Trabzon ve Karadeniz Bölgesi tarihi kronolojisi

[Φ salahana]

 

 

Trabzon ve Karadeniz Bölgesi kronolojik tarihi

Derleyen: Özhan Öztürk

MÖ 1.000.000-100.000: Bölgede, Bostancı, Kökten, Gündüzalp ve Özgüç tarafından çeşitli tarihlerde yapılan arkeolojik kazılarda Yontma Taş (Alt Paleolitik dönem) Çağı’na ait Achelleen ve Mousterien tipi (el baltaları, kazıyıcılar, yonga

aletler) Karadeniz Bölgesi’nde yerleşim izlerine rastlanmıştır.

 

MÖ 10.000-8.000:

2007 yılında yapılan arkeolojik araştırmalarda Çamlıhemşin'in bazı köylerinde,

yer yer insan eliyle genişletildikleri tespit edilen ve milattan önce 10 ile 8

bin yılları arasında yaşanan Mezolitik Orta Çağ'a ait mağaralar tespit

edilmiştir.

 

MÖ 5.000-3.000:

Kökten tarafından Trabzon çevresinde yapılan arkeolojik kazılarda Kalkolitik

Çağ’a ait yerleşim izleri saptanmıştır.

 

MÖ 3000 – 1.500 : Bronz Çağı’nda

Karadeniz kıyısında Kaşkalar

(Gaşgalar, Kaşkular, Kaskiler) adlı bir halkın varlığı Hitit kaynaklarında

bildirilmektedir. İç Anadolu’da yeralan Hitit Devleti ile Karadeniz kıyıları

arasında yaşayan bu halk Karadeniz Bölgesi’nin tarihi kaynaklarda bahsi geçen

ilk yerleşik halkıdır. Domuz yetiştiren, keten ziraati yapan, Hitit ticaret

kervanlarını soyan Kaşka halkı ile Hatti ay tanrısı Kaşku arasınd ki isim

benzerliği ilginçse de halkın kendisini bizzat bu isimle adlandırdığı

şüphelidir. Kaşkaların Hitit kralı II. Tudhaliya döneminde MÖ 1450 Hitit

kenti Nerik’e (bugünkü Samsun Vezirköprü yakınlarında olmalı) yerleştiği

ardından I. Arnuwanda

döneminde Kammama ve Zalpuwa adlı Hitit

kentlerini geçirdiği bilirnmektedir. Kaşkaların yerleştiği

bölgelerdeki Pala dili konuşan Hattileri ve Hitt Avrupalı Hittileri yerinden

ettiği görülmektedir. Buna karşın Kaşkaların Karadeniz kıyılarında eskiden

beri yaşayan otoktan bir halk mı yoksa komşu bir coğrafyadan (Kafkasya

veya Trakya üzerinden) gelen istilacı bir halk mı olduğu belirtilmemektedir.

Kaşkaların en önemli özelliği bölgemizde yakın zamana dek ekilen kendir ziraatini

yapmalarıdır.

 

MÖ 800 - 600: Bölgeye Yunan

kolonizasyonunun başlaması ve Karadeniz kıyılarında batıdan doğuya Sinop (Sinope), Samsun (Samisos), Giresun ( Kerasus),Trabzon (Trapezus) gibi yeni

Yunan kentlerinin ve

emporion (ticaret amaçlı limanlar) kurulması. Eusebius,

Trabzon kentinin kuruluş tarihini MÖ 756 olarak

belirtmişse de, bu tarih doğru bile olsa Sinope’ye vergi veren bir koloni olarak

Sinop’tan daha önce kurulmuş olması mantıkla çelişmektedir. Eusebius eğer

yanılmıyorsa Sinoplu kolonistler, varolan bir şehri MÖ 630 yılından sonra tekrar

kolonize etmiş olmalıdırlar. Anabasis’te (MÖ 401) yeralan “Pontos Euksenios

kıyısındaki bu şehir Sinope’nin Kolkh ülkesindeki kolonisidir” sözleri ve diğer

tanıklıklardan kent merkezinin Yunan, çevre halkının ise Kolh adlı yerli halktan

oluştuğunu görmekteyiz. Pausanias’ın notlarından eski Yunanistan’da Arkadya bölgesinde Trabzon isimli bir başka kent

