Gozlemin Bilimselligi/Akilciligin Inanci Farki

[∞ evrensel-insan]

Gozlem ile akil, metafizik ile epistemoloji, bilgi ile ogreti, Biimsel method ile felsefi method, dusunce ile inanc v.s. farkini daha net ve acik algilamak icin; bir ornek vermek istiyorum.

 

Soyle bir cumlemiz var.

 

" Bir yetiskin? ile bir cocuk? elele yolda yuruyordu"

 

Yukaridaki cumle, oznesi belirtilmeden, 3. sahis agzi ile dile gelmis bir cumledir.

 

Burada gozlemleyenin kendisi cumleye dahil degildir.

 

Gozlemlenen, bir tane (sayi olarak) yetiskin ve bir tane (sayi olarak ) cocuk (yetiskin olmayan) ve bu ikisinin elele yolda yuruyor oldugudur.

 

Yukaridaki cumle de, aklin bir rolu yoktur. Sadece gozlemin, gozlemleyen tarafindan, epistemolojik gerceklik olaraK notr algisi ve disaridan bakis acisi dile gelmistir. Teorisi de yukaridaki cumledir. Bu teori test edilebilir ve de yetiskinin ve cocugun sayisi artirilarak,ya da eksiltilerek, ya da el ele tutusmalari degistirilerek, ya da yol yerie baska bir mekan yer belirtilerek yanlislanabilir. Ya da bu cumle icinde yer alanlar, kendi istekleriyle bu cumleyi gozlem degisikligi yaratarak (yani gozlemliyenin gozlemini degistiren bir goruntu vererek) kendileri yanlislayabilirler. Dolayisiyle, gozlemleyenin gozleminin yanlislayacagi ve dile getirecegi yeni bir cumle, yeni bir teori olacaktir.

 

Simdi, cumlemizde degisiklikler yapalim. Once, cumlemizi hatirlayalim.

 

" Bir yetiskin? ile bir cocuk? elele yolda yuruyordu" ve degistirelim.

 

Yalniz buradaki degisiklik, GOZLEMSEL DEGIL; AKILCI, OZNELI, INANCSAL ya da test EDILEBILIR ICERIKTE DUSUNSEL OLACAK.

 

"Bir yetiskin ile bir cocugun elele yolda yurudugunu GORDUM" Burada ozne gozlemleyen olarak kendisini ortaya koymustur. Yani bu cumle, SUBJEKTIF BIR ICERIK KAZANMISTIR ve CUMLEYI DILE GETIREN SUBJENIN BIR DOGRUSUDUR.

 

Simdi ayni subjenin yetiskine, bir cinsiyet verdigini dusunelim.

Ayni subjenin, cocuga bir cinsiyet verdigini dusunelim.

Ayni subjenin "elele" ye, bir soyut (sefkatle, ictenlikle, s1k1 s1k1, nazikce v.s.) kattigini dusunelim.

 

Ayni subjenin yola bir icerik ve anlam (bulvar, patika, sokak, otoyol, cadde v.s.) kattigini dusunelim.

 

Dusunursek, bu cumleyi, bir subjenin, akilci dusunce ve inanciyla cesitli sekillerde "susledigini/detaylandirdigini v.s." ortaya koyabiliriz.

 

Sonucta bu subjenin, tum bu OZNEL EKLENTILERI kendisinin, algi, bilgi, birikim, bilinc, farkindalik v.s. FARKINDAN KAYNAKLANIR.

 

Sonuctabaska bir subjenin OZNEL EKLENTILERI KENDISININ FARKINDAN KAYNAKLANACAKTIR.

 

Burada subjenin, yetiskin ve cocuga verdigi cinsiyet, ONUN KENDI EKLENTISIDIR. Ama, bunlar inanc degil; birer dusuncedir. Cunku cumlesi (teorisi) test edilebilir.

 

Yalniz eleleye verdigi icerik, onun INANCIDIR. Cunku bunu test edilebilirliginin bir olanagi yoktur.

 

Yola verdigi icerik ise, tartismalidir, mesela cadde ve sokak farkini ortaya koymak test edilebilir olarak mumkun degildir.

 

Goruldugu gibi, subje olarak eklenen uc turlu akilcilik vardir. Gozlem veren, tartisilan ve gozlem vermeyen.

 

Ayrica, bu subjenin cumlesinde (teorisinde) "bana/inancima/dusunceme/tahminime v.s. GORE" temelli bir aciklama bulunmadigindan da, cumlesi (teorisi) KESINLIK icermekte ve bilimselligin, YANLISLNABILIRLIGINE ters dusmektedir.

 

Oyuzden ortaya bir cumle (teori) koymak istiyorsak, bunun bilimsel olabilmesi, epistemolojik gercekligine, notr algisina, disaridan bakis acisina, test edilebilirligine ve gozlem ile cumlenin (teorinin), yanlislanabilirligine baglidir. Bu da bilimsel method demektir.

 

Bunun disinda kalan her turlu cumlenin (ideoloji, gorus, teori v.s.) OZNEL, AKILCI, DOGRUCU, AYRIMCI, test edilebilirlik/edilemezlik temelinde DUSUNSEL/INANCSAL ve en onemlisi TARTISMASAL olacagidir.

 

Yukarida verilen cumle ornegi, her turlu konu anlam ve icerik icin gecerlidir. Cunku AKILCILIK TEMELINDE, SAVUNU, ISPAT, KESINLIK, SABITLIK, SAHIPLIK icermesi ve hatta TESLIMIYET icermesi, subjenin cumleye (teoriye) ne olcude KENDINI VE KENDI KATKISINI ne kadar ekleyecegine baglidir.