Bela Bartok ve Piyano Eğitiminde Mikrokosmos

[Φ Dvorak]

Bela Bartok ve Piyano Eğitiminde Mikrokosmos

 

Türkiye’de piyano eğitimi konusunda birçok güçlüklerle karşı karşıya kalınmaktadır. Piyano metotlarının amacına uygun olarak kullanabilmesi için piyanist ve eğitimcilerin rehber niteliğinde kitaplara gereksinimi vardır ve Türkiye’de bu tip kaynaklar yeterince bulunmamaktadır.

 

Bela Bartok’un eseri olan ve basitten zora doğru sıralanmış 153 küçük parçadan oluşan Mikrokosmos adlı piyano metotları, Türkiye’de piyano eğitiminde her seviyede kullanılan bir eserdir. Parçaların analiz edilerek, Türkçe açıklamaları ile verilmesi bu kaynaktan daha verimli yararlanılabileceği düşüncesini ortaya koymuştur.

 

Bu araştırmanın yapılmasındaki temel amaç, Bartok’un besteciliği, eserleri ve piyano eğitimciliğini incelemek ve onun Mikrokosmos adlı eserini oluşturan küçük piyano parçalarının analizini yaparak, bu parçaların nasıl çalınacağına ilişkin, piyano öğretmenlerine rehber kaynak oluşturmaktadır.

 

Bu araştırmada kaynak tarama yöntemi kullanılmıştır. 153 parça tek, tek teknik (tuşlama, el bağımsızlığı, parmak kullanımı) ve müzikalite (notasyon, ritim, anlatım) yönleri ile analiz edilmiş, Bela Bartok’un ve araştırmacının parçaların çalınışına ve amacına ilişkin açıklamalarına yer verilmiştir. Ayrıca parçaları çalarken karşılaşılabilecek zorluklara öneriler getirilmiştir. 28 ve 114 nolu parçaları örnek olarak verebiliriz.

 

No 28: Oktavdan Kanon

A.Teknik

1. Tuşlama: Legato

2.El bağımsızlığı: Kontrpuan

B. Müzikalite

1.Ritim: Senkoplu ritim

2.Anlatım

a. Nüans işaretleri. Piano (Hafif).

b.Cümleleme: Kanon formunda

C.Açıklamalar

Mi frijyen modunda. Cümle yapısı asimetriktir. İki eşit ses o şekilde seslendirilir ki biri diğerinden daha sonra başlar. İki ses arasında herhangi bir aralık farkı olabilir. No 28’de bu bir oktavdır. Buna oktavlı kanon denir. Aynı melodi No 7’de de kullanılmıştır. Kanon formunu iyi bir şekilde açıklamak için bu parçayı No:7 ile karşılaştırınız. Senkoplu notalar hafif vurgu ile çalınmalıdır. Nüanslara dikkat ediniz. No 29’da hazırlık için 4. alıştırmayı çalışınız.

 

No 114: Tema ve Enversiyon (Ters çevirme)

A.Teknik

1.Tuşlama: Legato ve Tenuto

2.El Bağımsızlığı

a.Kontrpuan

b.Çeşitli Tuşlama Formları: Tenuto’ya karşı Legato

B.Müzikalite

1.Notasyon: Re Majör donanımı. Her iki elde anahtar değişimi. Karışık değiştirici işaretler.

2.Ritim: Ölçü değişimi

3.Anlatım: Nüanslar

C.Açıklamalar

 

Temanın ana hatları çok iyi belirlenmeli ve öğrenciye gösterilmelidir. Müzik cümlelerini ve nasıl geliştirildiğini göstermek gerekir. Parça bir si Minör ve Mi Minör birleşimidir. İlk iki ölçü sonraları değişik şekillerde 9–10 ve 17–18. ölçülerde tekrar edilen bir giriş cümlesi niteliğindedir. Temanın kendisi 3. ölçüde başlar ve enversiyon şeklinde 14. ölçüde tekrar eder.

 

Bartok’un, piyano eğitimine katkıları:

Bartok, piyano eğitimi için altı kitaplık bir dizi olan Mikrokosmos ile piyanoya yeni başlayanlar için düşünülmüş kolay parçalarını topladığı “Çocuklar İçin” (For Children) ve “32 kolay piyano parçası” (32 Leithe Klavier Stücke) adlı iki albüm yazmıştır.

