Sosyolojinin Başlangıcı ve Gelişiminde Rol Oynayan Önemli İsimler

[Φ toplumbilim_]

İnsanoğlu kendi davranışlarının kaynaklarını her zaman merak etmiştir.

İnsan davranışlarının nesnel ve sistematik olarak incelenmesi, kökeni 1800'lerin başına giden yeni bir gelişmedir.

 

Sosyolojinin kökenleri, 1789 Fransız Devrimi ile Avrupa Sanayi Devrimi'nin ortaya çıkışına eşlik eden bir dizi şiddetli gelişme tarafından oluşturulmuştur. Bu gelişme ve değişmelerin ortaya çıkardığı geleneksel yaşam biçimlerinin çözülmesi, düşünürleri hem doğal dünyanın hem de toplumsal dünyanın yeni bir anlayışının geliştirilme çabalarına yöneltmiştir.

 

Temel bir gelişme, dünyayı anlamak için din yerine bilimin kullanımı olmuştur. Bu on dokuzuncu yüzyıl düşünürlerinin yanıt aradıkları "İnsanın doğası nedir? Toplum neden olduğu biçimde yapılaşmıştır? Toplumlar neden ve nasıl değişir?" gibi sorular bugün sosyologların yanıtlamaya çalıştıkları sorularla aynıdır. Bizim çağcıl dünyamız, geçmişteki dünyadan kökten bir şekilde farklıdır; bu dünyayı ve geleceğin neler getirebileceğini anlamamıza yardımcı olmak, sosyolojinin temel görevidir.

[Φ toplumbilim_]

Sosyolojinin Başlangıcı ve Gelişiminde Rol Oynayan Önemli İsimler

• Sosyolog Auguste Comte ve Sosyoloji
  
• 
  
• Sosyolog Emile Durkheim ve Sosyoloji
  
• 
  
• Sosyolog Karl Marx ve Sosyoloji
  
• 
  
• Sosyolog Max Weber ve Sosyoloji
  

 

*Kaynaklar: Sosyoloji, Anthony Giddens_ Sosyolog Ömer YILDIRIM

[Φ toplumbilim_]

Sosyolog Auguste Comte ve Sosyoloji

 

Kuşkusuz tek bir kişi tümden yeni bir inceleme alanını oluşturamaz; bu bağlamda sosyolojik düşünceye katkıda bulunan birçok kişi vardır.

 

Sosyolojinin gelişimine katkıda bulunanlar arasında özel bir öncelik genellikle Fransız Yazar Auguste Comte'a (1798-1857) verilir; bu önceliğin Comte'a verilmesi, başka hiçbir şeyden olmasa bile yalnızca "sosyoloji" terimini ortaya attığı içindir.

 

Comte ilk olarak "toplumsal fizik" terimini kullanmıştır; ancak o dönemdeki kimi entelektüel rakiplerinin de aynı terimi kullanması sebebiyle Comte kendi düşüncelerini onlardan ayırt edebilmek için "sosyoloji" terimini ortaya koymuştur.

 

Comte bu yeni alanın bilimsel kanıtlara dayanan bir toplum bilgisine ulaşabileceğine inanmıştır. Ona göre sosyoloji; fizik, kimya ve biyolojiden sonra gelişecek olan; ama bütün bilimlerin en önemli ve en karmaşığı olacak son bilim dalıdır.

 

Comte için sosyoloji; insanların toplumsal davranışlarını anlamak, dolayısıyla da öngörmek ve denetlemek için bilimi kullanarak insanlığın refahına katkıda bulunmalıdır. Comte meslek yaşantısının daha sonraki bölümlerinde kendi sosyoloji görüşüne dayanarak özelde Fransız toplumu, genelde de bütün insan toplumlarının yeniden kurulması için büyük amaçları olan planlar geliştirmiştir.

[Φ toplumbilim_]

Sosyolog Emile Durkheim ve Sosyoloji

 

Emile Durkheim'ın (1858-1917) yazıları çağcıl sosyoloji üzerinde Comte'un yazılarına kıyasla daha çok etki bırakmıştır. Comte'un yazılarına dayanmakla beraber Durkheim, öncelinin birçok görüşünün çok spekülatif ve muğlak olduğunu ve Comte'un kendi programını -sosyolojiyi bilimsel bir temele oturtmak- başarıyla yürütemediğini düşünmüştür.

 

Durkheim'a göre sosyoloji, bilimsel olabilmek için toplumsal olgularla, ekonominin durumu ya da dinin etkisi gibi toplum yaşamının bireyler olarak eylemlerimizi biçimlendiren yönleriyle uğraşmalıdır.

 

Durkheim, toplum yaşamını doğal dünyayı inceleyen bilim adamlarınınki ile aynı nesnellikte incelememiz gerektiğine inanıyordu. Durkheim'ın ünlü sosyoloji anlayışının birinci ilkesi, "Toplumsal olguları, 'şeyler' olarak incele!" olmuştur. Durkheim bununla, toplum yaşamının doğadaki nesne ya da olaylardaki kesinlikle çözümlenebileceğini kastetmiştir.

