Samsun Kızılırmak Deltası Kuş Cenneti

[Φ _asi_]

Kızılırmak Deltası Kuş Cenneti

 

 

Kızılırmak deltasında bulunan kuş cenneti bünyesinde 321 türde değişik kuş türü bulunmaktadır. Kızılırmak deltası Avrupa Kuş Alanları envanterindeki en önemli 4 kriterden 3’üne sahiptir.

 

Delta ayrıca irili ufaklı çok sayıda gölü sazlık alanları ender su basar çayırları 12 bin hektarı bulan sulak alanları ve barındırdığı canlı türleriyle Türkiye’nin önemli doğal sitemlerinden birini oluşturmaktadır. Deltada toplam 2200 hektar Ramsar sit alanı bulunup, 5174 hektar yaban hayatı geliştirme sahasıdır. Bunun 1000 hektarı ilçemiz sınırlarında bulunmaktadır. Kış döneminde 100 bin dolayında su kuşunun kışlandığı delta uluslar arası ornitolojik bir öneme sahiptir.

 

 

Kızılırmak Deltası, Türkiye’nin Karadeniz kıyılarında doğal özelliklerini kısmen koruyabilmiş en büyük sulak alandır. Kızılırmak Deltası olarak adlandırılan bölge, Samsun ilinde, Kızılırmak’ın denize döküldüğü yerde 19 Mayıs, Bafra ve Alaçam ilçeleri sınırları içinde kalan Samsun-Sinop karayolunun kuzeyinde bulunan alandır. Delta, denizden güneye doğru basamaklar halinde yükselmektedir. Deltanın gerisinde, Kızılırmak nehrinin her iki kenarında yay şeklinde uzanan ve yükseklikleri 600-800 metreye varan Kuzey Anadolu Dağları’nın ilk sırasını oluşturan platolar, daha geride ise 1.000-1.500 metre yüksekliğindeki dağlar yer almaktadır.

 

Delta, jeolojik açıdan bir-iki bin yıl gibi çok kısa bir sürede oluşmuştur ve 1182 km.’lik uzunluğa, 78.000 km2’lik havzaya sahiptir.

 

 

Kızılırmak Deltası’nın alanı yaklaşık olarak 56.000 hektardır. Deltanın her iki yakasında deniz kıyısına paralel olarak uzanan sulak alanlar vardır; altı adet gölün (Liman Balık, Uzun, Cernek, Gıcı ve Tatlı) bulunduğu 13.400 hektarlık doğu bölümünden ve Karaboğaz Gölü ile Mülk Gölü’nün bulunduğu 2.710 hektarlık bir alanı kaplayan batı bölümünden oluşmaktadır. Göl aynası, tuzcul bataklıklar, deniz, akarsu, sazlık alanlar, ıslak çayırlar- mera, karışık geniş yapraklı subasar orman, karışık geniş yapraklı orman, kıyı kumulları, kumul çalı toplulukları, tarım alanları ve yerleşim alanları gibi farklı ekolojik karakterlere sahip habitatlar bir arada bulunması, besin maddelerince zenginlik ve uygun iklim koşulları Delta’nın eşine az rastlanır ölçüde biyolojik çeşitliliğe sahip olmasını sağlamıştır. Kızılırmak Deltası, mikro ve makro faunanın çok yüksek bir üretim düzeyine ulaştığı yeryüzünün en verimli doğal alanlarından birisidir.

 

 

Kızılırmak Deltası’nın yaklaşık 316 bitki taksonunun varlığı tespit edilmiştir. Bu 316 takson 74 familyaya bağlı 228 cins içindeki tür ve türaltı seviyedeki taksonlardan oluşmaktadır. Bu taksonların çoğunluğu geniş yayılışlı ve Avrupa-sibirya floristik bölgesi elementlerinden oluşmaktadır. Alanda ülkemizde bilinen familyaların yaklaşık %50’si bulunmaktadır. Ancak familya sayısının çokluğuna rağmen tür dağılımı dengeli değildir.

 

Göllerde Potamogeton türleri, göl kenarlarında ise saz (Phragmites) ve hasırotu (Typha) türleri uzanır. Bataklıklar, sazlık, kamışlık ve saz otuyla (Scirpus lacustris) kaplıdır. Kumullarda yer yer çalılıklar ve küçük ağaçlıklardan oluşan maki benzeri bitki örtüsüne rastlanır. Uzungöl’ün doğusundaki Geleriç Ormanı Kızılağaç (Alnus) ve dişbudak (fraxinus) ağaçlarıyla kaplı olup ülkemizdeki nadir ormanlardan birisidir. Daha çok sulak alanlarda yetişen Cyperaceae ve Juncaceae familyaları toplam 24 taksonla büyük bir çeşitlilik göstermektedir. Yukarıda bahsettiğimiz gibi deltanın, zengin biyoçeşitliliğe ve biyolojik rezerve sahip olduğu açıkça ortadadır.