 

Bu iki albümdeki tüm parçalar, halk ezgileri ve halk danslarıdır. Bartok, bu şarkı ve dansları köy, köy dolaşarak derlemiş, daha sonra derlediği şarkı ve danslardan yararlanarak, yeni başlayanlar için hem öğretici, hem de sanatsal nitelikler taşıyan parçalar oluşturmuştur. “Çocuklar İçin” adlı kitabında parçalar iki ayrı bölümde toplanmıştır. Birinci bölümdeki parçalar Macar halk danslarından, ikinci bölümdekiler içe Çekoslovak Halk danslarından alınmıştır.

 

Mikrokosmos’ta ise, çeşitli ülkelerin halk müziklerinden alınmış ezgilere sık rastlanır. Sağ ve sol elin arka arkaya ayni ezgiyi tekrarladığı polifon ve kanon biçimindeki parçalar, öğrenciyi çok sesliliğe alıştırmak amacı ile yazılmıştır. Her iki albümde de gerek müzikal yorumu, gerekse piyano tekniği geliştirmeye yönelik parçalar mevcuttur.

 

Mikrokosmos’un Oluşumu:

 

Bartok, 1920’lerde uluslar arası bir konser piyanisti olduktan sonra, resitalleri için piyano eserlerine gereksinim duymuştur. Ancak beş yıllık bir süreden sonra, piyano sonatını, birinci piyano konçertosunu, Out of Doors’u ve dokuz küçük piyano parçasını yazmıştır. Adı geçen son eser, 12’den fazla bestenin bulunduğu bir koleksiyondan alınmıştır ve bunlardan üçü ayrıca Mikrokosmos’un bir kısmını oluşturmaktadır.

 

Bartok başlangıçta Mikrokosmos’u, resital parçalarının bir koleksiyonu yapmak için düşünmüştü. Oğlu Peter’a piyano dersleri vermeye başladıktan sonra, piyano çalmanın ilk evrelerindeki problemler bestecinin zihnini çok meşgul etmiştir. Bu nedenle küçük parçalar ve eksersizler yazmaya başlamıştır. Teknik ve müzikal yönden gittikçe zorlaşan parçalardan oluşan Mikrokosmos’u düzenlemeye karar vermiştir. Daha sonraları, oğluna uygunluk prensibini bir yana bırakıp Mikrokosmos’u bestelemeye devam etti ve 1939’da tamamladı.

 

Mikrokosmos, çeşitli stillerde bestelenmiş parçaların bir serisi olarak kabul edilmektedir. Burada çeşitli bestecilerin tarzlarını temsil eden üsluplara rastlanabilir. Örneğin Couperin (no:117), Bach (no:79,91), Schumann (no:80) ve Gershwin (no:151) bunlardan birkaçıdır.

 

Mikrokosmos, Bartok’un bir halk müziğini bir sanat müziğine dönüştürme yollarını hayranlık verici bir şekilde gösteren bir eser olarak ta bilinmektedir.

 

Mikrokosmos’un diğer bir amacı da öğrencilere çağdaş yöntemler aracılığıyla bir müzik bestesinin unsurlarını öğretmektedir. Gerçekten de bu eser bir çok kaynak kitap tarafından besteciler için çalışma kitabı olarak tavsiye edilmektedir.

 

Mikrokosmos’un bahsedilen altı cildi, Bartok’un kendine özgü yöntemleri ile tüm batı müziği dünyasına geniş bir açıyla bakmayı sağlamaktadır.

 

Bartok’un piyano çalma üzerine görüşleri:

 

Bartok’a göre piyano, en kuvvetliden en hafife kadar vuruş kalitesine ve ses çıkarma özelliğine sahip bir alettir. Bu nedenle piyanoda temel prensibin, tuşa dokunma ya da başka bir deyişle vuruş şekli olduğunu ifade eder. Bartok’un Mikrokosmos’ta kullandığı semboller, parmağa vuruş şekli ile tam anlamlarına kavuşurlar. Örneğin piyanistler Tenuto işaretini, zayıf bir basıncı veya notanın tam değeri ile çalınacağı bir işaret olarak yorumlarlar. Bartok onlara üçüncü bir anlam daha ekler. Ona göre parçaya renk ve çeşitlilik katan bazı notalar, tuşa vurmak yerine ona sadece baskı uygulamakta elde edilebilir.

