Iğdır Yöresel Kıyafetler

[Φ _asi_]

IĞDIR YÖRESEL KIYAFETLER

 

Erkek Kıyafetleri

 

Bölgede, giyim ve kuşamda kafkas özellikleri dikkati çeker. Erkek kıyafetlerinde başta koyun derisinden bir "papah", sırtta beli büzmeli ve göğüsü düğmeli vardır. Etekler, dize kadar gelen arkalık, belden bağlanan bacakları düz bir şalvardan ibarettir. Ayakkabı olarak ta yerine göre "çust", "çehme" denilen bir çizme veya çarık kullanılır. Arkalığın üstüne giyilen çuha da palto yerini tutar. Kışın çuha yerine çok defa koyun derisinden yapılan bir kürk giyilir. Arkalık üstünden bazı yerlerde "kuşak", bazı yerlerde "tokka" denilen kemer bağlanır. Törenlerde kemere bir kama veya hançer de asılır. Bazen "papah" yerine "kargül" derisinden ince "börk" giyilir.

 

(1) Papah:

Buna "kalpah" da denilir. Genç (körpe) kuzu derisinden yapılmış olup astarlı ve çoğu kere gök mavisi veya siyah renklidir. Bunların ayrıca Azerbaycan ve Dağıstan tipleri vardır. Dağıstan tipleri'' biraz daha tüylüce bir şekildedir. Eğer bu kalpakları yaşlılar kullanırlarsa o zaman da toklu (kuzunun biraz gelişmişi) derisinden yapılır. Bu kalpakların bazılarının üstleri yuvarlak olup dairevi yuvarlağın tam ortasında artı biçiminde bir sicim yapılır. Kalpakların diğer bir adı da "börk"tür. Bir kısım kalpakların üst tarafı çatı biçiminde olup balık sırtını andırmaktadır.

 

(2) Üst Köyneği:

Yakası uzun, önden sedef düğmeli olup kollarda da aynı sedef düğmeler vardır. İpekli kumaştan veya kara "laskirt" (parlak bir keten çeşidi) ten yapılır.

 

(3) Gazeki:

Yakasız, göğüs kısmı açık, kısa etekli ve işlemelidir. Eğer bu olmazsa "arhalıh" giyilir.

 

(4) Arhahh (Arkalık):

Yakası tahminen üç santimetre uzunluğunda ve dik olup boğazdan itibaren çapraz bağlarla bağlanarak göbeğe kadar iner. Göbekten aşağıya dizi geçmemek şartıyla etekler açılır. Arkalığın bir kısmının eteği Mevlevilerin eteğine benzer. Her iki yanında etek körüğünün ağzından başlayarak içe doğru torba biçiminde cepler bulunur.

 

(5) Çuha:

En üstten giyilir. Umumiyetle koyu renkli kumaştan ve siyah las-kirtten yapılır. Dizlere kadar uzundur. Etek ve kol ağızları geniş olup göğüste veznelik (çuhanın yakasındaki süslü kısım) vardır. Veznelik çoğu zaman gümüşle süslüdür.

 

(6) Şalvar:

Buna aynı zamanda pantolon da denilir. Çünkü, Azeriler bilhassa dağlık bölgelerde yaşadıkları için at, hayatlarında önemli bir yer tuttuğundan pantolon (şalvar) dardır ve kilot tabir edilir. Çivekinin altına sokulup üzerine sallama kemer takılır.

 

(7) Çiveki:

Dar çizmedir. Yumuşak deriden yapılmıştır. Körüklü ve düz olan çizmeler daha sonra girmiştir. Bunların da umumiyetle renkleri siyah olup, bazen sarı ve kahve renklerine de rastlanır.

 

(8) Sarık:

İpek, keten veya pamuktan dokunma olup kalpak yerine geçer. Bu bazen pusu (bir çeşit vala) veya çit te olabilir. Bu bezin uzunluğu tahminen 10,15 metredir. Rengi beyaz veya yeşildir. Bunların keçeden yapılanına "börk" te denilir.

 

(9) Yelek:

Buna Azerilerin yaşlılarında biraz değişik şekliyle rastlanır. Kırk düğme tabir edilen bu yelekler önden çapraz şeklinde bağlanırlar.

 

(10) Kursak (Kuşak):

Yünlü şaldan yapılmış olup bele bağlanır. Kursağın üzerinde kemerin bağlı olduğu yerde "serhat-lık" vardır. Serhatlık, sigara, tütün gibi şeyleri koymak için kullanılır.

 

(11) Ayakta:

Uzun ve renkli çorap, üstünden çizme veya yemeni giyilir. Şunu da belirtmeliyiz ki, Posof''ta bulunan Kuman/Kıpçak Türkleri de başlarına "kabalah" denilen uçları atkı ile yanlara sarkıtan ince yünden dokunmuş atkılı başlık giyerler. Yaşlıların kıyafetlerince fazlaca bir değişiklik görülmez.

 

(12) Çoraplar:

Uzun boğazlı, pamuk veya yünden yapılıp üzerleri çeşitli işlemelerle süslenir. Bazen de bu çorapların yerine bugünkü tozluklar şeklinde kullanılan "badıç" giyilir.

