Çocuklara okuma alışkanlığı kazandırmak

[Φ Radya]

Çocuklara okuma alışkanlığı kazandırmanın 15 adımı

Ne zaman okuma ile ilgili bir yazı yazılsa veya bir konuşma yapılsa toplumumuzun okuma alışkanlığının olmadığından dem vurulur. Sebep olarak da sözlü gelenekten gelen bir kültürümüz olduğu veya ekonomik sebeplerden dolayı insanlarımızın okumayı istemedikleri gibi bir çok sebep öne sürülür. Peki ne yapmalı?

 

Açık söylemek gerekirse büyükler için yapacak çok bir şey yok. Çünkü bütün köklü alışkanlıklar çocukluk yıllarında elde ediliyor. Eğer siz yetişme çağındaki bir çocuğa okuma ile ilgili bir bilinç verir ve bunun takibini yaparsanız başarıya ulaşırsınız. Bu yazıda çocuklarda okuma alışkanlığını geliştirmek için bazı öneriler bulacaksınız. Okuması ve uygulaması kolay olsun diye maddeler halinde yazmayı tercih ettim.

 

1. Alışkanlıklar küçük yaşlarda kazanılır.

 

Dolayısıyla çocuğunuza daha okuma yazmayı öğrenmeden kitabın önemini kavratacak uygulamalar içinde olmalısınız. Kitap sadece belirli yaştaki insanların okuması gereken bir şey değildir. Her yaşın kitabı vardır. Çocuğunuz ilkokula başlamadan ona alacağınız boyama kitapları veya sesli kitaplar onun kitabı ve okumayı sevmesinde ilk adımları atacaktır. Eğer çocuğunuzun eline küçük yaşta oyuncak silah veriyorsanız hiç boşuna mafya dizilerini suçlamayın.

 

Çocuğunuz belki okula gitmeden önce okuma yazma bilmiyor olabilir. Ama siz biliyorsunuz. Dolayısıyla çocuğunuz ile kitap arasındaki ilk bağlantıyı siz kuracaksınız. Bunu ona kitap okuyarak yapabilirsiniz. Uyumadan önce kitap okumak ideal bir yol olabilir.

 

2. En iyi eğitim örnek olmaktır.

 

Çocuğunuz muhakkak sizi ve diğer aile bireylerini kitap okurken görmelidir. Her akşam evlerde dizi saatleri uygulaması yapılıyor. Peki, kitap saati uygulaması neden yok? Günün belirli bir saatinde bütün aile bireyleri aynı anda kitap okuma saati düzenleyebilir. Çok değil günde yarım saat veya bir saat kitap okuma seansı çocuğunuza inanılmaz bir motivasyon kazandıracaktır.

 

3. Evinizde kitap konuşulmalıdır.

 

Kitap okumayı destekleyen bir diğer uygulamada kitabı günlük hayatın içine sokmaktır. “Falanca kitap çok güzelmiş, şundan bahsediyor, aynı yazarın şu kitabı da güzel” gibi sözler muhakkak çocuğunuzun zihninde yer edecektir. Bir süre sonra o da okuduğu kitaplardan bahsedecek sizin gibi konuşabilmek için daha fazla okuma yolunu

seçecektir.

 

4. Kitap en güzel hediyedir.

 

Her akşam elinde hediyeler ile eve gelen bir baba her çocuğun hayalidir. Ama baba her akşam çikolata getiriyorsa bu ancak çocuğun dişlerinin çürümesini sağlar .Çocuğunuza her fırsatta kitap hediye etmeye çalışın. Çünkü hediye almak sevindirici bir olaydır. Bu olay ile kitap fikri üst üstte geldiğinde çocukta kitabın sevindirici ve değerli bir şey olduğu izlenimi uyanacaktır.

 

 

5. Her çocuğun bir kütüphanesi olmalıdır.

 

Çocuğunuzun odasına yapacağınız masrafın küçük bir kısmını kütüphane için ayırmaya ne dersiniz? Hatta imkân varsa çocuğunuz kendi kütüphanesini kendisi yapmalı, süslemeli, boyamalı… Bu şekilde kitabı ve kütüphaneyi daha çok sahiplenecektir. Bir de üstüne “Ali’nin Kütüphanesi” yazdınız mı tamam. Kütüphane çocuğunuzda kitap alma, kitap edinme ve biriktirme davranışlarında önemli katkılar sağlayacaktır.