 

Bartok’un piyano öğretme kuralları:

 

*Bartok piyano eğitiminde, müzisyenliğe çok önem vermiştir. Kısaca şöyle demiştir: “bir insan müzisyen olmadan piyanist olamaz”. Buradan, Bartok’un teknik gelişmeleri önemsemediği anlaşılmaktadır. Teknik, piyano çalmada bir sonuç değil, yalnızca bir araçtır.

 

*Öğrenci bir eseri yorumlarken, bestecinin vermek istediği duyguyu tam olarak ifade edebilmelidir. Buna bağlı olarak Bartok, öğrenciye bir eseri yorumlatırken en ufak bir detayı bile göz ardı etmiyor ve tam sonucu almadıkça, bir sonraki parçaya geçmiyordu.

 

*Üçüncü temel kural ise “gösteri şeklinde öğretme” idi. Buna göre parçadaki önemli yerleri açıklarken o kısımları tekrar, tekrar çalardı.

 

Bartok’un eğitimcilik üzerine düşünceleri:

 

Bartok piyano öğrencileri arasında bireysel farklılıklar olduğunun bilincindeydi. Örneğin, Mikrokosmos’un önsözünde, öğrenciler yetenekli ve az yetenekli olarak ikiye ayrılmıştı. Yayımlanmamış notlarında ise öğrenciler arasında vasat olanlara özel yetenekli olanlara yer vermiştir. Bartok, bireysel farklılıklardan doğan sorunları gidermek için şu yöntemleri önermektedir:

 

*Parçaların sırası, öğrencinin yeteneğine uygun olarak değiştirilebilir.

*Parçaların birçoğu belirtilenden daha hızlı ya da yavaş çalınabilir.

*Çoğu kez aynı tekniği geliştirmek üzere hazırlanmış birden fazla eser vardır. Bunlar arasında bir seçim yapılabilir.

*Öğretmen, öğrenci için egzersizler üretmelidir.

*Öğretmen parçaları seçerken, öğrencinin eksikliklerini göz önünde bulundurmalıdır.

*Öğretilmek istenen kavram ve beceriler bir sıra dâhilinde olmalıdır.

 

*Öğrenci ders süresince en az öğretmen kadar aktif olmalıdır. Öğretmenin örnek verdiği şeyleri öğrencinin de tekrarlaması onun daha kolay bir şekilde algılanmasını sağlayacaktır.

 

*Teorik bilgiler yeri geldikçe öğretmen tarafından verilmelidir. Çünkü başlangıçta piyano öğretiminden çok teorik bilgiye yer verilmesi öğrencinin yaratıcı gücünü büyük ölçüde azaltmaktadır.

 

*Öğretmen gerektiği zaman öğrencisini ödüllendirmelidir. Bu, öğrencinin özgüvenini kazanması açısından çok büyük bir önem taşır.

 

*Mikrokosmos’u kapsayan alıştırma, etüt ve parçalar öğrencinin ilgisini çekecek düzeyde ve onun sistemli bir şekilde çalıştırmaya yöneltecek düzeydedir. Aynı zamandı parçalarda verilen kurumsal bilgiler ve parçalar birbirleriyle dengelenmiş durumdadır.

*Bartok, öğrencinin Mikrokosmos’a ilgisini çekmek için birçok parçaya ilginç başlıklar koymuştur. Sandalla Gezme, Ejderhaların Dansı ve Bali Adasından bunlara birkaç örnektir.

*Bartok’a göre öğrencide piyano çalmaya karşı istek uyandırabilmek çok önemli bir unsurdu. Bu yüzden Mikrokosmos’un ilk üç cildi kısa ve kolay parçalardan oluşmuştur. Bu parçaların uzunlukları ortalama 16 ölçüdür. Bu parçalar beş parmak dizisinde yazılmışlardır ve zorluk derecelerine göre sıralanmışlardır. Ayrıca parçaların üçte biri için kısa hazırlık egzersizleri vardır.

