Elazığ Camileri

[Φ _asi_]

ELAZIĞ CAMİLERİ

 

Ulu Camii (Merkez)

 

 

Elazığ, Harput’ta, Keşoğlu Meydanı’nda, kazı Bahçesi’ne giden yolun üzerinde bulunan Ulu Cami’yi Artuklu Hükümdarı Fahrettin Karaarslan 1156-1157 yılında yaptırmıştır.

 

Anadolu’nun en eski ulu camilerinden biri olan bu yapı dikdörtgen planlı olup, mimari yapısı ile Artuklu ve Selçuklu döneminde yapılmış camilerden farklı bir görünümdedir. Burada Selçuklu ve İran camilerinin plan ve şekilleri birleştirilmiş ve Anadolu’ya özgü bir yapı tipi ortaya konulmuştur.

 

Caminin dışa kapalı bir görünümü olup, dış duvarları son derece kalındır. Doğu ve batıda ibadet mekanına iki girişi bulunmaktadır. Bunlardan batı kapısı daha yüksek ve dikdörtgen çerçeve içerisine alınmıştır. Bu giriş hafif sivri kemer içerisinde basık kemerlidir. Doğu kapısının kemeri ise sivri kemere çok daha yakın olup, iki yuvarlak sütuncuk ve dörtgen çerçevelerle sınırlandırılmıştır.

 

Caminin bu girişlerinden sonra içeriden avlu ve çevresindeki mekanlar ile üç bölüme ayrılmıştır. Avlu ile birlikte caminin içten T şeklinde bir planı vardır. İbadet mekanı kısa boylu payelere dayanan sivriye yakın tuğla kemerler ve beşik tonozlarla üst örtüyü taşımaktadır. İbadet mekanı mihrap duvarına paralel iki nefli bir plan düzenindedir. Mihrap önünde pandantifli bir kubbe vardır. Mihrap ise iki zikzak dizisinin oluşturduğu bir çerçeve içerisindedir. Caminin abanoz ağacından yapılmış minberi ise Kurşunlu Camisi’ne götürülmüştür.

Ulu Cami’nin en ilginç yönlerinden birisi de minaresidir. Minare kaidesi tuğladan yapılmış ve çubuk şeklindeki yivlerle hareketli bir görünüm verilmiştir. Minare gövdesi ise, kuşaklar halinde tuğla dizileri ile değişik şekiller ortaya koymuştur. Burada geçmeli altı köşeli yıldızlar ve örgü motifleri boş yer bırakmamacasına tüm minare gövdesini sarmıştır. Minarenin şerefeden yukarı olan kısmı oldukça uzun, dar ve silindiriktir. Burada üzerinde durulacak bir nokta, tuğlanın hem yapı elemanı, hem de bezeme elemanı olarak kullanılmasıdır. Bu yüzden de Artukluların diğer yapılarından ayrılmaktadır. Şerefede palmetlerle süslenmiş taşların da ilginç bir görünümü vardır.

 

 

Sara Hatun Camisi (Merkez)

 

 

Elazığ, Sara Hatun Mahallesi’nde olan bu camiyi XV.yüzyılda Akkoyunlu Sultanı Uzun Hasan’ın annesi Sara Hatun ahşap bir mescit olarak yaptırmıştır. Bazı kaynaklarda bu mescidin yapım tarihi olarak 1465 yılı gösterilmektedir.

 

Cami Sultan III.Murad döneminde Hacı Mustafa isimli bir kişi tarafından 1585 yılında onarılmıştır. Sultan Abdülmecid döneminde Harput Müftüsü Hacı Ahmet Efendi tarafından 1843 yılında yeni baştan yapılmış ve bugünkü halini almıştır. Bu onarımlar sonucunda yapı, özgün biçimini yitirmiştir.

 

Cami kare planlı olup, ibadet mekanının üzeri birbirlerine hafif sivri kemerlerle bağlanmış dört kalın sütun üzerine oturtulmuş bir kubbe ile örtülmüştür. Kubbe dışında kalan bölümlerin üzeri ise tonozlarla örtülüdür. Caminin önündeki son cemaat yerinin ortasında kubbe, yanlarında da çapraz tonoz örtülüdür.

 

Mihrap beyaz kesme taştandır. Minberi de aynı şekilde beyaz taştan yapılmıştır. Caminin içerisinde ve ana kubbede geometrik ve bitkisel bezemeler görülmektedir. Kesme taş kaide üzerine oturtulan minare iki renkli kesme taştan yapılmıştır.

 

Bu caminin yanında başka yapıların olup olmadığı bilinmemektedir. Günümüze sadece cami ve çeşme gelebilmiştir.

 

 

Kurşunlu Cami (Merkez)

 

 

Elazığ, Harput’ta bulunan Kurşunlu Cami, Osmanlı döneminde Çarsancak Beylerinden Osman Ağa tarafından 1738-1739 yıllarında yapılmıştır. Kitabesi okunamamıştır.

 

Kurşunlu Cami kare planlı olup, üzeri tromplu bir kubbe ile örtülmüştür. Caminin önünde üç bölümlü bir son cemaat yeri bulunmaktadır. Son cemaat yerinin sütunları hafif sivri kemerlerle birbirine bağlanmış olup, üç kubbe ile üst örtü tamamlanmıştır.