 

6. Çocuğunuzu mutlaka kitap evlerine ve kitap fuarlarına götürün.

 

Çocuğunuz devamlı süpermarket gezmelerine gideceğine biraz da kitap gezmelerine gitmiş olsun. En azından ayda bir düzenli olarak bir kitap mağazasını ziyaret edin. Çocuğunuzla beraber kitapları karıştırın, yeni çıkan kitaplara bakın bütçenize göre ona bir kitap alın.

 

Özellikle kitap fuarları kitap bilincini geliştirmek için önemli fırsatlardır. Kitabın ne kadar değerli bi araç olduğunu insanlara hatırlatır. Aynı zamanda birçok insanın kitaplarla ilgilenmesi kitap okumanın olağanüstü bir şey olmayıp doğal, olması gereken bir davranış

olduğu konusunda çocuğa bir fikir verecektir.

 

7. Kitap istatistikleri tutun.

 

Çocuğunuza küçük bir defter alıp okuduğu kitapları not etmesini söyleyin. Her ay sonunda, her yıl sonunda okuduğu kitap sayılarını tespit edin. Kitap sayılarında artış varsa onu ödüllendirin. Aynı zamanda tutulacak deftere kitaplardan alıntılar da yazılabilir.

 

8. Çocuğunuzu kitap seçimi konusunda yönlendirin.

 

Yukarıda bahsettiğimiz gibi her yaşın kitabı vardır. Daha ilkokuldaki çocuğun önüne ağır dünya klasiklerini koyarsanız baştan kaybetmiş olursunuz. Çocuğunuzun yaşına göre okuması gereken kitapları tespit edip bunları çocuğunuza önerin. Fakat bu kitabı okuyacaksın diye baskı yapmayın. Çocuklar eğlenceli kitapları diğerlerine tercih edebilirler. O zaman yemek seçiminde uyguladığınız taktiği hatırlayın. Sebze yemeğini yemeyene tatlı yok! Çocuğunuza eğer bu kitabı okursan diğerini de okuyabilirsin tarzı yaklaşırsanız iki kitap birden okumasını sağlamış olursunuz.

 

9. Çocukların kitap yazarlarını tanımasını sağlayın.

 

Gerek vefat etmiş, gerek yaşayan yazarları tanımak çocuğunuzun okuma bilinci konusunda önemli bir adımdır. Özellikle kitap fuarlarına, imza günlerine çocuğunuzu götürüp yazarları görmelerini ve konuşmalarını sağlayın. Çocuk yazarını bildiği bir kitabı daha heyecanla okuyacaktır.

 

10. Yazmak okumayı destekleyici bir aktivitedir.

 

Bir şey üzerine yazı yazmak o şeye alıcı gözüyle bakmak demektir. Çocuğunuza kitap üzerine bir şeyler yazmasını önerin. Her kitap üzerine yarım sayfa kadar yazı yazsa ve bunları biriktirse oldukça büyük bir hazine oluşturuyor demektir.

 

11. Kitap ile ilgili dergileri, yazıları ve televizyon programlarını takip edin.

 

Televizyonlarımızda pek kitap üzerine program yok ama kitap üzerine yayınlanan gazete ekleri, dergiler, internet siteleri var. Çocuğunuza rehberlik ederek bunları takip etmesini sağlarsanız okuma davranışı desteklenmiş olur.

 

12. Çocuğunuzu kütüphaneye götürün.

 

Kütüphaneler internet sayesinde yavaş yavaş eski işlevselliklerini yitirse de kitap kurtları için hala vazgeçilmez yerler. Uygun bir zamanda çocuğunuz kütüphaneye götürüp kütüphaneyi gezdirin. Eğer kütüphaneye üye olması mümkün ise kendi kendine kütüphaneye üye olmasını sağlayın. Bu şekilde kütüphaneyi benimsemesi kolaylaşacaktır.

