Van Ekonomik Yapısı

[Φ _asi_]

VAN İLİNİN EKONOMİK YAPISI 

Doğu Anadolu Bölgesi'nin doğu bölümünde, yer alan Van ili, 19.069 km2 yüz ölçümüyle alan bakımından Türkiye'nin 6. büyük ilini oluşturur. Van ili kıyı şeridi hariç topraklarının büyük bir bölümü dağlık alanlardan oluşur. Yazların kısa ve sıcak, kışların ise soğuk ve sert geçen karasal bir iklime sahip olması, bunun yanında tarımsal üretimde verimin düşük ve uzun süre ulaşım olanaklarının sınırlı oluşu, Van ilinin gelişimini engelleyerek nüfus ve ekonomik faaliyetlerin kıyılardaki alüviyal ovalarda ve depresyonlarda toplanmasına neden olmuştur. 

Van ekonomisinde, tarım özellikle de hayvancılık hakim faaliyet koludur. Önemli endüstriyel tesislerden, şehirler arası muntazam yollardan mahrum olan Van 1960 yılına kadar kayda değer bir gelişme göstermedi. Ancak 1960'tan sonra kıyının iki yakasında ulaşıma açılan kara yolları, 1971'de demir yolları, feribot seferleri ve yakın zamanda hizmete giren hava yolları gelişmeyi teşvik etmişlerdir. 

İlde sanayi gelişmemiştir. 11. kalkınmada öncelikli iller arasına alınmasıyla beraber sınırlı da olsa bir gelişme (ivme) kazanmıştır. Bu gelişmede kamu yatırımları, çok ortaklı şirketler ve kooperatif yatırımları esas rolü o5mamıştır.248.259'u ekonomik anlamda faal nüfusu teşkil etmekteydi. Faal nüfusun %73.4'ü tarım sektöründe, geri kalan önemli bir kısmı hizmet ve ticaret sektöründe idi. Sanayi sektörünün payı ise ğ%2.1'dir. Ancak son yıllarda hızlı nüfus artışı, kente olan göç ve kamu yatırımları, inşaat sektörünün hızla gelişmesine ve bu sektörün G.S. yurt içi hasıladaki payının artmasına neden o1muştur. 

Madencilik :

Van ilinde metalik madenlerden demir, Bahçesaray ve Çaldıran (haradukla köyü) yöresinde çıkarılır. ilde elde edilen sanayi hammaddelerinin en önemlisi sodadır. Van gölünde büyük soda rezervleri saptanmış olup 1 (t. göl suyu 9 gr. soda içermektedir. 

Erciş'in Kocapınar beldesinde iki ayrı yörede çok iyi nitelikte 1400000 ton dolayında bir rezerve sahip perlit yatakları mevcuttur. Başta Erciş'in Kocapınar beldesi olanak üzere Attnaca, Ataköy ve Mollakasım köylerinde oldukça büyük ponzataşı yatakları mevcuttur. Timar'daki jips yatakları özel kesimce işletilmektedir. Başkale, Bordere, Poyrazala, Kırbalı ve Belliyurt yörelerinde kükürt yatakları vardır. Erciş'in Zilan vadisi yöresinde 2 milyon ton rezervli kömür yatakları ile Gürpınar ilçesindeki kömür yatakları işletilmektedir. ilde ayrıca krom, maden kömürü, sodyum tuzu, perlit, demir, bakır, kurşut, amyant, kükürt, çinko ve çeşitli madenlerin varlığı belirlenmiştir.

Sanayi :

Van gölü çevresi sanayi bakımından gelişmemiştir. Çalışan nüfusun çok küçük bir bölümü (%2.4) sanayi sektöründe çalışmaktadır. 19G8'de ilin kalkınmada birinci derecede öncelikli yöreler kapsamına alınmışsada 197Ö-85 arasındaki 15 yıllık devrede önemli bir gelişme meydana gelmemiş; sınırlı bir takım canlanmalar meydana gelmiştir. Sanayide çalışan işgücünün ezici bir kısmı dokuma ve gıda sanayisinde çalışmaktadır. Dolayısıyla tarım ve hayvancılık sanayi faaliyetlerinde etkili olmaktadır.İlde bulunan sanayi kuruluşlarının mamullerin dışarıya da gönderdiklerinden bölgesel karakterlidirler. Van ilindeki belli başlı sanayi kuruluşlarını şu şekilde sıralayabiliriz: 

• Erciş şeker fabrikası 1989 yılında Van'da 4 adet un ve fabrikası bulunmakta olup, Van gölü çevresinde elde edilen buğdayın önemli bir bölümünü kullanırlar. Van yem fabrikası yılda toplam 25000 ton yem üretme kapasitesine olup, yöre hayvancılığının gelişmesinde !nüm önemli rol oynamıştır.Faaliyete girmiş olup bölgede yetiştirilen şeker pancarının ekim alanlarında şeker fabrikasının kurulmasıyla beraber gittikçe artmıştır. Erciş şeker fabrikası günde 1500 ton pancar işleme kapasitesine sahip olup kristal şeker, küp şeker ve yan ürün olarak ve küspe üretmektedir. 

