Tohum nasıl alınır ve saklanır?

[Ω Smyrna]

 

Tohumları fizyolojik olgunluk dediğimiz “tam olma, olgunlaşma” evresinde toplayarak işe başlamalıyız. Çünkü olgunlaşmayan şeyler meyve veremez. Tohumların çimlenip sağlıklı gelişebilmesi için bunu göz ardı etmemeliyiz.

Çiçek açan bitkiler belirli bir süre çiçekli kalır. Yavaş yavaş çiçekler solmaya, dökülmeye başlar. Artık tohumlar oluşmaya başlamıştır. Tohumun içerisine girdiği kap da kurumaya başlar, sararır, kahverengileşir ve kurur. Bu aşamada kabından çıkarılan tohumlardan örnek alarak içerisindeki embriyonun yani tohum taslağının sağlam olmasına dikkat edilir. Olgunlaşmamış tohumlar diğerlerine oranla hafiftir. Olgun tohumları ağırlığıyla da tanıyabiliriz. Üretimde kullanacağımız tohumlara “tohumluk” diyoruz. Peki, iyi tohumluk için nelere dikkat etmeliyiz?

 

Tohum alacağımız bitkileri iyi gözlemleyerek herhangi bir hastalık ve zararlı bulaşmamış sağlıklı bitkiler olmasına dikkat etmeliyiz. Tohumu türün özelliklerini tam olarak taşıyanlardan almamız gerekir. Saf türün devamı için bu elzemdir. Alacağımız tohumu toplamadan önce tanımalıyız. Sağlıklı tohum örneğine göre toplayacağımız çeşitlerin durumuna bakabiliriz. Yeterli irilikte, doğru renkte gibi özellikleri bilerek bir eleme yapabiliriz. Tohumlar tam kurumuş olmalı. Eğer kurumadıysa sıcak bir ortamda altından hava alabilecek raflar üzerinde kurutulabilir. Eğer az miktarda tohumluğumuz var ise bir elek ters kapatılarak bunu kolaylıkla sağlayabiliriz. Dayanıklı tohumlar kuru tohumlardır.

 

Tohumları Nasıl Alıyoruz?
Toplayacağımız türe göre önce makas, eldiven, bone, maske, saklama paketi malzemeleri yanımızda bulunduralım.

Otsu bitkilerde türlerine göre değişmekle beraber mutlaka içine saklandıkları bir kapları bulunur. Bu kılıfları da kuru olduğundan içerisinden tohumu çıkarmak kolaydır. Bazılarında ise tohumu ayırmak için bir mekanik güç gerekir. Eğer gerekli hasat makinesi yoksa bu işlemi sopalarla döverek yapabiliriz.

Ağaç tohumları, yere döküldükten sonra veya dal üzerindeyken toplanır. Yere dökülen ilk tohumlar olgun olmadığından atılır. Diğer tohumlardan uygun olanlar alınır.

 

 

[Ω Smyrna]

Birkaç bitki ile nasıl tohum alacağımızı örnekleyelim.
 

Domates Tohumu: Domatesler tam olgunlaşmış olmalı. Ortadan ikiye bölünen tohumlar kaşık yardımıyla etli kısmından ayrılır. Gazete, kurutma kâğıdı ya da kâğıt havlu üzerine serilir veya elekten geçirilir. Etli kısımdan ayrılan tohumlar serilerek kurumaya bırakılır. Kuruduktan sonra paketlenir. Altın çilek, güzelavratotu, şekerciboyası gibi tıbbi bitkilerin tohumlarını da bu şekilde alabiliriz.

 

 

 

 

 

Dereotu Tohumu: Şemsiye şeklinde açan sarı çiçekler bir süre sonra kahverengileşmeye başlar ve beyaz oval yassı tohumlar oluşur. Tohumlar fazlaysa bir çuvala doldurulur ve sopalarla dövülür. Rüzgârda savurarak ve uygun elekten geçirerek tohum harici parçalar ayrılır. Rezene, anason, kimyon tohumlarını da bu şekilde alabiliriz.