 

13. Kelime oyunları kitap okumayı teşvik edebilir.

 

Gerek elektronik ortamda, gerekse klasik anlamda birçok kelime oyunu bulunuyor. Çocuğunuzu şiddete dayalı oyunlar oynaması yerine bunları oynamasını tavsiye edin. Hatta beraber ailecek oynayın. Çocuğunuza ne kadar kelime bilirse bu oyunlarda o kadar başarılı olacağını çok kelime bilmenin yolunun da çok okumaktan geçtiğini söylemeyi unutmayın.

 

14. Dergi, gazete ve diğer yayınlar takip edilmelidir.

 

Okuma alışkanlığı sadece kitap ile sınırlı değildir. Belki kitaplar çocuğunuza sıkıcı gelebilir. Bu durumda dergiler imdadınıza yetişir. Özellikle çocuk dergileri cezp edici tasarım ve içerikleri ile çocukların gözdesidir. Bütçeniz el veriyorsa bir çocuk dergisine abone olabilirsiniz.

 

15. Çocuğunuzun kitap için para biriktirmesini sağlayın.

 

Çocuğunuza istediği her kitabı almayın. Bazı kitaplar için para biriktirmesini sağlayın. Böylece kendi parasıyla kitap almış olacak ve kitabı daha çok sahiplenecektir. Bu alışkanlığı ilk başlarda harçlığına bir kitap zammı yaparak yerleştirmek mümkün olabilir. Örneğin 2 YTL harçlık alıyorsa 1 YTL kitap zammı yapılabilir.

 

 

Çocuğunuza hangi yaşta, ne tür öyküler okumalısınız?

 

 

Çocuğunuza kitap okumanızın dil gelişiminden aranızdaki bağı güçlendirmeye kadar sayısız faydası var. Ancak çocuğunuzun kitaptan hoşlanması için ilk şart yaşına uygun kitapları seçmeniz…

 

Hangi yaştaki çocuğa hangi tür öyküleri okumalısınız?

 

Çocuğunuz bulunduğu yaş döneminde neleri anlar ve beğenir?

 

İşte kitap seçimlerinizde rehberlik edebilecek ipuçları; bebek ve okul öncesi çocuğunuz için yaş ve gelişim düzeyine uygun kitap seçimi yapabilmenize yardımcı olacak bilgiler:

 

 

 

2-3 yaş

 

· “İyi” ve “kötü” davranışlar konusuyla meşguldür ve öykülerin mutlu sonla bitmesini bekler.

 

· Öyküler kanalıyla rahatlamak ve güvence bulmak ister.

 

· Basit kurgusu olan öykülerden hoşlanır ve konuların dallanıp budaklanmasından, konu dışı ayrıntıların uzamasından hoşlanmaz.

 

4 yaş

 

· Ayrılma/yeniden kavuşma öyküleri ilgisini çeker.

 

· Hataların affedilmesi konusunu kapsayan öyküleri tercih eder.

 

· Öykü karakterlerinin temel duygularını (üzgün, sinirli, memnun gibi) fark eder.

 

· Gerçekle hayal arasındaki farkı daha iyi kavrayabildiği için aykırılıklara, gerçekle uyumsuzluklara yönelik beğenisi artar.

 

· Aksiyon dolu olay zincirlerinden oluşan ve birbiri ile bağlantısı pek olmayan öyküler uydurur.

 

 

 

5 yaş

 

· Biraz da sizin yol göstermenizle karakterlerin davranışlarının nedenlerini dikkate almaya başlar.

 

· Karakterlerin kelimelerle ifade edilenin ötesindeki daha belirsiz duygularını daha iyi fark etmeye başlar (hayal kırıklığı, kafa karışıklığı, öfke, utanma veya panik gibi).

 

· Yavaş yavaş karakterlerin niyetleriyle yaptıklarının birbiri ile çelişebileceğini fark eder.

 

· Şanssızlıkları aşarak kazanılan zaferleri anlatan öykülere ilgi duyar.