olduğu ve Yunan mitolojisinde bu kentin Lykaon’un oğlu Trapezeus tarafından

kurulduğu için bu adı aldığı bildirilmektedir. Öyleyse Karadeniz kıyısındaki

yeni kent de bu coğrafyanın anısını yaşatmak için verilmiş olmalıdır. Kentin

adının Yunanca orijini kesin olmakla birlikte Trapezus kelimesinin “masa” anlamı

dışında “Köle satılan düz platform” olark da kullanıldığını, Kolhis’ten Yunan

anakarasına yapılan köle ticaretinin liman noktası olduğu için bu kelimenin

yakıştırılmış olabileceğini Karadeniz Ansiklopedik

Sözlük adlı çalışmamda bildirmiştim.

 

MÖ 700 – 600: Kuzey Kafkasya ile

Karadeniz’in kuzey kıyılarında yaşayan Kimmer halkının güeny Karadeniz’de

kurulan emporion ve kolonilerine düzenledikleri yağma amaçlı saldırılar. İlk

olarak Asur kaynaklarında (MÖ 714) Gimirri adıyla geçen Kimmeryalılar hakkında pek fazla bir şey bilinmese de Hint

Avrupalı bir halk olup İran veya Trak dilini konuştukları sanılmaktadır. MÖ

676-674 yılları arasında Anadolu içlerine Paflagonya ve Frigya’ya dek akınlar

düzenlemektelerdi.

 

MÖ 609 – 550: MÖ 609 tarihinde Asur

devletini yıkan İranlı Medler Doğu Anadolu’nun yanı sıra

Paflagonya’ya dek uzanan bir imparatorluk kurmuşlarsa da Heredot’un Karadenzi

sahillerine ulaştıklarını belirtmesine karşın Trabzon ve civarında Med

etkinliğine dair bir kanıt bulunmamaktadır.

 

MÖ 550 – 332: Med

İmparatorluğu’nu yıkan Persler’in bölgeyi ele geçirmesi ve Trabzon’un Pontos

Kapadokyası adı verilen şatraplık (valilik) sınırları içerisinde yeralması.

 

MÖ 400 – 350:

Anadolu’nun batısında ve kuzeyinde yeralan Yunan (İon) kentlerinin Pers

istilasına karşı ayaklanması ve Karadeniz kentlerininde katıldığı kanlı

bağımsızlık savaşlarının İranlılar tarafından bastırılması.

 

MÖ 330 – 323: Makedonya kralı Büyük

İskender’in Anadolu’daki Pers egemenliğine son vermesi , diğer bölgelerde olduğu

gibi Karadeniz kentlerine de İskender’e bağlı subayların yönetici

olarak atanması.

 

MÖ 323 – MÖ 66: Büyük

İskender’in ölümünün ardından siyasi açıdan boşluğa düşen Anadolu kentlerinde

yerel yönetimlerin güçlenmesi, bir Pers şatrabı olan Mithridates Ktistles’in

Orta Karadeniz’de yeni bir devletin çekirdeğini oluşturması. Pontus devletinin

kıyılardaki Yunan kentlerini kendine katıp güçlenmesiyle gitikçe büyümesi

ve devlet geleneğinin Pers kültüründen Yunan kültürüne doğru

kayması. MÖ 133 yılında Bergama krallığının topraklarını ele geçiren Roma

İmparatorluğu’nun tüm Anadolu’ya hakim olma mücadelesi ve Pontus devleti ile ardı ardına yapılan savaşlarda

Trabzon dahil tüm Anadolu’yu işgali.

 

MS 64: Pontus devleti ile Roma İmparatorluğu

arasındaki savaşta tarafsız kalan Trabzon’a savaştan zaferle çıkan Roma

İmparatorlu rarafından Civitas Libera (serbest kent) statüsü tanınması ve kentin

imparatorluğun Pontus Polemoniacus vilayetine katılması.