• Van süt fabrikası Yıllık 6000 ton süt işleme kapasitesine sahip olup bunun dışında özel sektöre ait süt tesislerinde bulunmaktadır. Yine Et ve Balık Kurumu Van Kombinası günlük 2200 küçükbaş, 200 büyükbaş hayvan kesim kapasitelerine sahiptir. Özel sektör kuruluşu olan "Van Et " son yıllarda Türkiye pazarına yayılacak duruma gelmiştir. 

• Sümerbank Van deri ve kundura fabrikasının yıllık üretim kapasitesi 480000 çift ayakkabıdır. Yün iplik fabrikasında ise yıllık 675 ton yün ipliği ile 160000 adet battaniye üretilir. ilde bulunan i adet plastik fabrikası ile beraber hammaddeye dayanan önemli bir sanayi tesisinde Van Çimento Fabrikasıdır. 1969 yılında hizmete açılan Van çimento fabrikası günde 800 ton çimento ve 350 ton klinker üretebilecek kapasitededir. Van'daki önemli diğer sanayi tesisleri ise tıbbi gazlar sanayi, tuğla ve kiremit fabrikası, briket imalathaneleri, tuz fabrikası, teneke ve çivi fabrikasıdır. Küçük sanayi olarakta sanayi sitesi ve mobilyacılar ve marangozlar sitesi örnek verilebilir.

Ticaret :

Van'ın ekonomisinde tarım faaliyetlerinden sonra en önemli payı ticaret teşkil etmektedir. Van ticari açıdan köklü bir tarihi geçmişe sahiptir. Bu gün de ticari faaliyetler eskiden olduğu gibi şehirlerde toplanmıştır. Þehirler çevrelerindeki köylerin pazarı durumundadır. Ticarete konu olan malların büyük bir kısmı tarım ve hayvancılığa ya da gıda sektörüne dayanır. Çevredeki kırsal alanlardan şehire getirilerek satılan başlıca ürünler: Tahıllar, kavun, Fasulye, patates, elma, armut, kayısı, ceviz gibi tarla ürünleri ve meyveleriyle canlı hayvan ve yün, peynir, yağ gibi hayvansal ürünlerdir. 

Ziraat ürünleri içinde buğday, dışarıya gönderilen başlıca üründür. Türkiye'nin diğer bölgelerine gönderilen diğer ticari malların başında canlı havan ve deri, peynir, yapağı-yün ve et gibi hayvan ürünleridir. Bunun dışında Van kefali, çimento, briket, şeker, un, hayvan ve buğday ihraç edilir. Ancak ihracat düzenli değildir. Türkiye-İran demiryolunun açılmasıyla nan'la olan ticari faaliyetler güçlenmiştir. Son yıllarda İran petrolü ithal edilmekte ve bölgede geniş bir pazar bulmaktadır.1989 yılı itibariyle Van Sanayi ve Ticaret Odası'na kayıtlı 104 şirket vardır. 

Beş Yıllık Kalkınma Planında Bölgesel Gelişme Politikaları kapsamında düzenlenen sınır ticareti, 1987 Yılından başlayarak İI ve Bölge planlamasına katkıda bulunmaktadır. Ancak şuan itibariyle sınırlı ve belli zamanlar dahilinde yapılmaktadır. 

Van Gümrük Müdürlüğü, Hakkari Gümrükler başmüdürlüğüne bağlı birinci sınıf bir gümrük müdürlüğü olarak her türlü gümrük işlerini yapmaktadır.

Eldeki mevcut belgelere göre, ilk teftişin 1938 yılında yapıldığı tespit edilmiştir. Buna göre, kuruluş tarihi biraz daha eskiye dayanmaktadır. Mülkiyet kendisine ait olan bahçe içerisinde Cumhuriyet caddesinde bulunan bir binada hizmet vermektedir. 

