Orestes:Trajedisi ve kemikleri

[Φ Aries]

Orestes:Trajedisi ve Kemikleri

 

Arkadia’da Tegea.Bir ova.İki rüzgar eser orada:

 

Uğursuz ve değişmez bir yasadır bu.

 

Yumruğa karşı yumruk;eziyet üstüne eziyet.

 

Orestes oradadır,canlı tohumlarla dolu toprak

 

Örtüyor onu.Al onu,kent senin olacaktır.

 

Pythia (Herodotos-Tarih I.67)

 

Tegea’yı ele geçirmek isteyen Lakedaimonlular ,Delphoi’de bulunan Apollon kahinlerine danıştıklarında ,kahin Pythia’dan aldıkları cevap üstteki dizelerde saklıydı.Agamemnon oğlu Orestes’in kemiklerine sahip olan halk diğerine üstün olacaktı.

 

 

 

 

 

 

-Pythia-

 

Delphoi’deki Apollon Tapınağı ,Antik Yunan Tarihi’nde çok büyük bir öneme sahip bir kehanet ,bilicilik merkezidir.Antik Yunan Çağı’nda yaşamış bütün krallar ,bu kehanet merkezine danışmadan ne sefere çıkarlardı ne de hareket ederlerdi.Delphoi Apollon Tapınağı kahinlerinin doğru kehanetleri ile krallar bu merkeze birçok değerli hediyeler göndermişlerdir.Bu hediyelerden birtanesi de bugün SultanAhmet Meydanı’nda bulunan Yılanlı Sütun’dur.

 

Araştırmamızın başında ‘Lakedaimonlular’ diye bir soyun adı geçti.Bu isim konuyla detaylı olarak ilgilenmeyenler için yabancı kalabilir.Günümüzde bu soy Spartalılar’la eş tutulmaktadır oysa Herodotos bu ikisini ayırmaktadır.

 

Gelelim araştırmamızın asıl konusuna.Troya Savaşı’nın galip kralı Agamemnon ,ülkesine döndüğünde karısı Klytaimnestra’nın aşığı Aigisthos tarafından öldürülür.Homeros Odysseia’sında bahseder bu ölümden ,masa başında öldürülmüştür Agamemnon alçakça bir düzenle.Bu cinayetin ardından Aigisthos Mykenai’de 7 yıl hüküm sürer ve ardından Agamemnon’un oğlu Orestes (Ὀρέστης) tarafından öldürülür.Orestes ismi ilk olarak İlyada destanında geçer.IX.Bölüm 143.mısrada ,Agamemnon Achilles’in savaşması için bulunduğu teklifte ,savaş sonrası damadı olması durumunda onu Orestes’e denk tutacağını söyler.Böylelikle Orestes ismi ilk defa bir destan içerisinde geçmiş olur,belki de ilerleyen zamanlarda onun önemini vurgulamak için Homeros’un başvurduğu bir yöntemdir bu.

 

Dönersek bir gün yeryüzünün memesi Argos’a

 

damadım olsun benim o.

 

Orestes‘e denk sayacağım onu,

 

bolluk içinde büyüyen oğluma,gözümün bebeğine.

 

Agamemnon (Homeros-İlyada (IX.141-144))

 

Odysseia XI.Bölüm’den anlaşıldığı üzere ,Agamemnon Orestes’in yetişkin halini göremeden ölmüştür.Odysseus’un Ölüler Ülkesi’nde Agamemnon’la olan diyaloğunda bu durum net bir şekilde görülmektedir.Üstelik Odysseus’un ülkesine bir dilenci kılığında girmesini aklına sokan Agamemnon’un ta kendisidir.

 

Oysa benim karım bırakmadı oğlumu göreyim,

 

Öldürdü beni oğlumu göremeden.

 

Bir şey daha diyeyim sana bak,iyice kafana koy,

 

Çok gizli yanaştır gemini sevgili baba toprağına,

 

Görünme kimseye sakın,güven olmaz kadın soyuna.

 

Agamemnon (Homeros-Odysseia (XI.452-456))

 

Bu dizelerin devamında Orestes’in yaşayıp yaşamadığını ,yaşıyorsa neler yaptığını Odysseus’a sormuş ama bir cevap alamamıştır.

 

 

 

 

-Agamemnon’un Mezarı (Mykenai)-

 

Orestes’in hikayesi genellikle tragedyalar içinde geçer.Efsaneye göre,Agamemnon’un öldürülüşünden sonra Orestes ülkesinden kaçar ve ardından öldüğü haberi yayılır.Aigisthos rahat bir şekilde Mykenai’de hüküm sürmektedir.İntikam alacağı günü bekleyen Orestes ,kız kardeşi Elektra’ya ölmediğini ispat eder.Birçok trajedide bu ispat farklı şekillerde gerçekleşir.Örneğin Aiskhylos’un anlattığı gibi Agamemnon’un mezarına bırakılan bir tutam saç ve Elektra’nın bu saçtan kardeşinin yaşadığını anlaması veya Euripides’in yaşlı bir adam aracılığıyla ispatlaması ve Sophokles’in Agamemnon’a ait bir yüzük vasıtasıyla…Bu karşılaşmalar sonrasında Orestes,Aigisthos’u ve annesi Klytaimnestra’yı öldürür.

 

Annesini öldürmenin verdiği pişmanlıkla Orestes çılgına döner.Ya da mitolojik bir dille anlatacak olursak Erinyler Orestes’in başına üşüşür.