 

MS 117 – 138:

İmparator Hadriasnus döneminde Trabzon kentinin limanının yeniden ve daha

geniş bir kapasite ile inşa edilmesi, dolayısıyla ticari potansiyelinin

arttırılması.

 

MS 254: Kentin

Karadeniz’in kuzeybatısından gelen Germen kavmi Gotlar tarafında yakılıp

yıkılması. Bu olayın ardından kenti ve civarını Barbarlara karşı savunmak için

bir Roma askeri garnizonu (Legio Pontica) yerleştirilmiştir.

 

MS 395: Roma

İmparatorluğu’nun Doğu ve Batı olarak ikiye ayrılmasının ardından Trabzon ve

civarının Doğu Roma İmparatorluğu (Bizans) sınırları içerisinde kalması.

 

MS 549-562: Doğu

Roma – Pers savaşları dizisinden bölgeyi en çok etkileyen üçüncüsü olan

imparator Justinianus’un Lazika savaşları dönemi.

 

MS 690-2: Bizans

Arap savaşları. Müslüman Arapların Doğu Anadolu, Gürcistan ve Kolhis’i

yağmalaması. Trabzon’un da kısa bir süre de olsa Araplar tarafından fethedildiği

sanılmaktadır.

 

MS 712-3: Anadolu, Kiliya ve Amasya’nın

Arap istilasına uğraması.

 

 

MS 797-8: Harun El Reşid döneminde

Araplar’In Anadolu istilası Erğli (Heraklia) yenilip, geri dönmeleri.

 

MS 950: Constantine

VII Porphyrogennetos'un De Administrando Imperio ve De Ceremoniis adlı

kitaplarından öğrendiğimize göre Trabzon ve çevresindeki bölgeler yeni kurulan

Khaldia Teması’na bağlanmıştır.

 

MS 1021-22: Bizans

ordusunun Ani Ermeni Krallığını yok etmesi sırasında Trabzon üs olarak

kullanılmıştır.

 

MS 1080: Kentin

Türkmenler tarafından yağmalanmasının ardından yerel beylerden Theodore Gabras

tarafından geri alınması. Trabzon’un fiilen İstanbul’dan yarı bağımsız dükalık

haline dönüşmesi

 

MS 110: Gregorios

Taronites’ın Trabzon’da bağımsızlığını ilan etmesi.

 

MS 1107: İstanbul’un

Taronites’i yenerek Trabzon’u tekrar merkeze bağlamaları.

 

 

MS 1112:

Danişmendlier’in Trabzon seferinin püskürtülmesi

 

MS 1143:

Bağımsızlık ilan eden Kosntantin Gabras’ın öldürülmesi ve Trabzon’un tekrar

İstanbul’a bağlanması.

 

MS 1194: Selçuklular’ın Samsun’u ele geçirmesi . Trabzon ve

İstanbul’un fiilen birbirinden kopması.

 

MS 1204: Alessios ve David Komnenos

adlı prenslerin Latin Haçlı ordusu tarafından işgal edilen İstanbul’dan kaçarak

Trabzon’a sığınmaları. Burada teyzeleri Gürcü kraliçesi Tamara’nın dayardımıyla bağımsızlıklarını ilan edip kendilerini Roma

İmparatoru ilan etmeleri. Trabzon İmparatorluğu’nun

(Βασίλειον τής Τραπεζούντας) Sinop ile Artvin arasındaki coğrafyada egemen

olması.

 

MS 1214: Sinop’un

Selçuklular tarafından ele geçirilmesi.

 

MS 1228: İmparator 1. Andronikos’un

Selçuklu limanı Sinop’un yağmalaması. Selçukluların karşılık olarak Trabzon’u

denizden ve karadan kuşatması. Başarısız olan kuşatmanın ardından

kaçan Selçuk sultanı Melik Şah’ın Maçkalı köylüler tarafından yakalanıp esir

edilmesi.

 

MS 1230: Alaettin

Keykubat’a yenilen Celalettin Harzemşah’ın askerlerinin Trabzon topraklarına

sığınması fakat pek çoğunun Trabzon köylüleri tarafından öldürüldürülmesi.