 

6 yaş

 

· Artan kelime hazinesi sayesinde, karakterlerin olumlu özellikleri, eksiklikleri ve örneğin kıskançlık gibi onları motive eden duygular hakkında konuşur.

 

· Bireysel farklılıkları kabul eden ve farklılıklara hoşgörü ile yaklaşan öyküleri cazip bulur.

 

· İnsanların çeşitli durumlar karşısında karışık duygular yaşayabileceklerini anlatan öyküler hoşuna gider.

 

· Karakterlerin güçlü duygusal tepkiler ve değişimler sergilediği öykülerin okunmasından hoşlanır ve bu tarz öyküler uydurur.

[Ω Smyrna]

 

 

Kitap okumayı sevmeyen çocuğu anlama rehberi

 

Çocuğunuz kitap okumayı sevmiyor mu? Önüne bir kitap koyduğunuzda okumamak için bin türlü bahane mi uyduruyor?

Mesele biraz daha karmaşık, biraz daha can sıkıcı da olabilir. Çocuğunuz küçükken kitaplara bayılıyordu. Her akşam uyumadan önceki okuma saatini iple çekiyordu. Sizin ona kitap okumanız için, hatta aynı kitabı tekrar okumanız için yalvarıyordu. Sonra çocuğunuz biraz büyüdü, okula başladı ve GÜM! Bir anda kitaplardan fellik fellik kaçan bir çocuğa mı dönüştü?

Aslında bu o kadar da büyük bir mesele değil. Çocuğunuz artık kitap okumayı sevmiyorsa onun gerekçelerini anlamanız gerekiyor.

• Çocukların kitap okumayı sevmemesinin en bilinen nedeni ebeveynin kitapla kurduğu ilişkide yatıyor: Siz kitap okumuyorsanız, o da okumaz. Yapmadığınız bir şeyi ona yaptırmak istemenize doğal olarak sert bir tepki gösterecektir.
  
• Burada biz bizeyiz. Açık açık konuşalım. Her kitap “okunası bir kitap” mı acaba? Piyasaya her ay onlarca yeni kitap çıkıyor. Bu kitapların bazıları okulların okuma programına alınıyor. Çocuklar da listelerindeki kitapları “zorunlu olarak” okumak durumunda kalıyorlar. Sevmediğiniz bir kitabı zorla okumak hoş bir duygu olmasa gerek.
  
• Terazinin bir kefesinde kitaplar var. Diğer kefesindeyse bilgisayar oyunları, internet ve televizyon var. Bir yanda sözcükleri okuyup, kavrayıp, anlamlandırarak zihinde canlandırmanız gerekiyor. Diğer yanda her şey hazır: Hem görsel, hem işitsel, rengarenk bir ekran; zorlu bir rakip bence.
  
• Çocukların günlük programları aslında hayli yoğun… Okula gidiyolar. Sonra bazen etüde kalıyorlar. Bir kurstan diğerine gönderiliyorlar. Arada kalan zamanlarda arkadaşlarıyla vakit geçiriyorlar. Ee? Sonra yatma vakti geliyor. Bunca işin arasında şimdi oturup bir de kitap mı okuyacaklar?
  
• Okumaya yeni başlayan bir çocuğunuz varsa, ondan şu cümleleri duymanız olası: “Çok zor!” veya “Çok sıkıcı!” ya da “Bu kitap hiç eğlenceli değilmiş.”
  

• Çizgi romanlar, okumaya teşvik için iyi birer seçim…
  

Bu liste uzayıp gider. Gelelim önerilere… Başlıca amaç kitapları ve okumayı çocuğunuza cazip hale getirmek. Bunun için ufak tefek numaralar yapmanız gerek. Olsun. Bu işte başarıya giden her yol mübah. Biraz da ufaklığın suyuna giderseniz, olur bu iş!

• Çocuklar henüz okumayı bilmiyorken, kendilerine kitap okunmasından çok keyif alırlar. Hele bir de güzel resimleri olan bir kitapsa… Gelin görün ki, çocuklar okumayı öğrendiklerinde “bir geçiş dönemine” giriyorlarmış. Harfleri birleştirip sözcüklere dönüştürmek ve anlamlarını kavramakla o kadar uğraşıyorlarmış ki, okumadan keyif alacak halleri kalmıyormuş. O yüzden resimli kitaplardan bir anda resimsiz, sadece sözcüklerden ibaret kitaplara geçmek yanlış bir davranış.
  