 

 

 

 

 

 

-Orestes ve Erinyler-

 

Homeros,her ne kadar Aigisthos’un Orestes tarafından öldürüldüğünü belirtse de Klytaimnestra’nın sonu hakkında pek bir şey söylememektedir.Pierre Grimal’in Mitoloji Sözlüğü’nde bahsettiği gibi ‘şair, Klytaimnestra’nın oğlu tarafından öldürülmesinden habersiz gibi görünmektedir’ der.

 

Orestes Mykenai’nin yanısıra Argos’ta ve Menelaos’un halefi olarak Sparta’da hüküm sürmüştür.Öldüğünde 90 yaşında olduğu söylenmekle birlikte mezarı Tegea’da gösterilmektedir.

 

Gelelim araştırmamıza başladığımız dizelere.Pythia’nın söylediği bu kehanet üzerine,Lakedaimonlular aramadık yer bırakmamışlardır ve bulamamışlardır.Günlerden bir gün Likhas isimli biri rastlantı sonucu Tegea’daki mezarı bir demirci dükkanında bulmuştur.Rivayet’e göre demirci,Likhas’a bir kuyu açmak isterken yedi dirsek boyunda bir tabut bulduğunu içinde bu boyda birinin olabileceğine inanmadığı için tabutu açıp ölüyü gördüğünü söylemiştir.Bunun üzerine Likhas kehaneti kafasında yorumlamış ve şu sonuca varmıştır:

 

Arkadia’da Tegea.Bir ova.İki rüzgar eser orada: (Demircinin iki körüğü iki rüzgarı simgelemektedir)

 

Uğursuz ve değişmez bir yasadır bu.

 

Yumruğa karşı yumruk;eziyet üstüne eziyet.(Örs ve çekiç karşılıklı iki çarpışma ve dövülen demir eziyetten doğan eziyet)

 

Orestes oradadır,canlı tohumlarla dolu toprak

 

Örtüyor onu.Al onu,kent senin olacaktır.

 

Likhas’ın bu dizeleri yorumlamasında bir ayrıntı gizlidir ve Herodotos’da bunu belirtmiştir:Demirin bulunuşu insanoğlu için bahtsızlıktır,demirin dövülmesi bir eziyet,dövülmesi ile ortaya çıkan ürün ayrı bir eziyettir.

 

Sonuç olarak,Likhas’a kemikleri bulduğuna kimse inanmamıştır fakat sonradan tekrar Tegea’ya gelen Likhas demirciyle anlaşıp tabutu almış ve Lakedaimonlar’a teslim edip itibarını kurtarmıştır.Bu zamandan beri iki halk arasında üstünlük her zaman Lakedaimonlular’dadır.

 

Agamemnon ve Menelaos ile olan bağı Orestes’i bir Lakedaimonlu yapmaktadır. Özellikle Orestes’in adının geçmesinin bir nedeni de büyük ihtimalle bu bağdır.Bu kehanette ve gerçekleşen olayda Orestes’in kemiklerine bağlı olarak mistik bir güç aramamak gerekir.Orestes’in Lakedaimon köküne ve bir Akha olmasına bağlı olarak Dor,Arkadia ayrımından uzaklaşılıp ,Peloponnes Yarımadası’nda Sparta merkezli bir birlik sağlanması istenmiş olabilir.Profesor Paul Cartledge’ın ‘Sparta and Lakonia:a regional history,1300-362 BC.’ Adlı eserinde ,konu ile ilgili bölüm şu şekilde anlatılmıştır:’Orestes’in (belki de onun oğlu Teisamenos’un)kemiklerinin geri alınması ,Sparta’nın agresif politik tutumundan barış içinde yaşamaya yönelik bir tutuma ,köle etmek yerine diplomatik boyun eğdirme sistemine geçtiğini göstermiş ve vurgulamıştır.Böylece Spartalılar yaptıkları propagandada Peloponnes’in geçmiş Akha kökenli krallarının yasal varisi olduklarını vurgulamış ve kendilerini Yunanistan’ın gerçek şampiyonları olarak gösterebilmişlerdir.

 

Herodotos’un bu efsaneyi işlemesinin sebebi ise Lidya Kralı Kroisos’a Delphoili kahinler tarafından söylenen bir başka kehanetin açıklanmasıdır.Herodotos,mitoloji ile tarihi harmanlayarak kendini sıkmadan okutan bir eser ortaya koymuştur.Bu eserde yazan birçok olayın sırrı her geçen gün çözülmektedir.Kayıp Pers Ordusu bu sırlardan biridir ve geçtiğimiz günlerde çözülmüştür.Homeros ile Herodotos’un eserlerini ciddi bir şekilde inceleyip araştırma yapanların büyük kısmı bilinmeyenleri ortaya çıkarmışlardır.

 

Yazan:Dimitri Daravanoğlu

 

Kaynakça:2mi3

 

1-) Homeros,İlyada,Çev.Azra Erhat,Can Yayınları,İstanbul,24.Basım 2008

 

2-) Homeros,Odysseia,Çev.Azra Erhat,Can Yayınları,İstanbul,21.Basım 2008

 

3-) Herodotos,Tarih,Çev.Müntekim Ökmen,Türkiye İş Bankası Kültür Yay.,İstanbul,5.Basım 2008

 

4-) Grimal P.,Mitoloji Sözlüğü,Çev.Sevgi Tamgüç,Sosyal Yayınlar,iSTANBUL, 1997

 

5-) Malkin I.,Myth and Territory in The Spartan Mediterranean,Cambridge,1994

 

6-)Cartledge P.,Sparta and Lakonia:a regional history 1300-362 BC.,Routledge,197