Kurum ithalat ve ihracat işlemleri yakmaktadır. ihracatta daha ziyade un, şeker, demir, kereste, deterjan, bisküvi ve ham eşya ithalatta ise kaya tuzu ve sofra tuzu ithalatı yapılmaktadır. 

Müdürlüğün en fazla iş hacmini kaçak zannı ile el konulup gümrük müdürlüğüne reslim edilen kaçak eşyalarla ilgili muhafaza, tasfiye ve ilgili mahkemelerle yapılan yazışmalar teşkil etmektedir. 

Tarım ve Hayvancılık :

İlimizin toplam nüfusunun %60'ı kırsal kesimde % 40'ı da şehir merkezinde yaşamaktadır. Nüfusun % 60'nın kırsal kesimde yaşamasına ilaveten şehirde oturup köyle bağlantısı olanlarla bu oran yaklaşık % 80'lere varmaktadır. Toplam gayri safı hasılanın büyük bir kısmı tarım ve hayvancılıktan sağlanmaktadır. Üretilen ürün çeşitlemesi bakımından genelde yem bitkileri ve hububat üretimi birinci sırayı almaktadır. illimizde tarımsal üretimi arttırmak amacıyla ürün değişikliği çalışmalarımız hızla devam etmektedir. Bu değişiklikler içerisinde meyveciliğin geliştirilmesi cevizcilik, silalık mısır, yem bitkileri yetiştiriciliği, Norduz koyunu yetiştiriciliği, seracılık gibi faaliyet dalları gelmektedir

Mevcut alanların sulaması devlet yatırımları ve vatandaşın kendi imkanları ile yapılmakta olup toplam 365.312 olan kültür arazisinin % 82'si sulamaya elverişli olmasına rağmen ancak sulanabilir arazinin % 36'sı sulanabilmektedir. 

Van ilinde yetiştirilen önemli ziraî ürünlerin verim durumları aşağıda gösterilmiştir. Bitkisel üretim de ilimizdeki mevcut yem açığını kapatmak için yem bitkil ı i ekiliş alanlarının azaltılmasına yönelik çalışmaların başında silajlık mısır yetiştiriciliğinin yaygınlaştırılması gelmektedir. 

Bitkisel Üretim ve Verim, Van'da gece ve gündüz sıcaklık farkının fazla olması elma üretimi için istenen bir durum olduğundan elma üretimi yıllık 2260 c civarındadır. Tarihi açıdan bakıldığında Van'ın daha önceleri üzüm bahçeleri, Erçek kavunı üretimi ve elma bahçeleri ile merkez konumunda olduğu görülmektedir. Sebze üretiminde Erciş ilçesinde patates, lahana, fasulye, domates; Gevaş, Edremit ilçelerinde fasulye vE örtü altı sebzeciliğin ön plana çıktığı ve ekonomik anlamda iyi bir üretimin olduğu gözlenmektedir. Meyve ve sebze üretimine ilişkin tablo aşağıda verilmiştir. 

Toplam süt üretimi 1990 yılında 98.861 ton iken bu rakam özellikle ilimizdeki kültür hayvan sayısındaki önemli artış, suni tohumlama çalışmaları ve işletme büyüklüklerinin artması süt sanayindeki gelişmeler nedeniyle hayvancılık sektöründeki olumsuz gelişmelere rağmen önemli bir artış göstererek 1996 yılında 187.565 tona ulaşmış ancak 1997 yılında azalma göstererek 175.540 tona düşmüştür. Hayvancılıkta uygulanan ülkesel ekonomik politikalar üretimi önemli ölçüde etkilemektedir. Ancak varılan rakam yeterli olmamakta zira ilimizdeki süt fabrikası hammadde yetersizliğinden tam kapasite ile çalışamamaktadır. Aile işletmeciliği şeklinde otlu peynir üretimi yapıldığından üretim miktarı bakımından sağlıklı istatistiği bilgiler toplanamamaktadır. Son yıllarda ilimizde süt işleyen kuruluşlarda otlu peynir üretimine geçmişlerdir. Otlu peynir üretiminde kullanılan bitkiler üreticiler tarafından dağlardan toplanı e mirlere katıldığında çeşitlilik göstermekte katılan bitkinin çeşidine göre de otlu peynirin lezzet ve kalitesinde de değişiklikler oluşmaktadır. Son yıllarda yapılan araştırmalarda otlu peynirin besin kalitesinin normal peynirlere göre çok daha besleyici olduğunu göstermiştir. Süt işleyen kuruluşların yıllık kapasiteleri 24.400 ton(yıl olmasına rağmen 1997 yılı üretimleri 2803 ton olarak gerçekleşmiştir.