 

 

Kadın Kıyafetleri

 

Kadınlara gelince, bunlar duruma göre ve renkli kumaştan gömlek, göğsü dışarıda bırakan "arkalıh" ve bir biri üstüne giyilen "tuman" dedikleri fistanlarla gezerler. Kadınlar yüz örtüsü olarak "çatğu" taşırlar. Çatğu, peçeyi andırır bir askıdır. Bazen başa, çatğu yerine "yaylıh" bağlanır. Büyük kasaba ve şehirlerde çarşaf ta kullanılır. Bu da yerini "keleyağı" ya bırakmıştır.

 

(1) Püşü:

Kızlarda olduğu gibi, bunu aynı zamanda gelinler de bağlamaktadır. Bu uzun başörtüsünün üstünde sade bir şeyden "çalma" (renkli iplikle işleme) çalınır. İşte bu çalma, kızı gelinden ayıran başlıca özelliktir. Çünkü kızlarda çalma bulunmaz.

 

(2) Araşğm:

Yuvarlak bir karton (baş büyüklüğünde) gelişi güzel bezle ve hamurla yapıştırılıp üç santimetre yükseklikte bir duruma getirilir. Bunun üzerine ekseriya kırmızı kadife çekilir. Bu yuvarlağın etrafı ayrıca süslenir. Alına rast gelecek şekilde ufak altınlar takılıp, etrafına da baklava biçiminde, yaprak veya kalp biçiminde altın levhalar çift sıra ile dizilir.

 

(3) Boğazalh:

Tahminen bir veya birbuçuk santimetre genişliğinde bir bez, üç-dört kat yapıldıktan sonra dikilir. Boğazın altından yani çeneden geçip üstte açık kalan her iki ucu da çengelli olup araşğına takılır.

 

(4) Çuha:

Bu da kadifeden yapılır. Bunun en meşhuru "frenk kadifesi" dir. Önü açık veya yaka yoktur. Beden kısmı kalçaya kadar sıkı ve vücudu sarar, etek kısmı geniştir. Erkek arkalığına çok benzer. Her renk olmakla beraber kırmızı, bordo ve mavi renkleri tercih edilir. Açık olan, ön yakadan başlayıp eteklere kadar, kolların ağzına ve beline gümüş eğremen (beyaz şerit) konulup dikilir. Eğremenin üstüne de gümüş zincirlere dizilmiş 10 kuruş para büyüklüğünde gümüş pullar ve fındık büyüklüğünde "gorlar" (ufak zil) dizilir. Böylece yürüdükçe gorlar seslenir.

 

(5) Peştemal:

Buna da kızlarda pek az rastlanır. Ekseriya gelinler giyer. Üzeri çeşitli desenlerle süslenir.

 

(6) Üç-etek:

Gelinlerde, kızlarınkinden farklı olup kollarına "kolçak", göğüslerine önlük "döşlük" denilen üstten "kopçalı" ve alttan bağlı bir kumaş takılır.

 

(7) Kemerler:

Genellikle gümüşten kemer bağlanır. Bunlar;

 

-Sallama Kemer:

Kayışın üzerine aralı aralı gümüş levhalar dizilir. Yürürken bu levhalar parıldar.

 

-Döşeme Gümüş Kemer:

Kemerin üzerine sıkı bir şekilde gümüş dizilir.

 

-Döşeme Kemer:

Kadınlarda görülür. Üzerine altın dizilir ve erkeklerinkine nazaran daha geniştir. Erkeklerin kemeri bellerine bağlandıktan sonra diz yukarısına kadar sarkık vaziyette durur.

 

(8) Tek-Etek:

Bu bir entari olup, potur pek fazla bulunma/. Koyu renkler tercih edilir. Uzunluğu topuklara kadardır.

 

(9) Önlük:

Bu da koyu renklidir. Ba/.en belden aşağı bağlandığı gibi entari şeklinde olanları da vardır. Arkadan düğmeli bir iş elbisesidir.

 

Çocuk Kıyafetleri

 

Dünyaya gelen çocuk, erkek olsun kız olsun aynı elbise giydirilir. Çocuk doğduktan sonra onu gelişi güzel fakat temiz bir bezle sararlar. Önceden ona yapılmış olan elbiseyi getirerek giydirirler. Bu tahminen çocuğun boyunda (uzunluğunda) yapılmış bir gömlektir. Giyildiğinde zorluk olmasın diye önü göbeğe kadar açık fakat düğmelidir. Kolları da çocuğun ellerine ve hareketine mani teşkil etmeyecek kısalıktadır.

 

Kundak, normal ölçüler dahilinde sağlığa uygun bir şekilde yapılmaktadır. Çocuğa hazırlanan gömlek giydirildikten sonra temiz bezlerle sarılır. Sonra kundağa, astar görevini gören bezle sarılır. Bu bezin koyu renklerden olmasına dikkat edilir. En üst kısma kundak bezi sarılır. Kundak bezi, işlemeli ve çeşitli motiflidir. Kundak, kundak bağı denilen bir bağla ayrıca sarılmaktadır.

 

Bundan sonra çocukların başına ayrıca başlık yapılır, buna "papah" da denilir. Papahlar çeşitli olurlar. Bazılarının ortaları sivri olup, bir külahı andırmaktadır. Çocukların ayaklarına ayrıca çorap biçiminde "patik" giydirilir.