 

MS 1243: Selçuklu Sultanı 2. Gıyaseddin

Keyhüsrev ‘in, 1243’te Kösedağ’da Baycu Noyan emrindeki Moğol kuvvetlerine

yenilince Anadolu’ya giren Moğollar’a imparator 1. Manuel’in de

(1238-1263) tabii olması.

 

MS 1245: Trabzon’u

yakıp yıkan büyük bir yangın ve/veya salgın hastalık

 

MS 1319:

Pervaneoğulları’nın Trabzon’u yağmalaması

 

MS 1348: Tur Ali

Bey’in Trabzon’a saldırması

 

MS 1398: Osmanlı

Devleti’nin (Yıldırım Beyazıd) Samsun’u Trabzon Krallığı’ndan ele geçirmesi

 

 

MS 1442: Osmanlı

Sultanı 2. Murad’ın Osmanlı donanmasını Trabzon’a göndermesi

 

MS 1454: Safevi

Şeyhi Cüneyd’in Trabzon’u kuşatması. Rumeli Beylerbeyi Hızır Paşa’nın Trabzon’a

yürümesi üzerine Cüneyd’in geri çekilmesi.

 

MS 1461: Fatih Sultan Mehmed’in

Trabzon’u ele geçirerek Trabzon İmparatorluğu’nu Osmanlı toprakların akatması.

 

 

MS 1520: Trabzon doğumlu olan Osmanlı sultanı

Kanuni Sultan Süleyman döneminde kente Batum sancağının da eklenmesiyle Trabzon

Eyaleti’ni oluşturmuştu.

 

MS 1625 ve 1631:

Don Kazkları’nın Trabzon’u yağmalamaları

 

1810: Osmanlı-Rus savaşları

sırasında Rusların 18 gemi ile Akçaabat Sargana bölgesine asker

çıkarmaları

 

MS 1816: İlk Laz ayaklanması, Tuzcuoğulları ve yandaşı

Laz ağalarının Giresun Hopa arasında bağımsız beylik arzusuyla Osmanlı

İmparatorluğu’na isyan etmesi.

 

MS 1818:

Hacısalihoğlu, Kalcıoğlu ve Dedeoğlu isyanları

 

MS 1825 ve 1832:

Tuzcuoğlu isyanları.

 

1867: Kentin bir

kısmını yahrip eden yangın.

 

MS 1895: Trabzon’da “gavur Meydanı”nda

başlayan Ermeni

isyanı

 

17 Kasım 1914: 23

gemiden oluşan Rus donanmasının Trabzon’u bombalaması

 

8-11 Şubat 1915:

Rus donanmasının Trabzon’u bombalaması. 1.000 civarında ölü 300’den çok

yaralı.

 

1915: Kentteki

Ermeniler tehcir edildiler.

 

18 Nisan 1916:

Trabzon’un Rus ordusu tarafından işgal edilmesi

 

24 Nisan 1918: Ekim

Devriminin ardından savaştan çekilme kararı alan Rus ordusunun Trabzon’u

boşaltmasından sonra Türk birliklerinin Trabzon’a girmesi.

 

12 Şubat 1919:

Trabzon Muhafaza-i Hukuk Cemiyeti’nin kuruluşu. Erzurum Kongresi’nde etkin bir

ol oynayan Trabzonlu delegeler kongrenin liderliği konusunda Mustafa Kemal ile

aralarından Sürmeneli Ömer Fevzi Bey ile rekabet çıkınca bazı Trabzonlu Heyet-i

temsiliye üyeleri Sivas Kongresi’ne katılmadılar ve İstanbul hükümeti ile

ilişkilerini kesmediler.

 

24 Eylül 1919: İstanbul

yanlısı bir tavır sergileyen Trabzon valisi Mehmet Galip Bey silah zoruyla

görvden uzaklaştırıldı ve 3 E Ekim 191’da Damat Ferit Paşa’nın istifasından

sonra “istenmeyen valiler” listesine dahil edildi.