 

 

Yıllardır süregelen çalışmalar çerçevesinde Kızılırmak Deltası’nda 323 kuş türü saptanmıştır. Bu sayı Türkiye kuşlarının %70’i olup Türkiye’de Göksu Deltası’ndan sonra (332 tür) bir alanda tespit edilmiş en yüksek kuş türü sayısıdır. Kızılırmak Deltası’nda üreyen kuş türü sayıları diğer deltalarla karşılaştırılacak olursa İç Anadolu Bölgesi’nde bulunan ve daha büyük bir alana sahip Sultan Sazlığı’nda üreyen tür sayısı Dijksen ve Kasparek (1985)’e göre 136 olup neredeyse Kızılırmak Deltası ile aynıdır. 1989 yılında, Göksu Deltasında yapılan üreyen kuş tespitinde 59 türün kesin ürediği, 17 türün ise şüpheli olduğu belirlenmiştir. Kızılırmak Deltası, Ramsar ve ÖKA statüsüne sahip olup alanda yaklaşık 121 kuş türünün kesin ürediği, 19 türün ise ürüyor olabileceği tespit edilmiştir. Bir çok tipik sulak saha türünün varlığı ve sayısı Kızılırmak Deltası’nın önemine işaret etmektedir. Üreyen kuşlardan, tepeli pelikan altı çift (Pelecanus, crisbus), balaban 200 -250 ( Botaurus stellaris), büyük ak balıkçıl 11 – 15 (Egratta alba), küçük ak balıkçıl 230f (Egratta garzetta), erguvani balıkçıl 475-500 (Ardea purpurea), kara leylek 30-35 (Ciconia nigra), leylek 125-130 (Ciconia ciconia), kaşıkçı 76 ( Platalea leucorodia) ve turna 40 – 50 ( Grus grus) gibi büyük kuşlar alanda üremektedir. Sazlıkta üreyen türlerden saz delicesi 250-275 üreyen çift ( Circus aeruginosus), su kılavuzu 500 -700 (Rallus aquaticus), sakarmeke 500 – 1.000 (Fulica atra), bataklık kamışçısını 500 – 700 ( Locustella luscinoides), bıyıklı kamışçın 1.000 – 1500 ( Acrocephalus melenopogon), saz kamışcını 500 – 750 ( Acrocephalus scirpaceus), büyük kamışcın 275 – 325 ( Acrocephalus arundinaceus) ve bataklık kiraz kuşu 800 – 1200 ( Emberiza schoenicus)’da alanın önemini vurgular. Nadir bir tür olan dikkuyruk (Oxyura leucocephala) üreme sezonu sıfrasında alanda gözlenmekte ancak ürediği saptanamamıştır. Geleriç Ormanı, Passeriformes takımının bir çok üyesi ( yaklaşık 35 tür) için ideal üreme alanı oluşturmaktadır.

 

Delta, aynı zamanda kışlayan su kuşları içinde uluslar arası bir öneme sahiptir. 1999, 2002 ve 2005 yılında yapılan Kış Ortası Su Kuşu Sayım verilerine göre sırayla bir günde 99 396, 23 745 ve 182 456 birey sayılmıştır. 2005 yılı sayımında en çok sakarmeke (Fulica atra, 57 186), yeşilbaş (Anas crecca, 30.000) sayılmıştır.

 

 

Kızılırmak deltası, göç sırasında Karadeniz’i doğrudan aşan kuş türleri için hayati önem taşımaktadır. Karadeniz’i direkt olarak aşan göçmen kuşların uçuş hazırlığı ve uçuş sonrası dinlenebildikleri, beslenebildikleri ve korunabildikleri tek alandır. İlkbaharda Karadeniz’i geçmek üzere uzun bir yolculuğun hazırlığını yaptıfkları, sonbahar göçlerinde ise Karadeniz’i aşan kuş türlerinin Karadeniz kıyısında sığınabilecekleri en önemli sulak alandır. Bu nedenle, özelliklef göç sırasında pek çok kuş türü için deltanın varlığı hayati önem taşımaktadır ve göç sırasında büyük sayılara ulaşmaktadır.

 

Mart sonu Nisan başında, büyük miktarda martı (Larus minutus, 50.000 civarında) sürüleri deltada birkaç gün konaklamaktadır. Nisan ve Mayıs aylarında kırlangıçlar (Hirundo rustica, 50.000 – 75.000) ve kum kırlangıçları (Riperia riperia, 100.000) sayıca en fazla geçen göçmen türleridir. Bu kuşlar deltayı sadece yakıt ikmali için değil aynı zamanda gece tünemek içinde kullanmaktadırlar.

 

 

Örtücüler dahil olmak üzere deltadan geçen kuşlarının sayısı birkaç milyonu bulmaktadır.

 

Delta, 1998 yılında Türkiye’nin taraf olduğu Ramsar Sözleşmesi çerçevesinde Ramsar listesine dahil edilmiştir. Ayrıca Yaban Hayatı Koruma Sahası ve Önemli Kuş Alanı statülerine sahip olmasına karşın uzun yıllardır süren sulaklanları kurutma çalışmaları nedeniyle oldukça zarar görmüştür. Buna ek olarak Kızılırmak’ın aşağı kesimlerinde iki büyük baraj inşa edilmesi, kum çakırımı, kumul alanların ağaçlandırılması, subasar ormanlarda ve kumul alanlarda ikinci konut yapımı gibi tehditler Delta’nın hızla tahrip olmasına neden olmaktadır.