• Çocuklar kitapları daha kapağını görür görmez yargılarlar. Eğer kitabın çekici bir kapağı yoksa, çocuğunuzun o kitabı okumasını beklemeyin.
  
• Çocuğunuz kitap okumayı sevmiyor mu? Peki sevdiği şeyler neler? Bisiklete binmek mi, ejderhalar mı, yoksa trenler mi? Ona içinde bisiklet, ejderha ya da trenlerin olduğu kitaplar alın.
  
• Çocuğunuz kitap okumuyor diye dır dır yapmayın. Kitap okumanın ne kadar önemli olduğunu anlatıp başının etini yemeyin. Ne kadar dırdır ederseniz, çocuğunuz o kadar inatlaşacaktır.
  
• Çocuğunuzun okuma biçimini eleştirmeyin.
  
• Çocuklar bölümleri olan kitaplardan hoşlanırlar. Artık aşina oldukları kahramanların başından geçen olayları anlatan ve her seferinde kendi sonu olan bölümlerden oluşan kitapları, devamlılığı olan ve düğümün finalde çözüldüğü kitaplara göre daha rahat algılarlar. Ama her seferinde kahramanların, mekanların değiştiği birbirinden bağımsız kısa öykülerden oluşan bir öykü kitabı aynı etkiyi yaratmaz. Çünkü çocuk her yeni öyküyle birlikte yeni karakter ve olaylara uyum sağlamakta güçlük çekebilir.
  
• Çocuğunuzun seçtiği kitapları eleştirmeyin. Sonuçta o kitabı okuyacak olan kişi o, siz değilsiniz. (Bunu tanıdığım birinin annesi yapardı. Kızının kitap okumamasından şikayet eder, arada bir aldığı kitapları da yerden yere vururdu. Oysa bu kadının o güne dek kitap okuduğunu hiç görmemiştim.)
  
• İlginç bulduğunuz dergi ve kitapları evin sağında solunda unutun(!). Çocuğunuzun ilgisini çekecek gazete haberlerini kesip buzdolabına asın.
  
• İçinde okuma etkinliğinin olduğu, kartların çekildiği, talimatların verildiği masa oyunları oynayın.
  
• Çocuğunuzun başucuna bir gece lambası koyun ve kitap okumak isterse fazladan yarım saat uyanık kalabileceğini söyleyin.
  
• Çocuğunuz okumayı öğrense bile ona yüksek sesle kitap okumaya devam edin. Onun da size okuması için çocuğunuzu teşvik edin.
  
• Bir kitabı birlikte okumaya başlayabilirsiniz. Önce siz yüksek sesle okursunuz. Çocuğunuzun ilgi duyduğunu anladığınız yerde bırakır ve gerisini onun kendi başına bitirmesini isteyebilirsiniz.
  
• Büyük çocuklarınızı küçük kardeşlerine kitap okumaları için teşvik edin. Çocuklar seyircilerinin olmasından hoşlanırlar.
  
• Çocuğunuza bir kitap ayracı armağan edin. Her kitabı ya da her bölümü sonuna kadar okumak zorunda olmadığını, sıkıldığı zaman ayracı kullanıp ara verebilecğini söyleyin.
  
• Okuma eylemi sadece kitapları kapsamaz! Lokantadaki yemek menüsü, tabelalar, yiyecek ambalajlarındaki yazılar… Okunacak çok şey var. Önde giden arabanın plakasından sözcük türetmek de bir yöntem olabilir.
  
• Çocuğunuzun bir yetişkinle mektuplaşmasını sağlayabilirsiniz.
  

Not: Çocuğunuzun kitap okuma problemi sürüyorsa, bir uzmana danışmak gerekebilir. Okuma güçlüğü, başka sorunlara (disleksi, göz bozukluğu vs.) işaret ediyor olabilir.