[Ω Smyrna]

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Çörekotu Tohumu: Mavi renkli güzel çiçekler açan çörekotu, çiçeklenmeden sonra kapsül oluşturur. Kapsül, rengi sütlü kahve olduğunda ve tam kuruduğunda açılması beklenmeden toplanır. Bir çuval içerisinde kapsüller sopalarla dövülür. Uygun büyüklükteki eleklere doldurulur. Rüzgâr vasıtasıyla tohumlar kapsül parçalarından ayrılır ve paketlenir. Keten, susam, haşhaş, gelincik tohumları da bu şekilde alınır.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Susam Tohumu: Tohumlar tam olgunlaşmadan kökünden sökülerek toplanır, kökleri toprak tarafında olacak şekilde öbekler halinde tarlada kurumaya bırakılır.
 

[Ω Smyrna]

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Kudret Narı tohumu: Meyveler portakal rengini aldıktan bir hafta kadar sonra açılmaya başlar. İçerisinden kırmızı zarla kaplı yassı tohumlar çıkar. Meyve içerisinden tohumları sıyırarak alınır. Üzerine kaplı olan kırmızı zarı ayırmak için mutfak süzgeçleri kullanılabilir, sonra tohumlar kurutulup paketlenir.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Atkestanesi Tohumu: Atkestaneleri pembe ve beyaz çiçekler açar. Bir süre sonra topuzu andıran bir yeşil kılıf oluşur. Kılıf açılmaya yüz tutar. Bu esnada yere dökülür. Yere dökülen atkestaneleri kabukludur. Kabuklarının açılması için açıkta bir yere serilir. Kabuk açılmaya başladıktan sonra çıkarılıp havadar bir yerde kurumaya bırakılır. Tam kuruduğundan emin olunduğunda tohumları ayrılır. Meşe, kestane tohumları da bu şekilde alınır.

[Ω Smyrna]

Çilek tohumu almak

 

[Ω Smyrna]

Tohumlarımızı Temizleyelim
Çimlenme ömürlerini uzun süre koruyabilmeleri için tohumları saklamadan önce dezenfeksiyona tabi tutmalıyız. Tohumlarda bulunan mikroplar, mantarlar, virüsler, bakteriler ve böcekleri böylece uzaklaştırmış oluruz. 

Sarımsak solüsyonu ile yıkama: Birkaç diş sarımsağı bir bardak suya koyup hava almaması için üzerini kapatarak beklemeye bırakın. Bir gün bekletin. Elde ettiğiniz solüsyonla kuru tohumları yıkayıp kurutun.

Kekik solüsyonunda yıkama: Eskiler domatesi kurutmak için de kekiğin antimikrobiyal özelliğinden faydalanmışlar. Bir avuç kekiği bir sürahi kaynar suya koyun ve bir gece ayazlamasını bekleyin. Bu suyla tohumları yıkayıp kurutun.

Sirkeli suyla yıkama: Bir ölçü sirke, 10 ölçü suyla hazırlayacağınız doğal sirkeli suda tohumları yarım saat kadar bekletipkurutabilirsiniz.

 

Tohumları Nasıl Saklayabiliriz?
Tohumların belirli bir çimlenme zamanları bulunur. Çimlenme ömrü diyebileceğimiz bu süreden sonra tohumlar canlılıklarını yitirmiş olurlar. Tohumları beklettiğimiz ortam ışık almayan karanlık, nemden uzak ve serin bir yer olmalı. Derin dondurucuda da bekletebiliriz. Ancak nemlenme ihtimali sebebiyle bozulabilir. Bunu önlemek için vakumlanmış paketleri derin dondurucuya koyabiliriz. Tohumları beklettiğimiz kaplara meşe odunu külü koyarak nemini uzaklaştırabiliriz.

 

Nazım Tanrıkulu 
Hekim Sinan Tıbbi Bitkiler Araştırma Merkezi