Amisos Tepesi

[Φ _asi_]

ESKİ SAMSUN' DA (AMİSOS)

 

Eski Samsun (Amisos) yöresindeki araştırmalarda ortaya çıkan buluntular yöredeki ilk insan yerleşmelerinin M.Ö. 4000 - 3200 Geç Kalkolitik ve M.Ö. 3200 - 2100 Erken Tunç Çagı'nda gerçekleştiğini gösteriyor.

Tekkeköy, Dündartepe, ikiztepe'de yapılan bilimsel kazılar, bu dönemde yerleşimlerin küçük ahşap evler ile kuçuk topluluklar biçiminde olduğunu gösteriyor. Avcılık, balıkçılık, hayvancılıkla uğraşan; kumaş dokumayı ve deri işlemeyi bilen bu insanlar önceleri saf bakırdan sonra arsenli bakırdan alet, silah ve takı yapiyorlardi.

Amisos kenti, bugünkü Samsun'un 3 km batısında, Toraman Tepe ile onun doğu yamaçlarında yer almaktaydı. Antik yazarlara göre Amisos, M.Ö. 6. yüzyılda kuruldu ve varlığını M.S. 12. yüzyıla kadar sürdürdü.

Amisos, yöredeki verimli ovaların ürünleriyle desteklenen üretimi ile geniş bir bölgenin ticaret yoluyla Karadeniz'e açılan bir kapısı olarak doğdu, gelişti ve tarih boyunca da böyle yaşadı.

Amisos'un mirasçısı Samsun bugün de aynı konumunu koruyor. Ne yazık ki, Amisos'un yer aldığı Toraman Tepe, 1954-56 yılları arasında Amerikan Radar tesislerinin yapımı sırasında düzleştirildi ve birçok kalıntı da yok edildi. Bugün askeri yasak bölge olan alan içinde, Geç Roma dönemine tarihlenen bir döşeme mozaiği, ceşitli sütun başlıkları ve sarnıç bulunmaktadır.

Amisos tarihi, Baruthane'deki iki yığma tepenin altında bulunan mezarlarda yapılan kurtarma kazıları ve arkeolojik park düzenlemesiyle daha da aydınlanıyor.

 

 

 

 

AMİSOS' UN KURULUŞU VE GELİŞİMİ

 

Amisos'un kuruluşu ve gelişmesi tarihi kaynaklara ve arkeolojik verilere göre başlıca dört aşamada gerçekleşmiştir:

1.Dönem (M.Ö. 6. yy. başı): Sinop'ta (Sinope) bir koloni oluşturan Miletosluların küçük bir yerleşim olan Amisos'a egemen olup Karadeniz ile Anadolu'nun içlerini bağlayan ticaret yolunun başlangıcı olarak kullanması.

 

2.Dönem (M.Ö. 6. yy. ilk yarısı): Kapadokyalıların Amisos'a yerleşmesi.

 

3.Dönem (M.Ö. 6. yy. ortası): Kapadokyalı liderin Phokaialılara (Foça) yerleşme izni vermesi ve kentin buyüyüp gelismesi.

 

4.Dönem (M.Ö. 437): Sinop'tan gelen Atinalıların Amisos'a yerleşmesi ve kentin adının Peiraieos olarak degiştirilmesi.

 

Miletoslular Toraman Tepe sırtlarında ilk kenti kurmaya başladılar (Yukarı Kent). Kent surları yapıldı. Caddeler, sokaklar, meydanlar oluşturuldu. Dini yapılar, evler kuruldu. Tepenin doğusunda liman bulunuyordu. Buluntular limanın gerisinde bir Aşağı Kent kurulduğunu gösteriyor.

 

Buluntulara göre Toraman Tepe'nin sırtında kurulan "yukarı kentin" 44 hektarlık bir alanı kapsadığı söylenebiliyor. Kentin doğu, batı ve güneyindeki yamaçlar nekropolis (mezarlık) olarak kullanıldı. Yukarı kent yönetici, asker, tüccar, din adamları, toprak sahibi gibi varlıklı sınıfların yaşadığı yerdi. Bulunan mozaik, fresko ve heykeller bu görüşü doğruluyor.

 

Liman yakınındaki aşagı kentte ticari depolar ve limanda calışan denizciler, köleler ve diğer calışanlar bulunuyordu. Malları Anadolu'nun içlerine götüren arabalar ve katırların ahırları, görevlilerin barınakları da buradaydı.