 

Durkheim'ın en ünlü çalışmalarından birisi, intiharın çözümlenmesidir (Durkheim 1953: ilk baskısı 1897). İntihar, tamamen kişisel bir edim olarak görünmektedir; oysa toplumsal etkenler, intihar davranışı üzerinde büyük etkilerde bulunurlar. Durkheim, bu intihar incelemesinde sosyolojiyi en ince ayrıntılarıyla kullanmış ve intihara toplumsal bir boyut kazandırmıştır. Bu da yukarıdaki "Toplumsal olguları, 'şeyler' olarak incele!" deyişinin haklılığını ve gerçekliğini ortaya koymaktadır.

[Φ toplumbilim_]

Sosyolog Karl Marx ve Sosyoloji

 

Karl Marx'ın (1818-1883) düşünceleri, Comte ve Durkheim'ın düşünceleriyle büyük karşıtlıklar ve farklılıklar içindedir. Buna karşın Marx da onlar gibi Sanayi Devrimi sırasında toplumda ortaya çıkan değişmeleri açıklamaya çalışmıştır.

 

Marx'ın en acımasız eleştirmenleri bile onu sosyolojinin gelişmesindeki en büyük isimlerden birisi olarak kabul etmektedirler. Marx'ın yazılarının çoğunluğu ekonomik kurumlarla ilgili olmasına karşın her zaman ekonomik sorunları toplumsal kurumlara bağlamaya çalıştığından, Marx'ın çalışmaları sosyolojik görüler bakımından oldukça zengindir.

 

Marx'ın bakış açısı, "Tarihin Materyalist Kavrayışı" dediği şeye dayanır. Bu görüşe göre toplumsal değişmenin ana kaynağı insanların benimsedikleri düşünceler ya da inançlar değildir. Bunun yerine toplumsal değişmenin birincil nedeni ekonomik etkilerdir. Sınıflar arasındaki -zengin ve yoksul- çatışmalar, tarihsel gelişimi güdülemektedir. Marx'ın sözleriyle: "Bugüne kadarki bütün insanlık tarihi, sınıf çatışmalarının tarihidir."

 

Marx, kendisinden sonra gelecek olan birçok sosyologu sınıf ve sınıf ayrılıkları hakkındaki düşünceleriyle etkilemiş ve topluma bakışa (sosyolojiye) belli ve özgün bir yön kazandırmıştır.

[Φ toplumbilim_]

Sosyolog Max Weber ve Sosyoloji

 

Max Weber'e (1864-1920) de Marx gibi sadece bir sosyolog olarak bakılamaz; çünkü Weber'in ilgilendiği konular ve çalışma yaptığı alanlar çok geniş bir yelpazeye yayılmış durumdadır.

 

Weber, Almanya'da doğmuş ve akademik yaşantısının büyük bir bölümünü bu ülkede geçirmiştir.

 

Weber'in yazıları; hukuktan felsefeye, ekonomiden tarihe ve nihayet sosyolojiye dair birçok alandaki farklı konuları içermektedir. Bu çalışmalarından birçoğu, çağcıl kapitalizmin gelişmesinin, yazının yazıldığı alana (sosyoloji, hukuk, felsefe vb.) bağlantısını içermektedir. Yani Weber'in ele aldığı en temel konularından birisi, çağcıl kapitalizmin gelişmesidir.

 

Weber de toplumsal değişmeyi anlamaya çalışmış ve bu konuda Marx'tan çok etkilenmiş; buna rağmen Marx'ın kimi önemli görüşlerinin güçlü bir eleştiricisi olmuştur. Bu bağlamda Weber, tarihin materyalist kavrayışını reddetmiş ve sınıflar arası savaşa Marx'ın verdiğinden daha az önem vermiştir. Weber'e göre de ekonomik etkenler toplumsal değişmede önemlidir; ancak düşünce ve inançlar da toplumsal değişme üzerinde aynı derecede etkilidir. Bu açıdan bakılınca Weber'de bir "Durkheim-Marx Diyalektiği" görebilmek mümkündür.

 

Weber'in çağcıl toplumların yapısı ve batı yaşam biçimlerinin dünya üzerine yayılma nedenlerine ilişkin anlayışı Marx'ınkinden farklılık göstermektedir. Weber'e göre kapitalizm, -ekonomik girişimi örgütlemenin belirgin bir biçimi- toplumsal değişmeyi biçimlendiren birçok önemli etkenden yalnızca birisidir. Kapitalizmin dayandığı kimi bakımdan ondan daha temel olan şey, bilim ve bürokrasinin etkisidir. Bilim çağcıl teknolojiyi biçimlendirmiştir ve gelecekteki her toplumda da biçimlendirmeye devam edecektir. Bürokrasi çok sayıdaki insanın etkin bir biçimde örgütlenmesinin tek yoludur ve dolayısıyla da ekonomik ve siyasal gelişmeyle birlikte kaçınılmaz olarak artmakta, büyümektedir. Bilimin, çağcıl teknolojinin ve bürokrasinin gelişimi, Weber tarafından bir bütün olarak; "rasyonelleşme" -ekonomik yaşamla toplum yaşamının etkinlik ilkeleri ve teknik bilgiye dayanarak örgütlenmesi- diye adlandırılmaktadır.