Ani katedrali

ANİ KATEDRALİ

Orijinal Adı: Surp Asdvadzadzin Kilisesi

Bilinen Adları: Ani Katedrali, Azize Meryem Katedrali, Beşik Kilise, Fethiye Camii

Yapım Tarihi ve Banisi: Kaynaklar ve kitabelerine göre katedralin yapımına II. Sımbat zamanında başlanmış (980-989), Kral Gagik’in karısı Kraliçe Katranide tarafından 1001 yılında tamamlattırılmıştır. Yapının mimarı Trdat’tır.

Yeri: Ani’nin orta kısmında Emir Ebu’l Manuçehr Camii’nin kuzeydoğusunda yer almaktadır.

Mimari Tanıtım: Kırmızı, siyah ve kahverengimsi düzgün kesme taşlarla inşa edilen yapı üç basamaklı bir kaide üzerine oturtulmuş olup dışta doğu-batı yönünde dikdörtgen, içte haç planlıdır. Ancak bazı araştırmacılar kubbeli bazilika planına sahip olduğu görüşündedir. Katedralin kuzeydoğu duvarına bitişik olarak kare planlı bir ek mekân, doğu duvarı önünde ise bir şapel ile iki mezar odası bulunmaktadır.

Yapıya kuzey, güney ve batı cephe eksenlerindeki birer kapıdan girilmektedir.

Katedralin cephelerinde çok sayıda kitabe vardır ve karşılıklı cepheler yaklaşık eş düzenlemeye sahiptir. Kuzey ve güney cephe, ince sütuncelerle bağlanan ve eş yüksekliğe ulaşan doğu bölümde beş, batı bölümde dört adet kör kemer dizisi ile hareketlendirilmiştir. İçteki ilk kemer gözlerine birer üçgen niş yerleştirilmiştir. Doğudaki nişin doğusundaki ilk kemer gözüne bir mazgal pencere ile bunun üst

kısmına iki yuvarlak pencere açılmıştır. Güney cephede, batıdaki nişin batısındaki iki kemer gözüne de birer mazgal pencere yerleştirilmiştir. Ancak kuzey cephenin batı bölümü yıkılmış durumdadır.

Bu cephelerin, içte haç kollarına denk gelen orta bölümüne, önlerinde şimdi yıkılmış olan bir sundurmanın bulunduğu, yarım daire kemerli birer kapı açılmıştır. Kapıların üstüne ve iki yanına birer pencere yerleştirilmiştir. Üstteki pencereler daha büyük boyutludur ve dışa taşkın düz bir silme ile kuşatılmıştır. İki yandaki pencereler ise güney cephede, yarım daire kemerli çökertme niş içine oturtulmuştur ve nişlerin kemer alınlığına birer kartal motifi yerleştirilmiştir. Cephe alınlıklarında da birer yuvarlak pencere görülmektedir. Güney cephenin bu orta bölümü ile pencere ve üçgen nişleri taçlandıran kemerlerin kuzeydekilerine göre daha süslemeli olması, güney cephenin vurgulandığına işaret etmektedir.

Doğu ve batı cephe ise ritmik olarak bir geniş bir dar tutulmuş beş arkadla bölümlenmiştir. Doğu cephede merkezin iki yanındaki arkadlara birer üçgen niş, merkezdeki kemer gözüne büyük boyutlu bir, dıştaki kemer gözlerine ise altlı üstlü yerleştirilmiş iki mazgal pencere açılmış, bunlar omega biçimi kemerle taçlandırılmıştır.

Batı cephede ise üçgen nişler yoktur. Merkezdeki kemer gözüne yine önündeki sundurması yıkılmış olan yarım daire kemerli bir kapı, bunun üzerine büyük boyutlu bir ve dıştaki kemer gözlerine daha alt seviyede ve daha küçük boyutlu birer mazgal pencere açılmıştır. Cephe alınlığında da kademeli silmelerle çevrelenmiş yuvarlak bir pencere bulunmaktadır.

Beşik çatı ile örtülü haç kolları arasında, deprem nedeniyle yıkılmış olan kasnağın, günümüze ulaşmış silindirik alt bölümü görülmektedir.

Katedralin içinde, merkezdeki kare planlı mekan, köşelerde yer alan profilli birer

fil paye ile sınırlandırılmıştır ve üzeri pandantif geçişli kubbe ile örtülmüştür. Ancak kubbe günümüze ulaşamamıştır.

Merkezdeki mekana açılan haç kollarından batıdaki daha uzundur, doğudaki ise bema olarak değerlendirilmiştir. Bemadan sonra yer alan apsis yarım daire planlıdır. Apsisin alt bölümü, apsis duvarı boyunca devam eden, küresel başlık ve kaidelere sahip çifte sütuncelerin taşıdığı kademeli kemerli on nişle hareketlendirilmiştir.

Apsisin iki yanına birer kapı ile batıya, küçük birer koridor ile de apsise açılan, doğu-batı doğrultusunda dikdörtgen planlı, apsidiollü, iki katlı birer pastophorion hücresi yerleştirilmiştir. Apsis yarım kubbe, diğer bölümler beşik tonoz ile örtülmüştür.