GELİŞİMİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER

[Φ Tengeriin boşig]

GELİŞİMİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER

KALITIM: Bireye anne ve babadan genetik yollarla (genotip) geçen özel yetenek ve özelliklerdir.

-Cinsiyet,

-Göz rengi,

-Zeka kapasitesi,

-Fiziksel özellikler,

-Yaratıcılık ve düşünme kapasitesi,

-Bazı kişilik özellikleri.

 

Annenin yumurta hücresi ile babanın sperm hücresi birleşerek Zigot’u oluşturur. Yumurta ve spermde 23er kromozom bulunur. Her kromozomda 20000 adet gen bulunur ve genetik özelliklerin kodlandığı DNA’lar burada bulunur. Baskın genler, kendi özelliklerini Dölüte geçirir.

 

Anne-Babadan çocuğa kalıtım yolu ile geçen yapıya “Genotip” denir.

Bu yapının dışarıdan gözlenebilen şekline ise “Fenotip” denir. Yani kalıtsal bir özelliğin, bireyde kendisini göstermesidir.

Örneğin, Bireyin boy uzunluk geni Genotip’tir. Bireyin spor, beslenme, bakımı ile boyunun genotipsel özelliğine kadar uzayabilmesi Fenotip’tir.

 

ÇEVRE: Döllenmeden itibaren, insanın içinde yaşadığı ve etkilendiği tüm dış uyarıcılar çevreyi meydana getirir. Çevre doğum öncesi, esnası ve sonrası tüm durumları kapsar.

Çevre ile kazanılan bazı özellikler şunlardır:

-Bazı fiziksel görünüm özellikleri,

-Zekanın kullanım oranı,

-Dil gelişimi,

-Yetişme tarzı,

-Eğitim düzeyi,

-Alışkanlıklar, tavırlar ve sosyal davranışlar,

-Bazı kişilik ve karakter özellikleri.

 

Çevresel faktörlerin Üç temel kaynağı vardır:

 

Doğum Öncesi Faktörler: Annenin yaşı, beslenmesi, kan grubu, zararlı alışkanlıkları, hamilelikte geçirdiği hastalıklar, radyasyon.

 

Doğum Sırası Faktörleri: Erken-Geç doğum, Sağlıksız ortam, Doğum sırasındaki olaylar.

 

Doğum Sonrası Faktörler: Bebeğin ve Annenin beslenmesi, Bebeklik hastalıkları, iklim, Kardeş sayısı, Kazalar, aldığı Eğitim, Anne-Babanın çocuk yetiştirme tarzı, Kitle iletişim araçları, Ailesel ve sosyal koşullar, Ekonomik ve kültürel koşullar…

 

KRİTİK DÖNEM: Belirli zaman dilimlerinde, belirli özellikler ortaya çıkar. Belirli özelliklerin öne çıktığı bu gelişim aşamalarına “Dönem” denir. Kritik Dönem, ilgili davranışların kazanılması gereken, kazanılmadığında telafisi çok zor olan gelişim dönemidir.

 

Burada en önemli nokta “Zamanlama”dır. Bireye yaşamlarının belirli zamanlarında öğrenme fırsatı sağlanmadıysa gelişim ya yavaşlayabilir ya da tamamen durabilir. Kritik Dönemlerde, organizma çevre uyaranlara karşı daha duyarlı olmaktadırlar. Kritik dönemin en temel özelliği, çevresel uyarıcı ve olayların çocuğun gelişim ve öğrenme süreci üzerinde etkisi büyüktür. Kazanılması gereken dönemlerden kazanılmayan yaşantıların telafisi olmamakta ya da çok zor olmaktadır.

 

Örneğin, bireyin Okuma-Yazma öğrenmesindeki kritik dönem 6 yaş civarıdır. Bu yaşlarda öğrenilemeyen bu yaşantının telafisi ileride daha da zor olmaktadır.

Mesela, doğumunun ilk 6 ayında kendisine sevecen, sıcak ve ilgili davranılmayan bebekler, okul yıllarında sosyal ilişkilerinde zayıf olmaktadır. Yine aynı şekilde ikinci bir Dil öğrenmenin en uygun olduğu yaş dilimi ise 6-11 yaşları arasıdır.

 

Zaman (Tarihsel Zaman): Gelişim döneminde kalıtım ve çevrenin özellikleri ile birlikte yeniliklerin ve değişimlerin oluşturduğu zaman bölümüdür. Gelişimi etkileyen en önemli faktörlerdendir. Mesela “Kuşak Çatışması” denen olgu buna bağlıdır. Türkiye’de 1980 yılında 20li yaşlarında olan bir kişi ile 1980 yılında doğmuş olan bir kişi, yaşantılarından aynı yaşlarda olduklar dönemlerde farklı yapılarda olacaklardır. Çünkü 1980 yılında 20 yaşındaki kimse 1980 darbesini görmüş ve yaşamış olacak, yaşantılarına yeni ve farklı bilgi ve deneyimler eklemiş olacak, bilgileri ve öğrenmeleri ona göre farklı bir şekilde şekillenmiş olacaktır. Bunu yaşamayan bir kimse yani 1980 yılında sonra doğmuş bir kimse ise uygulanan politikalar gereğince “Popüler Kültürle” yetişmiş bir kimse olacak ve daha sıradan bir yapı gösterecektir. Tarihsel Zaman aynı zamanda “Teknolojik Gelişmeler” “Siyasi Olaylar” “Kültürel Gelişmeler” açısından büyük önem taşımaktadır.

 

Konunun Geneline İki Örnek:

1800 yıllarında Fransa’nın güneyindeki ormanlık bölgede bulunan 10-11 yaşlarındaki Aveyron’un vahşi çocuğu Viktor bulunduğunda hiçbir dili bilmez ve konuşamaz haldeydi. Yürümüyor ve dört ayak üzerinde gidiyordu. Bir şeye uzun süre dikkat edemiyordu. İnsanlardan korkuyordu. Beş yıllık bir eğitimden sonra birkaç kelime ve isimden başka bir şey söyleyemedi. İnsanlarla ilişki kurmayı da öğrenemedi. Çünkü Viktor, bu özellikleri kazanabilmesi için yaşaması gerekli olan yaşantıları edinebileceği Kritik Dönemlerde yaşamamıştı.

Yine buna benzer bir vaka 1970li yıllarda Los Angeles’ta görülmüş ve bir bodrumda yaşayan Genie, Viktor’a göre daha iyi dil öğrenmişse de hiçbir zaman normal düzeye çıkamamıştır.

 

Sinema’dan örnekler:

Bunun gibi bir vakayı konu alan iki filmi izlemenizi öneririm:

 

-Türkiye’de “Hanzo” adı ile çekilmiş olan ve başrollerini Kemal Sunal, Adile Naşit ve Meral Zeren’in oynadığı film son derece yararlıdır.

 

-Yabancı Sinema’da ise Başrolünü Jodie Foster’ın oynadığı “Nell” adlı bir film bulunmaktadır.

 

İzlemenizi tavsiye ederim…

 

Araştırma ve Derleme Tengeriin Boşig’e aittir…

[Misafir Mergül]

Frued erikson bandura vigotsky piaget hangileri kalıtım hangileri çevrefçden etkilenmiştir