 

28-29 Ocak 1921:

Türkiye Komünist Partisi Başkanı Mustafa Suphi ve 18 arkadaşı Trabzon

açıklarında Enver Paşa taraftarı Trabzon kayıkçılar reisi Yahya Kahya’nın

adamlarınca öldürüldüler.

 

3 Temmuz 1922:

Yahya Kahya’nın Soğuksu yolunda pusuya düşürülerek öldürülmesi. Muhafız Alayı

komutanı İsmail Hakkı Tekçe 1977’de yayınlanan anılarında Giresunlu Topal

Osman’ın iki adamıyla birlikte bu cinayeti kendi işlediğini itiraf

etmişti.

 

1923: Trabzon Çocuk

Esirgeme Kurumu açıldı. Kentin önemli bir bölümünü oluşturan Ortodoks Rumlar Yunanistan

ile imzalanan nüfus mübadelesi gereğince Yunanistan’a zorunlu göçe mecbur

bırakıldılar.

 

1924: Kızılay

Trabzon Şubesi açıldı.

 

1926: Trabzon Halk

Kütüphanesi açıldı. Ziraat Bankası açıldı.

 

1929: Vizera

Hidroelektirik Santrali açıldı.

 

1938: Trabzon İçme

Suyu Tesisleri açıldı.

 

1942: Trabzon

Lisesi açıldı.

 

1947: Trabzon

Numune Hastanesi açıldı.

 

1949: Göğüs Hastalıkları Hastanesi

açıldı. 5442 sayılı İl İdaresi Kanunu uygulamasıyla Anadolu'da bulunan 78 bin

civarında ki yerleşim adından 28 bin kadarının adı Türkçe olmadığı gerekçesiyle

değiştirilirken,

büyük bölümü Yunanca olan Trabzon köy adları da

değiştirilerek yerlerine Türkçe isimler konulmuştur.

 

1952: Kiremit ve

Tuğla Fabrikası açıldı.

 

1953: TMO Trabzon

Şubesi açıldı.

 

17 Şubat 1953:

Araklı Sürmene’den ayrılarak ilçe oldu.

 

1954: Trabzon

Limanı açıldı. Otomatik Telefon Santrali açıldı.

 

1

Haziran 1954: Tonya ilçe oldu.

 

1957: Trabzon

Havalimanı hizmete girdi.

 

1958: SSK Hastanesi

açıldı.

 

1963: Balık Yağı ve

Unu Fabrikası açıldı. Fatih Eğitim Enstitüsü açıldı.

 

2 Aralık 1963:

Karadeniz Teknik Üniversitesi öğrenime açıldı.

 

1964: Ayasofya

Müzesi açıldı.

 

1967: Çimento

Fabrikası açıldı.

 

25 Ağustos 1968:

Doğu Karadeniz Fuarı açıldı.

 

1 Aralık 1968:

Trabzon İl Radyosu Yayına başladı.

 

1976: Trabzonspor

futbol takımı Türkiye 1. Lig şampiyonluğunu kazanan ilk Anadolu takımı olma

ünvanını elde etti.

 

20 Temmuz 1982: KTÜ’ne bağlı Sürmene Deniz Bilimleri ve

Teknolojisi Yüksek Okulu açıldı.

 

1988: Beşikdüzü ve Şalpazarı ilçe oldu.

 

1990: Çaşıbaşı, Düzköy, Köprübaşı, Dernekpazarı ve Hayrat ilçe oldu.

 

 

26 Mayıs 2003:

Afganistan'dan dönen İspanyol Barış Gücü askerlerini taşıyan Yak-42 tipi bir

yolcu Trabzon Havalimanı'na inmek isterken alandan yapılan uyarıdan sonra

yanlışlıkla deniz yerine karaya yönelip Pilav Dağı eteklerine çarması sonucu

62'si İspanyol askeri, 12'si mürettebat toplam 74 yolcu ölmüştür.

,

5 Şubat 2006: Santa

Maria kilisesinde görevli rahip Andrea Santaro görev yerinde öldürülmüştür.

 

Trabzon ve Karadeniz Bölgesi kronolojik tarihi

Kaynak:-http://www.karalahana.com/makaleler/tarih/trabzon%20tarihi.htm-