 

Birinci cildin en büyük yararı Fa anahtarını hiç zorluk çekmeden öğretmesidir. Diğer metotlarla, çocuğun Fa anahtarını okuyabilmesi için altı ay geçmesi gerekirken Mikrokosmos’ta ise, sol ele ait portede ikinci aralıktaki Do’yu gösterip piyanodaki yeri budur demek yeterlidir. Ayrıca Bartok, notaları bitişik aralıkta ve her iki elde paralel olarak yazıldığı için, Do hareket noktası alınarak üst ve alt notalara geçmek zor değildir. Melodi her iki elde paralel olarak çalınacağı için, çocuk yanlış çaldığı notanın farkına varır. İleriki yaşlarda çocuk göz alışkanlığı ile öğrendiği Sol ve Fa anahtarlarını kolayca hafızasına alacaktır.

 

Bartok’un Mikrokosmos’unu müzisyenlik açısından incelendiğinde elde edilen sonuçlar:

 

*Besteci, Mikrokosmos’ta her bir eserin nasıl çalınması gerektiğini çok ayrıntılı bir şekilde belirtmiştir.

 

*Bütün parçalarda, tempo işaretleri, metronom işaretleri, çalınma süresi, nüans işaretleri, açıklayıcı işaretler ve diğer semboller eksiksiz olarak kullanılmıştır.

 

Bartok’a göre:

 

*Bir nüans işareti, yerine diğer gelinceye kadar geçerlidir.

*Bağlı iki notadan, ikincisine doğru dekreşendo yapılır.

*Senkoplu notalar biraz ağırlıklı ve vurgulu çalınmalıdırlar.

*Her ölçünün ilk zamanı ana vurguyu alır.

*Fermata, altındaki notanın değerini hemen, hemen iki katına çıkarır.

*Eğiri çizgiler legatoyu göstermek için kullanılırlar.

*Eğer iki bağ bir notada buluşursa, cümle o notada sona erer ve o notada yeniden başlar.

*Ayırma işaret, cümleler arasında legatonun kesileceğini gösterir. Bu işaretten önceki cümlenin son noktası kısa bir şekilde çalınmalıdır. Bunun anlamı, fark edilmeyen bir durak demektir. Durak süresi, virgülden önceki ve sonraki notalardan eşit olarak alınır.

 

Mikrokosmos’u oluşturan parçaların ritim ve tonalite bakımından incelenmesi:

 

*Parçaların % 40’ından fazlasında senkop kalıplarına rastlanır.

 

*Eserde, bazıları birkaç parçada tekrarlanmış olan 600’e yakın senkop kalıbı vardır.

*Birinci ciltteki parçalarda ölçü değişikliklerine çok ender olarak rastlanır.

*Karma ve düzensiz ölçüler 2. ciltte görülür. Daha sonraki ciltlerde ise karma ve düzensiz ölçüler giderek artarlar.

*Parçalardan no:97, 130 ve 138’de poliritime rastlanır. Bu, her iki eldeki farklı ritimlerin zıtlık oluşturan karşılaşmalarıdır.

*Parçaların çoğu pentatonik ve modal yapıdadır.

*Bartok, Mikrokosmos’a birçok parçada, farklı tonaliteleri aynı anda kullanılmıştır. Örneğin 59 nolu parçada aynı temel sese sahip iki mod bir arada kullanılmıştır. Sağ el Fa minör, sol el ise Fa diyezdedir. No:122’de ise iki farklı ton kullanılmıştır. Üst parti Sol majör, alt parti ise Do lidyendir.

*Bartok, Mikrokosmos’ta artmış dörtlü, eksik beşli ve yedili akortlarına oldukça çok kullanılmıştır. Bu akorları kullanmış olması, onun halk şarkılarından etkilenmesinin bir sonucudur.

*Mikrokomsom’ta değişik kadans şekilleri kullanılmıştır. Örneğin minör moddaki bir parça, majör akorla bitirilmiştir. Bazı parçalarda bitiş akoru dominant üzerindedir. Parçalar bazen tonik 4/6 akoru ile veya toniğe karşı sansibl sesin aynı anda duyulması ile biter. Ayrıca plagal kadans ta sık, sık kullanılır.

Bu araştırmanın, piyano eğitimine yardımcı olmasını diler saygılarımı sunarım.

 

Alıntı :Suzan Beydağ