 

Caminin mihrabı oldukça sade olup, dışarıya çıkıntılı bir niş şeklindedir. Osmanlı ağaç işçiliğinin güzel örneklerinden olan abanoz ağacından ahşap minberi Ulu Cami’den getirilmiş, Artuklu dönemi eseridir.

 

Minaresi kesme taştan ve oldukça kalın gövdeli, aynı zamanda da camiye oranla daha yüksek ve tek şerefelidir.

 

 

Alacalı Cami (Merkez)

 

 

Elazığ, Harput’ta Ağa Mahallesi’nde kayabaşı yolu üzerinde bulunan Alacalı Cami Artukoğulları dönemine aittir. Artukoğullarından Nureddin Ebû’l-Fâzıl Artuk Şah’ın babası Hızır Bey zamanında 1203-1204 yıllarında yapılmıştır. Caminin minarede ve yapı detaylarında iki farklı renkte kesme taşların kullanılmasından ötürü “Alacalı Cami” ismi ile tanınmıştır. Caminin Artuklular döneminden kalan bölümleri kuzey duvarı ile caminin batı köşesindeki iki renkli kesme taştan örülmüş minaresi ve minarenin yanındaki iki renkli taşlardan yapılmış kapısıdır.

 

Caminin dikdörtgen planlı ibadet mekanı mihraba dik geniş kemerle üç nefe bölünmüştür. Duvarları kesme taş ve moloz taştan yapılmıştır. Bunların arasında yer yer ağaç hatıllar da kullanılmıştır. Caminin batıdaki giriş kapısı yonca planı şeklindedir. İbadet mekanı Osmanlı döneminde yenilenmiş ve üzeri ahşap tavanla örtülmüştür. Mihrap mermerden olup, mukarnaslarla sona erer. Ahşap tavan kalem işleri ile bezelidir. Burada geometrik örgüler ve yıldız motifleri ön planda olup, kırmızı, siyah ve lacivert renkler yaygın biçimde kullanılmıştır.

 

Caminin minaresi giriş kapısının üzerinde, şerefeye kadar siyah ve beyaz taşlarla, şerefeden üstü de yine siyah ve beyaz taşlarla bu kez dama biçiminde örülmüştür.

 

 

Ağa Cami (Merkez)

 

 

Elazığ, Harput girişinde bulunan Ağa Camisi’nin Elazığ Müzesi’nde bulunan kitabesine göre; Pervane Ağa tarafından 1559 yılında yaptırılmıştır.

 

İlk yapılışında ahşap olan bu cami, Hacı Abdülhamid Efendi tarafından 1889’da yeniden yaptırılmıştır. Klasik Osmanlı mimarisi üslubunda olan bu yapı, dikdörtgen planlıdır. İbadet mekanının üzerini örten kubbe çökmüş, sonradan restore edilmiş ve üzeri çatı ile örtülmüştür. Minaresi orijinal olup, kesme taştan yapılmıştır.

 

Ahmet Bey Camisi (Merkez)

 

Elazığ, Harput girişinde Ahmet Bey Mahallesi’nde bulunan bu caminin kitabesi günümüze gelememiştir. Caminin banisi ile yapım tarihi üzerinde çeşitli görüşler ortaya atılmıştır. Bunlardan birisine göre; XV.yüzyılda Akkoyunlu Ahmet Bey tarafından yaptırılmıştır. Bu yüzden de Ahmet Bey Camisi ismi ile tanınmıştır. Bir başka görüşe göre de VII.yüzyılda Harput’un Araplar tarafından ele geçirildiği sırada yapılmıştır.

 

Cami 6.00x700 m. ölçüsünde kareye yakın dikdörtgen planlıdır. Üst örtüsü içten tonoz, dıştan da toprak örtüdür. İbadet mekanının üç yanının penceresiz oluşu ilginçtir. Camiye bitişik olan minaresi sarı taştan olup, yuvarlak gövdelidir. Minarenin kare kaidesi kesme taştandır.

 

Merkez Camisi (Palu)

 

Elazığ, Palu Merkez Camisi ilçe merkezinde bulunmakta olup ne zaman ve kimin tarafından yaptırıldığı kesinlik kazanamamıştır.

 

Dikdörtgen planlı caminin üzeri düz bir damla örtülmüştür. İbadet mekanı birbirlerine kemerlerle bağlanmış sütun ve payelerle üç sahna ayrılmıştır. Mihrabı yeşil tuğla sırla örülmüş olup ilginç bir görünümü vardır. Caminin orijinal minaresinden yalnızca kaide kısmı günümüze gelebilmiştir.

 

Ulu Cami (Palu)

 

Elazığ, Palu ilçesinin merkezinde olan Ulu Cami’nin kitabesi günümüze gelememiştir. Bu bakımdan ne zaman ve kimin tarafından yaptırıldığı kesinlik kazanamamıştır. Bununla beraber XIV.yüzyılda yapıldığı sanılmaktadır.

 

Ulu Cami dikdörtgen planlı olup mihraba paralel bir sıra paye ile ibadet mekanı iki sahna bölünmüştür. Üzeri düz bir damla örtülmüştür. Caminin en ilginç yönlerinden biri olan mihrabı, beyaz ve siyah taşların alternatif dizilişi ile meydana getirilmiştir. Minberi de Anadolu ağaç işçiliğinin ilginç örneklerindendir.

 

Camini yanındaki minaresi taş bir kaide üzerine oturtulmuş taştan yuvarlak gövdeli ve tek şerefelidir.