 

 

 

AMİSOS HAZİNESİ

 

Samsun Cedit Mahallesinde yapılan bir kurtarma kazısı, Amisos aile mezarı ve hazinesini ortaya çıkardı. Mezardan çıkarılan buluntular, Samsun Arkeoloji Müzesi'nin en değerli koleksiyonunu oluşturuyor ve Amisos Hazinesi olarak adlandırılıyor. Hazine, Amisos'ta nasıl bir yaşam zenginliği olduğunu da gösteriyor.

Altın ziynet eşyaları (ölü hediyeleri) çanak-çömlek, cam ve mermerden yapılmış arkeolojik eserlerin inceleme ve değerlendirilmesinden, erkek mezarının Pontus Krallığının en üst düzeyindeki yöneticilerinden (kral, komutan, prens gibi) birine, bayan mezarlarından birinin bu ünlü kişinin (kralın) eşine (kraliçeye) diğerinin de kızına ait olabileceği düşünülüyor. Bulunan mezar odasının iki ayrı dönemde kullanıldığı, pişmiş toprak, cam, metal ve mermer eserlerin M.Ö. 4. yy'a tarihlenmesi gerektiği; altın süs eşyalarının ise M.Ö. 1. yy'a ait olduğu sanılmaktadır.

 

 

 

 

BARUTHANE TÜMÜLÜSLERİ

 

Samsun Büyükşehir Belediye Başkanı Yusuf Ziya Yılmaz'ın desteğiyle Baruthane Tümülüsleri adıyla anılan iki yığma tepenin altında bulunan mezarlar 2004, 2005 ve 2006 yıllarında kurtarma kazılarıyla ortaya çıkarıldı.

 

 

Baruthane tümülüslerinin Mithridates sülalesinin hüküm sürdüğü Hellenistik dönemde yapıldığı anlaşılıyor. Samsun Müzesi ile İstanbul Üniversitesi'nin birlikte yürüttüğü bilimsel kazıların sonunda iki ayrı mezar ortaya çıkarıldı ve ziyarete açıldı. Güney Tümülüs altındaki mezarın Karadeniz kıyılarında bugüne kadar bulunmuş boyalı ve sıvalı tek örnek. Güney Tümülüs altındaki mezar: 15 metre yüksekliğinde ve 40 metre çapındaki Güney Tümülüs altında iki odalı oyma mezar yer alıyor. Yığışma tabakasının oyulması ile oluşturulan mezarın toplam uzunluğu 6, genişliği 2.5 ve yüksekliği 3 metre. Odaların duvarları, tavan ve tabanı 3 cm. kalınlığında krem renkli sıva ile kaplanmış.

 

Ön oda : Duvarlarına taş duvar görünümü vermek için sıva kazınarak yedi sıra taş dizisi Görüntüsü çizilmiş, sonra da kazıma çizgiler lacivert boya ile doldurulmuş. Bu yalancı taş duvar çizgilerinin üst tarafına kırmızı boya ile iki yatay şerit yapılmıştır. Odada yan duvarlar boyunca sedirler uzanmaktadır.

 

Arka odada: 70 cm. yüksekliğinde bir ölü yatağı (kline) yer alıyor. Yatağığn ön yüzünde kırmızı ve siyah renklerle yumurta bezemesi yapıldığı anlaşılıyor. Yazık ki bu bezemeler tahrib edilmiş. Odanın duvarlarında kırmızı boya ile iki yatay sent var. Kazılar sırasında mezarın içinde çanak-cömlek parçaları, testi, koku şişeleri, kemik süsler ve bronz çiviler bulundu.

 

Kuzey Tümülüs altındaki mezar: 30 metre çapında ve 8 metre yüksekliğindeki Kuzey Tümülüs altında arka arkaya sıralanan 3 odalı bir mezar yapısı bulundu. Mezar yapısının toplam uzunluğu 18, genişliği 2.80 ile 3.25, yüksekliği ise 2.50 metre. Odalarda sıva kullanılmamıs, sadece yalancı yarım sütunlar ile süsleme yapılmış.

 

 

 

ARKEOLOJİK PARK

 

Samsun Büyükşehir Belediyesi tümülüslerin bulunduğu bölgeyi bir arkeo-park olarak düzenledi. Proje Y. Mim. Dr. Halil Onur tarafından çizildi. Karadeniz'in enginlerine bakan kafe/restoran, mezarlara ulaşmak için 320 metre uzunluğunda teleferik, tümülüsleri çevreleyen ve iki mezar odasını gezme olanağı veren ahşap yürüyüş yolları, yörenin doğal güzelliği ile arkeolojik zenginliğini birlikte sunuyor. Eski çağlarda gemicilere fener görevi yapan, altında yüzyıllarca tarihi saklayan Baruthane Tümülüsleri yeni bir hayatla varolmayı sürdürüyor.