kurtarıcı olarak görüyorlar ve aynen uygulamaya çalışıyorlar; oysa böyle bir şey yok.

UZM. DR. ENDER KARACA (Psikiyatrist) - Bu kitaplar doğallığı bozar

Yabancı bir kültürün yazarının evlilik konusunda sundugu önerilerin Türk toplumu için geçerli olacağından bahsetmek zaten abestir. Fakat velev ki yaşadığımız coğrafyaya ve toplumsal yapıya uygun bir kitap olsun. Yine de temkinli davranmak gerekir. Zira evlilik dinamik bir süreç. İnsanlarin evlilik içinde sergileyecekleri kişilik yapıları, iletişim biçimleri kendini ifade etme tarzları birbirinden farklıdır. Çünkü evlenene kadar bizim toplumumuzda sorumluluk anlayışı tam olarak oturmaz, hayatı algılama biçimi de hep başkalarının tasarrufu altındadır. Evlilikte yanlışlar olacaktır ama bu yanlışları kişilerin algılama biçimleri ya bu yanlışların içinde kitlenmelerine ya da çözüm bulmalarına zemin sağlayacaktır. Çünkü birbirlerini anlayan esnek ve gelişmeye açık insanlar hem kendi kişilik yapılarındaki çatışmaları hem de karşısındaki insanın çatışmalarını anlayıp daha sağlıklı bir iletişim için zemin oluştururlar. Herkesin çatışmaları savunma mekanizmaları başa çıkma yolları ve iletişim biçimi farklı olacağından hiçbir evlilikte tek bir çözüm yoktur. Dolayısıyla her ne kadar kültürel olarak belli referans noktaları çizilmiş olsa bile, ve bu kitaplar bu referans noktalarina gönderme yaparak çözüm sunsa bile az önce saydığımız farklılıklardan dolayı ilişkinin kendi içindeki öğrenme sürecinin doğallığını bozarlar.

DR. DAVUT İBRAHİMOĞLU (Aile Danışmanı) - Tercümeler yanlış

İnsanlar her konuda bilgi sahibi oluyor; ama evlilik konusunda cahiller. Bu sefer kitaplara sarılıyorlar. Fakat bu kitapların bazılarında sunulanlar pratik hayat ile örtüşmüyor. Özellikle tercüme kitaplar çok yanıltıcı. Bu topluma hitap etmiyor onlar. Bu tür yayınlar artık bir furya oldu ve herkes yazıyor. Alırken dikkat etmek lazım.

PROF. DR. HALUK YAVUZER - Yol gösterici olabilirler

Bu kitaplar bireyi aydınlatan, uyaran, kendi kültürü içinde anlam taşıyan bir çalışma olduğu takdirde, yol gösterici nitelik taşıyabilirler. Fakat yanlış bilgiler içerdiklerinde de tam aksine daha olumsuz etki yapıyorlar. Kitapta yazılan hayata özenip onu oluşturmaya çalışınca, gerçek hayatta çelişki yaşayabiliyorlar.

PROF. DR. NİLÜFER NARLI (Sosyolog) - İnsanlar bilimsel yaklaşıyor

Eskisine oranla artık evlilik öncesi ve sonrası yaşanan sorunları insanlar, bilimsel olarak çözmeye çalışıyor. Oysa önceden geleneklere göre çözüm yapılırdı. Bu yüzden aile terapistlerine ve psikologlara danışıyorlar. Fakat buna imkanı olmayan insanlar da piyasada bu konular ile ilgili yayınlanmış kitaplara başvuruyor. Bu insanların sayısı da hiç de azımsanacak gibi değil. Önemli olan burada doğru kaynağa yönelmek gerekiyor; çünkü içeriği yanıltıcı birçok kitap da piyasada bulunuyor.